عجیب ترین غار خشکی ، آبی ایران(2)
غار كتله خور یكی از زیباترین غارهای جهان است كه در 165 كیلومتری جنوب باختری زنجان واقع شده و فعلاً از طریق جاده زنجان- سلطانیه-خدابنده و همچنین جاده اصلی بیجار، همدان- كبوتر آهنگ قابل دسترسی است. دهانه ورودی غاركتله خور در دامنه جنوبی كوه ساقیزلو قرار دارد كه با جاده ای آسفالت به طول تقریبی 5 كیلومتر به شهر گرماب راه دارد. دهانه ورودی غار در دامنه جنوبی كوه ساقیزلو و اندكی بالاتر از رودخانه خشك قرار داشته كه بلندی این كوه بیش از 2 هزار متر تنها سازند سنگی پیرامون شهر گرماب را تشكیل می دهد.
دهانه این غار در ابتدا سوراخ مانند به شكل طاق مثلثی و كوچك بوده است كه در عملیات های بعدی حاشیه های آن تراشیده شده است و حدود 5/1 متر بلندی دارد. نخستین دهلیز حدود 400 متر از ورودی غار فاصله دارد و دارای وسعتی زیاد و سقف بلندی و دیواره های صاف و كف ناهموار است و سقف بلند آن حكایت از تاریخی بسیار كهن دارد از این دهلیز به بعد گالری دالان ها و معبرهای بزرگ و كوچك به تدریج شكل گرفته و گسترش پیدا كرده اند از درون دهلیزها كه وسعت آنها به بیش از 200-300 متر مربع می رسند گالری های باریكی در جهات گوناگون جدا می شوند انتهای بعضی از آنها بسته است و برخی نیز راه عبور بسیار باریكی به گذرگاه های دیگر و دهلیزهای دیگر دارند بسیاری از این راه ها و دالان های باریك تاكنون نیز پیموده نشده اند و همچنان ناشناخته هستند كف دهلیزها و دالان ها اكثراً ناهموار هستند و این ناهمواری ها در اثر فرسایش و انحلال سنگ كف تشكیل آبراهه های نامنظم و چاهك ها بوجود آمده اند.
آبراهه ها ژرف و پراكنده و نسبتا ضخیم رسی در بستر بعضی از دهلیزها و گذرگاهها وجود دارد و همچنین ستون های كریستالیزه بسیار زیبایی از بالا به پایین در بسیاری از معابر غار مشاهده می شود. دالان های ورودی ابتدایی غار در حالت طبیعی بسیار باریك و تنگ بود كه با عملیات های انجام شده راه عبور خوب و راحتی در آن ایجاد شده است. راه ورودی پس از 300-400 متر به بخش های وسیعتر و بالاخره محوطه قوسی بزرگی می رسد كه كف آن دارای گودال های متعددی است و دارای سقفی بسیار بلند است و پیرامون این محوطه بزرگ معابری به اطراف وجود دارد كه انتهای آنها یا بسته و یا باریك است و اغلب شیبی به طرف محوطه بزرگ قوسی دارند. ویژگی های ظاهری غار نشان می دهد كه پدیده فرسایش (كارست) با شدت زیاد و زمان طولانی در این سازنده عمل كرده و آبراهه های پر از آب زیرزمینی در آن جریان داشته اند با توجه به ریخت شناسی این سازند آهكی در بیرون و ارتباط آن با ویژگی های محیطی غار می توان گفت كه دالان های ورودی و حفره های مربوط به آنها یكی از طبقات این غار بوده و به طور یقین طبقات دیگری در بخش های زیرین و حتی بالایی می توانند وجود داشته باشند طبقات زیرین با آب و ستون ها و بلورهای آهكی فراوان می توانند بسیار جالب و دیدنی باشند.
معمولاً غارها در سنگهای آهكی دارای آبهای زیرزمینی و یا سطحی به وجود می آیند زیرا آهكها نسبت به آب اسیدی حساس بوده و حل و غار ایجاد می شود، آب حاوی املاح آهكی در طول غار جریان یافته و هرگاه مقدار املاح آهكی زیاد شود به صورت رسوبات بیكربنات از قطرات آب جدا شده روی كف ویا سقف غار تشكیل قندیل ها را می دهند. قندیل های آویزان از سقف در اثر داشتن ناخالصی ها رنگ های مختلفی به خود گرفته اند و آنهایی كه تركیبات به همراه ندارند و یا كمتر دارند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف مشاهده می شوند.
غار كتله خور كه در نوع خود بی نظیر و منحصر به فرد است به علت دور بودن از مراكز بزرگ شهری و نداشتن راه های ارتباطی مورد شناسایی كامل و مطالعه وسیع علمی قرار نگرفته است.
وجود استلاگمیت ها كه در اثرگذر زمان شكل های بسیار زیبایی را به وجود آورده و تندیس هایی شبیه به عروس و داماد، سفره عقد، كوچه عروس و داماد، قلعه شمع، تالار مریم مقدس و نخل سوخته را در معرض بازدیدكنندگان قرارداده جلوه بسیار زیبایی به غار داده است. در این غار زیباترین پدیده ها را در اطراف چشمه ها و تالاب های كف غار می توان مشاهده كرد، اشباع بی كربنات كلسیم در تالاب ها سبب تشكیل كریستال های بسیار زیبایی از كلسیت و آراگونیت در حاشیه و كف تالاب شده اند.
استلاكتیت ها (چكنده ها) و استلاگمیت ها (چكیده ها) به ارتفاع 30الی 40متر از كف و سقف غار قرار گرفته اند كه با شنیده شدن صدای موزون قطرات آب منظره بدیعی سمع و نظر بیننده را به خود جلب می كنند.
در جلسات كمیته غارشناسی ایران غار كتله خور به عنوان تنها غار ویژه مطالعاتی در ایران اعلام شد و مراتب رسماً به اطلاع مجامع علمی مربوط رسید. تا عمق 700متری در فضای ظلمانی غار آثار حیات كه به انواع استخوان و سفال محدود می شود قابل روئیت است، آثار جمع آوری شده عمدتاً سفال شكسته های سطحی و پراكنده است. قدیمترین نوع این آثار سفال تیره رنگ دود زده با نقش داغدار دست ساز است و از نظر زمانی متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است، دومین نوع از آثار جمع آوری شده سفال های دست ساز دارای پوشش است روی سفال به رنگ قرمز متمایل به قهوه ای و نسبتاً خشن و با سفال های شناخته شده قرون اول تا سوم میلادی قابل مقایسه است، سومین نوع آثار جمع آوری شده سفال های دوران جدید است- كه به شكل كوزه و بشقاب است در مقطع فعلی ارزش تاریخی ندارد، در انتهای یكی از دالان های طبقه اول دهلیز بزرگی است كه در كف آن اسكلت حیوان چهارپایی كه تبدیل به كلسیت شده است دیده می شود این اسكلت با داشتن پاهای بلند و سم از یك طرف و دم دراز و سرنسبتاً بزرگ از طرف دیگر شباهتی با جانوران معمول ندارد و بنظر می رسد حیوانی از دوران گذشته با شكل و شمایل ویژه باشد و از نظر طبیعی جزو حیوانات دوران چهارم مورد مطالعه قرارگیرد.
درباره غار كتله خور نیز ساكنان گرماب عقایدی ابراز می داشتند و داستان هایی ساخته و پرداخته بودند كه واقعاً حیرت انگیز بوده است. مثلاً می گفتند كه در زیركوه كتله خور كوه دیگری وجود دارد كه تماماً از آرد سفید تشكیل شده است همچنین اظهار می كردند كه در یك طرف غار كتله خور دریاچه ای است كه آب زلال و گوارایی دارد و به قدری وسیع است كه كرانه و كناره این دریاچه از هیچ جا پیدا نیست. عده ای نیز عقیده داشتند در این غار طلسمی است و این طلسم مانع جستجوی كامل آن است و حتی گردش سه چهار روزه هم در آن به نتیجه نمی رسد و اضافه می كردند كه در داخل غار كوه بزرگ سفیدی از بلور موجود است، برخی دیگر می گفتند كه در اواسط غار كوه های بلند زیادی است و در شكاف یكی از این كوه ها سوراخ كوچكی وجود دارد كه از آن سوراخ دریای بزرگی دیده می شود.
در سال 1330 شمسی یكی از پیشكسوتان در بخش كوهنوردی زنجان زنده یاد اسداله جمالی از وجود غار مخوف در گرماب با خبر می شود و در سال 1331 به همراه تیم كوهنوردی از غار بازدیدمی كنند كه مرحوم اسداله جمالی در شناسایی و معرفی غار كتله خور بین مسئولان وقت و با نوشتن مقاله های متعدد راجع به غار كتله خور در روزنامه های آن زمان نقش مهم و بسزای را در شناساندن این غار به عمل آورده اند. ناصر روحانی مدیر مجتمع غار كتله خور در ارتباط با عملیات عمرانی انجام شده، میزان بازدید مردم و امكانات موجود در غار گفت: مسیر بازدید تفریحی در طبقه اول غار 3250متر است كه با نورپردازی های انجام گرفته جلوه خاصی به غار داده است.
وی افزود: طبقات دیگری نیز در بخش های زیرین غار وجود دارد كه این طبقات با آب و ستون ها و قندیل های فراوان، بسیار جالب و دیدنی است. در ایام سال نو 5 هزار و 500 نفر و در طول سال گذشته بیش از 75 هزار نفر از غار دیدن كردند كه آمار افزایشی 40درصدی را نشان می دهد. با تلاش های فراوان انجام شده از سوی معاونت عمرانی استانداری و سازمان همیاری شهرداری ها امكاناتی از قبیل 12دستگاه سویت اقامتی، سالن بزرگ و زیبای انتظار، كافی شاپ، غرفه های صنایع دستی، موادی، غذایی و فرهنگی و امكانات رفاهی و فضای سبز در جوار غار ایجاد شده و برای رفع مشكل آب یك حلقه چاه عمیق آب حفر شده است.
طرح ساخت 12دستگاه سوئیت اقامتی دیگر و افزایش امكانات رفاهی را از دیر اقدامات دردست اجرای این مجتمع را می توان عنوان كرد.
نویسنده: داود توکلی
منبع: تبیان زنجان
مطالب مربوط به استان:
