«افسانه روزگار»، تکرار در تنظیم، پرقدرت در نوازندگی

 

دنیا و هستی مدام در تغییر و دیگرگونی است لیکن نه با این سرعت و حجم تخریبی که در موسیقی شاهد آن هستیم. سیل حجیم و ویرانگر موسیقی مردم‌پسند همچون سونامی به راه افتاده و این حجمه آنچنان به یکباره و ناگهانی بوده که کارشناسان و دست‌اندرکاران موسیقی هم به درستی نمی‌دانند چه بر سر آینده موسیقی اصیل ایرانی می‌آید و طی چند دهه آینده موسیقی ایرانی دستخوش چه حجمی از تغییر و دگرگونی خواهد شد و این شرایط به کجا ختم می‌شود، لیکن همه این را می‌دانیم که تا آنجا که می‌توان باید از کیان موسیقی ایرانی حراست کرد و نگذاشت این موج هرجا که می‌خواهد ما را با خود ببرد بلکه می‌توان سدی بر آن بست و آن را به فرصتی تبدیل کرد.

امروزه جوانانی را که با این سیل غول‌آسای موسیقی‌هایی که از هر مستمسکی برای به دست آوردن پول بهره می‌جویند و به هیچ اصلی پایبند نیستند، باید دریابید و مدام به فکر راهکارهایی برای جذب جوانان به موسیقی ایرانی بود چراکه موسیقی‌های وارداتی و مضر به فریبندگی یک فست‌فود می‌توانند آثار مصرفی خود را به جوانان بخورانند و در این وانفسا تهیه خوراکی از جنس موسیقی اصیل ایرانی که نیازمند بن‌مایه و مقدمه و شعور در آن زمینه است را بسیار صعب و دشوار می‌کند.

هرگاه آلبومی در حوزه موسیقی ایرانی خلق می‌گردد بسیاری نگاه‌های نگران بلافاصله آن را تهیه کرده و سراغ ویژگی‌هایی از نو‌آوری و جذابیت در آن می‌گردند به امید اینکه چراغ موسیقی ایرانی همچنان پرفروغ باشد و بتواند در این دوران حرفی برای گفتن داشته باشد و ضمن حفظ اصول دارای شرایطی باشد که بتواند بیشترین جذب را از جوانان داشته باشد که این کار در این دوران بسیار دشوار است.

آلبوم «افسانه روزگار» کاری‌ست از مسعود شعاری نوازنده سه‌تار و کارشناس موسیقی اصیل ایرانی که بسیاری از آثار او باعث شده که در بین موزیسین‌ها از او به عنوان هنرمندی که به دنبال نوآوری‌ است یاد شود، همچون کارهایی که وی به صورت مشترک با کریستوف رضاعی یا دیگر نوازندگان خارجی انجام داده، در بحث موسیقی فیوژن تحسین بسیاری را برانگیخته است.

سالار عقیلی نیز خوانندگی این آلبوم را برعهده دارد. عقیلی یکی از پرکارترین خوانندگان موسیقی کلاسیک ایرانی است که بیشتر به واسطه خواندن آثار وطنی به شهرت رسیده است. صدای با صلابت و حماسی این خواننده و نیز انعطاف حسی و عاطفی در خوانش آثار تغزلی و عاشقانه او را به یکی از پرکارترین خوانندگان سنتی حال حاضر ایران تبدیل کرده است.

«شب خیال - دشتی»، «بسته‌دام - دشتی»، «آتش دل - دشتی»، «آتش عشق - بیات ترک»، «خفته بیدار - ابوعطا»، «بهاردلکش - ابوعطا»، «خاطرپراکنده - اصفهان»، «شور مستی - اصفهان» قطعات آلبوم «افسانه روزگار» را تشکیل می‌دهند که بر روی اشعاری از سعدی، عطار، خیام، فریدون مشیری و حسین گل‌گلاب با آهنگسازی پرویز ایرانپور، علی‌نقی وزیری، مرتضی نی‌داود، درویش‌خان به روایت بهاری خلق شده است.

اولین مزیت این آلبوم گنجاندن تکنوازی ساز اصیل ایرانی سه‌تار در این آلبوم است که با نوازندگی ملیح، زیبا و با احساس مسعود شعاری جلایی خاص به آلبوم باکلام بخشیده، چیزی که امروزه در خلق آلبوم موسیقی کلاسیک ایرانی کمتر دیده می‌شود. 

مضراب‌های شمرده و دُراب‌های زیبا و پاساژ‌های تکنیکی و متصل به میزان‌های سرشار از احساس این نوازنده، تقابل درست احساس و تکنیک را به رخ می‌کشد. 

آلبوم «افسانه روزگار» دارای ۱۸ تراک است که در حالی نوآورانه به موازات تعداد قطعات باکلام، تکنوازی سه‌تار گنجانده شده و گویی دفتر هر تصنیف باکلام باید با آوازی دلنشین از سه‌تار آغاز شود و شنونده را مهیای شنیدن اثری باکلام کند. این تواتر و یک در میانی از ابتدا تا آخرین قطعه تکرار می‌شود.

همچون برخی دیگر از سازهای موسیقی اصیل ایرانی، سه‌تار نیز دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد بوده و تقابل ساز و نوازنده تقابلی خاص بوده و ارتباط مستقیم با روحیات نوازنده دارد. به ویژه در مقام بداهه‌نوازی و با توجه به ویژگی‌های خاص سه‌تار و توجه به این نکته که شخصیت و روحیات هر نوازنده باید همخوانی و هم‌آوایی نزدیکی با شخصیت صدادهی ساز وی داشته باشد. لذا سازی کم‌صدا، با حالت گرفته و نهفته چون سه‌تار را نوازنده‌ای درون‌گرا و بی‌تظاهر و گوشه‌گیر تکامل می‌بخشد. همین عوامل و پیچیدگی‌ها در تعامل ساز و نوازنده باعث شده اساتید کمتری در حوزه این ساز نسبت به دیگر سازهای ایرانی در سپهر موسیقی ایرانی بدرخشد که از آن میان می‌توان به استاد بزرگ احمد عبادی اشاره کرد.

نوازندگی‌ مسعود شعاری با جملات فاخر و وزین، نُوانس و صدادهی اصیل سه‌تار و مضراب‌های شمرده و اشاره به مضراب‌های تک‌سیم و جلایی بسیار زیبا که گوش هر شونده را نوازش می‌کند.

تصانیف این آلبوم که از آثار گذشتگان و بزرگان موسیقی کلاسیک ایرانی انتخاب شده‌اند هر کدام جذابیت خاص خود را دارا هستند. لیکن چه در تنظیم و ارکستراسیون و سازبندی و چه در خواندن، اتفاق خاصی برای این آثار نیفتاده و به اصطلاح امروزی ارزش افزوده چندانی ندارد. چراکه اگر از جنبه خوانندگی بنگریم که این آثار با خوانندگان بزرگ و به بهترین شکل ممکن از تحریر، حجم و رنگ صدا و بار عاطفی و احساسی آن زمان و مکان خوانده و ضبط شده است که در این آلبوم برتری‌ای بر هیچکدام متصور نیست.

در بخش تنظیم این تصانیف کار خاصی صورت نگرفته و همان سازبندی ایرانی لیکن اینجا با برتری صوتی ساز سه‌تار ضبط شده است. ای‌کاش مسعود شعاری که در بین هر تصنیف یک قطعه آوازی سه‌تار منظور کرده و به زیبایی نواخته، برای آواز ایرانی هم جایی در نظر می‌گرفت و یک یا چند قطعه ساز و آواز با سالار عقیلی بر روی اشعار بزرگان ایران‌زمین ارائه می‌داد. چرا که این روزها آواز ایرانی بسیار مغفول مانده و تولید آواز به شدت روبه افول نهاده و موزیسین‌های اصیل ایرانی باید بیشتر در این زمینه اهتمام ورزند و برای به فراموشی نسپرده شدن این مایه جاودانه موسیقی ایرانی چاره‌ای بیندیشند و به فکر نوآوری و جذابیت بخشیدن به آواز ایرانی باشند و با راهکارهایی خلاقانه آواز را با پکیجی جذاب به جوانان امروزی هدیه کنند.

هرچند تصانیفی هم که در این آلبوم انتخاب شده از تنظیم و سازبندی تا خوانندگی تحول خاصی ایجاد نکرده و نوآوری خلاقانه خاصی هم ندارد و به احتمال قوی از اقبال فراوانی برخوردار نخواهد بود چرا که با موسیقی‌هایی که امروز به خورد جوانان داده می‌شود همچون چیپس و پفک فریبنده، اغواگر و مضر هستند کار برای موزیسین‌های اصیل ایرانی بسیار بسیار دشوارتر از قبل گردیده تا بتوانند ذائقه توده مردم را لااقل به دهه پنجاه و شصت باز گردانند. پس در این راه دشوار باید کارهایی با حساسیت بسیار بالا و ارکسترهایی بسیار قدرتمند با نوآوری در تنظیم و ارکستراسیون و نیز نوآوری و اقتدار مضاعف در خوانش همراه باشد که بتوان پله‌ای موسیقی و مخاطب آن را ارتقا بخشید.

واریاسیون، پاساژهای سنتی و جذاب، پدال‌ها و مُدگردی با ارکستراسیون‌های نوآورانه و بدیع می‌تواند در جذابیت و کشاندن مخاطبان جوان به سمت و سوی موسیقی ایرانی بسیار تأثیرگذار باشد که نمونه آن را می‌توان در اثری همچون قطعه «چرا رفتی» از تهمورث پورناظری و همایون شجریان یافت که در عین اینکه خواننده سنتی می‌خواند لیکن زیبایی تنظیم و ارکستراسیون و روند ملودیک تصنیف و جذابیت‌های پاپ‌گونه خواننده که آسیبی هم بر پیکره کلی خوانندگی سنتی نزده، همه و همه باعث جذابیت و اقبال این قطعه شده  و مشوقی است برای آهنگسازان ایرانی که با تأکید بر اصالت موسیقی ایرانی از این اِلِمان‌ها بهره جسته و در این سیاهه بازار موسیقی جا و مجالی برای موسیقی اصیل ایرانی دست‌وپا کنند تا این گوهر گرانقدر به دست فراموشی سپرده نشود.

هرچند بسیاری از موزیسین‌های ایرانی تقلید از غرب را برنمی‌تابند لیکن دنیا ناگزیر از تغییرات و در این راه و حتی در موسیقی نیز باید بسیاری روش‌ها و شیوه‌هایی که آنها پیش‌تر از ما با آزمون و خطا به سرمنزل رسانده‌اند را به کار بندیم. موسیقی ما نیز می‌تواند با تمرکز بر اصالت و اصول محلی و با نگاهی جهانی به اصطلاح «گلوکال» نه تنها در ایران که قابلیت ترقی و اشاعه در سطح جهانی را دارا است و می‌توان آن را با پکیجی استانداردیزه کرده و با بهره از عوامل و فاکتورهای جهانی موسیقی به خوراکی روحی و قابل هضم برای جهانیان تبدیل کرد.

انتخاب اثر یکی از ارکان اصلی موفقیت یک آلبوم محسوب می‌شود. قطعه «آتش عشق» به آهنگسازی استاد فقید مرتضی‌خان نی‌داود یکی از بهترین انتخاب‌های این مجموعه است که به لحاظ جذابیت روند ملودیک و انتخاب به‌جای شعر سعدی آن هم بر روی آواز بیات ترک هر شنونده‌ای را مجذوب خود می‌کند. 

سالار عقیلی نشان داده بیات ترک را بسیار با احساس می‌خواند و این قطعه را با احساس هرچه تمام‌تر خوانده و یکی از با احساس‌ترین قطعاتی است که طی سال‌های اخیر خوانده است. تنظیم این قطعه نیز همچون دیگر قطعات این آلبوم حاوی نوآوری یا مطلب و ایده‌‌ای خاص نیست. لیکن حلاوت و تغزلی که سه‌تار بر روی دریای ارکستر موج‌سواری می‌کند، گوش هر شونده‌ای را به لطافت می‌نوازد. آکوردهای زیرصدای عود حجم خوبی به فضای «پریفرال» (پیرامونی) خواننده داده و جذابیت کلام را دو چندان می‌کند. اینچنین فاکتورهایی باید در تنظیم‌ها بیشتر گنجانده شود. ای‌کاش نوانس‌ها در این قطعه بیشتر و با حساسیت بالاتری رعایت و اجرا و ضبط می‌شد که یقیناً بر جذابیت مضاعف قطعه می‌افزود. در مجموع این قطعه یکی از شنیدنی‌ترین قطعات آلبوم «افسانه روزگار» به آهنگسازی مسعود شعاری و خوانندگی سالار عقیلی است لیکن برای تمام این آلبوم نمی‌توان انتظار موفقیتی همه‌جانبه داشت و در شرایط فعلی و در فضای امروز جامعه نمی‌تواند جایی بین جوانان باز کند. با این وجود باید با آغوش باز از این نوع آلبوم‌های موسیقی ایرانی استقبال کرد و به اشاعه آن بین جوانانی که به سمت موسیقی‌های وارداتی کشش دارند مبادرت ورزید.

---

منبع: خبرگزاری فارس/علیرضا سپهوند