گنج گرانبهای ایران در یک قدمی ثبت جهانی

جنگل های هیرکانی با قدمتی 40 میلیون ساله یکی از ارزشمندترین جنگل‌ های ایران و جهان به‌ شمار می رود و از آن به عنوان موزه طبیعی یاد می ‌شود.این جنگل پهن برگ هیرکانی به عنوان یک زیست‌ بوم منحصر به فرد در جنوب دریای خزر قرار گرفته و بین کشورهای ایران و جمهوری آذربایجان مشترک است.
جنگل های هیرکانی زیست بوم 296 گونه پرنده و 98 گونه پستاندار است، همچنین 150 گیاه بومی درختی و بوته ای (مانند شمشاد و انجیلی) نیز در آن یافت می شود. این جنگل ها بر اساس ارتفاعی که در آن قرار دارند پوشش گیاهی متفاوتی دارند، از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان از راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد نام برد.
طی چنددهه اخیر به دلایل مختلف از جمله برداشت های بی رویه، قاچاق ، برداشت برای تهیه ذغال و حتی استفاده های محلی بخش زیادی از عرصه های جنگلی کشور را از دست داده ایم، بنا بر گزارش های اعلام شده ؛اکنون به صورت رسمی حدود 1.6 میلیون هکتار از جنگل های شمال کشور باقی مانده است که این رقم در دهه 30 حدود 3.5 میلیون هکتار بود یعنی در این مدت حدود دو میلیون هکتار را از دست دادیم و از این 1.6 میلیون هکتار نیز نیمی مخروبه است.
در زاگرس هم 30 درصد از عرصه 6 میلیون هکتاری جنگل را از دست داده ایم، برآوردها می گوید در طول دو دهه اخیر حدود 18 میلیون درخت بلوط و بنه خشک شده است، همچنین در مدت 5 سال اخیر 4 میلیون درخت شمشاد را در شمال کشور از دست دادیم، شمشاد گونه اندمیک و منحصر به فرد ایران است که باید به سرعت برای جبران خسارت وارد شده اقدام کنیم.
با توجه به این آمار، حفظ جنگل های هیرکانی که به عنوان موزه طبیعی از آنها یاد می شود بیش از پیش محرز می شود که بر این اساس ایران در صدد ثبت جهانی این میراث طبیعی ارزشمند است.
نقش جنگل های هیرکانی شمال کشور به عنوان یکی از بی نظیرترین جنگل های خزان کننده پهن برگ دنیا و همچنین به عنوان منبعی از ذخایر ژنتیکی کشور، قابل اهمیت است و سابقه ثبت آن به عنوان میراث طبیعی جهانی به مصوبه هیات وزیران در سال 1392 ، برمی گردد.
اکنون موضوع جهانی شدن این جنگل ها در دستور کار دولت و دستگاه های متولی شامل سازمان حفاظت محیط زیست ، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری قرار گرفته که بر این اساس مقرر شد 12 سایت در استان های گیلان، مازندران، گلستان و سمنان به مساحت 130 هزار هکتار ثبت جهانی شود.
علی بالی رییس گروه بررسی های جغرافیایی معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست و مدیر ملی پایگاه جنگل های هیرکانی در مناطق پیشنهادی تحت مدیریت سازمان محیط زیست به خبرنگار علمی ایرنا گفت: اگر ایران در زمره 20 کشور برتر دنیا از لحاظ تنوع زیستی باشد، اما با توجه به اینکه در کمربند خشک و نیمه خشک و با میزان بارش یک سوم جهانی قرار دارد، از لحاظ میزان جنگل در زمره کشورهای با پوشش کم جنگلی ( حدود 8 درصد از مساحت کشور جنگل است ) است و در این میان سهم جنگل های هیرکانی نیز حدود 1.2 درصد است.
وی افزود: از سویی با توجه به فعالیت های نامتوازن انسانی، بهره برداری های نامتعارف و در دهه های اخیر تغییرات اقلیمی موجب شده است وضعیت جنگل های کشور حالت نگران کننده ای به خود بگیرد.
بالی ادامه داد: در این راستا و در حمایت از این زیستگاه های ارزشمند طبیعی که نقش بسیار مهمی در حیات بشری و زمینه ساز بسیاری از تولیدات از جمله ذخیره سازی منابع آبی، تلطیف هوا، تولید اکسیژن و کاهش فرسایش و سیل را موجب می شوند، دستگاه های متولی را بر آن داشت تا با اقدامات گسترده تری نسبت به حراست و صیانت از این منابع ارزشمند اقدام کنند.
وی به ثبت جنگل های هیرکانی به عنوان میراث طبیعی اشاره کرد و گفت: ثبت آن در سال 1392 به تصویب رسید و در این مصوبه با عنوان برنامه بهینه سازی، پایش، حفظ ، بهره برداری و مدیریت جنگل های شمال، در بند 5 آن مقرر شده است تا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با همکاری سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط زیست در هر یک از نواحی رویشی نسبت به شناسایی عرصه هایی برای ثبت جهانی به عنوان میراث طبیعی جهانی اقدام کنند.
مدیر ملی پایگاه جنگل های هیرکانی در مناطق پیشنهادی تحت مدیریت سازمان محیط زیست افزود: پس از تصویب برنامه بهینه سازی، پایش، حفظ ، بهره برداری و مدیریت جنگل های شمال با وقفه ای چند ساله بالاخره با محوریت سازمان میراث فرهنگی و همکاری سازمان محیط زیست و سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری جلسات مشترک مدیریتی و کارشناسی برگزار و مقرر شد هر یک از دستگاه ها نسبت به شناسایی و معرفی مقدماتی عرصه های واجد شرایط برای ثبت جهانی اقدام کنند
وی ادامه داد: سپس با انتخاب مشاور پرونده از سوی سازمان میراث فرهنگی فرایند مطالعاتی کار انجام و پرونده پس از تصویب معاونان سه دستگاه متولی برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال شد.
بالی گفت: بر این اساس 12 سایت در استان های گیلان، مازندران، گلستان و سمنان شامل سایت های گلستان و جهان نما در استان گلستان، 7 سایت بولا ، خشکه داران ، الی مستان ، واز ، کجور و چهار باغ در استان مازندران ، 3 سایت سیاهرود رودبار ، دشت رودخان و لیسار در استان گیلان و یک سایت مشترک جنگل ابر در استان های گلستان و سمنان به عنوان محدوده های اصلی پیشنهادی میراث طبیعی جهانی به مساحت کل 130 هزار هکتار انتخاب شدند.
وی افزود: در انتخاب این سایت ها معیارهایی مانند تنوع زیستی بالا، دست نخوردگی ، پوشش جنگلی مناسب ، عدم تعارضات انسانی، دارای گونه های جانوری و گیاهی کمیاب و سطح حفاظتی مناسب، مد نظر قرار گرفتند.
رییس گروه بررسی های جغرافیایی معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست گفت: این پرونده به یونسکو ارسال شده و در حال حاضر در مرحله ارزیابی است و نتیجه قطعی در اجلاس آتی کمیسیون میراث طبیعی جهانی که تیر یا مرداد ماه 98 در کشور جمهوری آذربایجان برگزار می شود، اعلام می شود.
وی اظهار داشت: از مزایای انتخاب سایت های میراث طبیعی جهانی حفاظت بهتر ، ایجاد ردیف بودجه اعتباری برای هر یک از سایت ها ، معرفی جهانی آنها و تلاش ایران برای ارتقای محیط زیست به جهانیان است.
بالی درباره وضعیت جنگل های هیرکانی گفت: اکنون که سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزدار در حال اجرای طرح تنفس جنگل ها است ، وضعیت جنگل های هیرکانی در حال بهتر شدن است، به عبارتی وضعیت در حال پایدار شدن است و اگر بودجه کافی برسد به نظر می رسد می توان کارهایی انجام داد.
وقتی یک اثر در فهرست جهانی این سازمان ثبت می‌شود همه اعضای کنوانسیون 1972 که 191 کشور عضو آن هستند و 1092 اثر طبیعی، فرهنگی، ترکیبی و منظر فرهنگی از 167 کشور در فهرست آن جای گرفته است، متعهد هستند با مشارکت جهانی از آن مراقبت کنند.
اعتبار ناشی از پیوستن به کنوانسیون و داشتن محوطه‌هایی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، عاملی است که سبب افزایش توجه و آگاهی کشورهای عضو نسبت به حفاظت از این میراث می‌شود. حفاظت از این آثار در زمان جنگ به عنوان مکان‌های امن و معرفی حرفه‌ای و شایسته آثار به زبان‌های مختلف در کشورهای جهان که زمینه ساز شکل‌گیری مقاصد مهم گردشگری دنیا شده و معمولاً در اقتصاد کشورها و جوامع محلی نقش بسزایی دارد، از جمله نتایج مثبت و مهمی است که از این اتفاق مهم جهانی حاصل شده است.
یکی از مزایای مهم پذیرش کنوانسیون، خاصه برای کشورهای در حال توسعه، دستیابی به صندوق میراث جهانی است. به منظور شناسایی، حفاظت و معرفی محوطه‌های میراث جهانی، سالانه اعتباری در اختیار کشورهای عضو قرار می‌گیرد.
همچنین در مواردی که آسیب‌های انسانی یا طبیعی به محوطه‌ها وارد می‌شود، کمک‌های فوری برای تعمیر این آسیب‌دیدگی‌ها در اختیار کشورهای عضو قرار می‌گیرد. در مورد فهرست میراث جهانی در خطر نیز توجه و کمک‌های مالی ملی و بین‌المللی بر محافظت از این محوطه‌ها که به طور خاص در معرض خطر قرار دارند، اختصاص می‌یابد.

---

منبع:ایرنا