مهم‌ترین ویژگی مثبت فرهنگ غرب«قضاوت‌نکردن دربارۀ دیگران» است

ریشۀ فرهنگیِ «عدم قضاوت دربارۀ آدم‌ها» در غرب، «نسبی‌گری در اخلاق» است. در غرب، برای خلاص‌شدن از قضاوت‌ها، ریشۀ «نظام ارزشی» را می‌زنند؛ اما در اسلام با مُدل «تقوا» این مشکل حل می‌شود. تقوا، فرهنگ قضاوت دربارۀ دیگران را اصلاح می‌کند و «آرامش روانی» در جامعه پدید می‌آورد.

تقوا می‌گوید: «اگر می‌خواهی قضاوت کنی، علیه خودت و به نفعِ دیگری قضاوت کن». در مُدل تقوا، قضاوت دربارۀ دیگران، باید کم و مثبت باشد، اما قضاوت دربارۀ خودت باید منفی باشد!. وقتی قضاوت دربارۀ خودت منفی باشد، مغرور نمی‌شوی؛ یعنی خوبی‌هایت فاسد نمی‌شود. «تقوا» فرهنگی است که مهم‌ترین ویژگی مثبت فرهنگ غرب را به‌صورت عالی‌تر در خودش دارد و آن «قضاوت‌نکردن دربارۀ دیگران» است.

علت مهاجرتِ عده‌ای از جوانان به «اروپا»

طبق بررسی‌های روان‌شناختی، علت مهاجرتِ عده‌ای از جوانان به «اروپا» این است که می‌گویند: «در غرب، دربارۀ آدم‌ها، قضاوت نمی‌کنند. به‌طور مثال من اگر مسجد بروم یا نروم کسی با من کاری ندارد؛ این، موجب آرامشِ روانی برای ما می‌شود»
فرهنگ «عدم قضاوت دربارۀ آدم‌ها» خیلی عالی است، اما ریشۀ فرهنگیِ «عدم قضاوت دربارۀ آدم‌ها» در غرب، «نسبی‌گری در اخلاق» است و اینکه بین مسلمان و مسیحی و بت‌پرست، فرقی نمی‌گذارند. دیگر نه «مسجد رفتن» ارزش دارد، نه «مسجد نرفتن»! یعنی در غرب، برای خلاص‌شدن از قضاوت‌ها، تیشه به ریشه «نظام ارزشی» زده‌اند! اما در اسلام، با سیستمِ «تقوا» این مشکل(یعنی قضاوت نابجا دربارۀ دیگران) حل‌شده است. سیستم «تقوا» نه‌تنها اجازه نمی‌دهد شما در مورد کسی «قضاوت بد» داشته باشی؛ بلکه اجازه نمی‌دهد در مورد خودت هم «قضاوت خوب» کنی!

آیۀ قرآن می‌فرماید: «فَلا تُزَکُّوا أَنْفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى» (نجم/32) خودتان را آدمِ خوبی ندانید! به خودت نمرۀ بیست نده، برای خودت نوشابه باز نکن؛ خدا بهتر می‌داند چه کسی باتقواتر است! در واقع ارزیابیِ تقوا «پنهان» است. رعایت همین قاعده طبق روش «تقوا» در جامعۀ اسلامی موجب «آرامش روانی» و رهاشدنِ انسان‌ها از سایه سنگین «قضاوت دیگران» می‌شود.

من خودم را بهتر می‌شناسم

امیرالمؤمنین(ع) در اوصاف متقین می‌فرماید: «فَهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ مُتَّهِمُونَ»(نهج البلاغه/ خطبه 193)؛ آدمِ اهل تقوا، همیشه خودش را «متّهم» می‌‌کند. «إِذَا زُکِّیَ أَحَدٌ مِنْهُمْ خَافَ مِمَّا یُقَالُ لَهُ فَیَقُولُ أَنَا عْلَمُ بِنَفْسِی مِنْ غَیْرِی»(همان) اگر کسی از او تعریف کند به‌جای اینکه خوشش بیاید، نگران می‌شود! وقتی به او می‌گویی: «تو آدم خوبی هستی» می‌گوید: «من خودم را بهتر می‌شناسم.»
امام رضا(ع) می‌فرماید: «عقل انسان کامل نمی‌شود مگر این ده خصلت داشته باشد و دهمین خصلت، عجب خصلتی است؛ آن است که هیچ‌کسی را نبیند مگر آنکه بگوید: او از من بهتر و باتقواتر است.! «لَا یَرَى أَحَداً إِلَّا قَالَ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ أَتْقَى»(تحف العقول، ص443) بعد می‌فرماید: مردم دو دسته هستند؛ یک‌دسته، آدم‌هایی هستند که از ظاهرشان هم معلوم است از تو باتقواتر هستند؛ آن‌ها که هیچ! اما عده‌ای را می‌بینی که ظاهرشان از تو بهتر نیست؛ وقتی چنین کسی را دیدی، پیش خودت بگو: «این عیبش آشکار است، من عیب‌هایم هنوز پنهان است.» تقوا چنین فرهنگی را در جامعه گسترش می‌دهد.

علیه خودت و به نفعِ دیگری قضاوت کن!

در مُدل مبتنی بر تقوا «نتیجه‌گرا» نیستیم؛ چون نتیجه‌ها مشخص نیست و مخفی است. تقوا می‌گوید: نتیجه‌گرا نباش؛ فرایندگرا باش! در ارزش‌گذاری‌های خودت، نتیجه را نبین! اگر در مقام نتیجه هم خواستی قضاوت کنی، علیه خودت و به نفعِ دیگری قضاوت کن!
در مُدل تقوا، قضاوت‌ها در مورد دیگران کاهش پیدا می‌کند؛ حتی قضاوت‌ها در مورد دیگران باید مثبت باشد، اما در مورد خودت باید منفی باشد! وقتی قضاوت دربارۀ خودت منفی باشد، مغرور نمی‌شوی؛ یعنی خوبی‌هایت فاسد نمی‌شود.
تقوا یک فرهنگ است؛ فرهنگی که مهمترین ویژگی مثبت فرهنگ غرب را به‌صورت عالی‌تر در خودش دارد و آن هم «قضاوت‌نکردن دربارۀ دیگران» است. «تقوا» فرهنگ قضاوت دربارۀ دیگران را اصلاح و «آرامش روانی» در جامعه پدید می‌آورد.

---

منبع:
حجت الاسلام پناهیان؛ سایت بیان معنوی