زکریای رازی؛ پزشک کیمیاگر و فیلسوف مولف
زکریای رازی نه تنها در زمینه خدمت به علم پزشکی و داروسازی به نامی برتر در تاریخ ایران تبدیل شده ، در عرصه های مختلفی چون فلسفه، شیمی و تالیف آثار مختلف نیز نشانی ماندگار از خود برجای گذاشته است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : دوشنبه 1397/06/05 ساعت 11:11
وی که در جوانی گاهی شعر می سرود، بعدها به زرگری و سپس به کیمیاگری روی آورد و بعد از آسیب چشمش در اثر کار زیاد با مواد شیمیایی و در سنین بالا علم طب را آموخت.
عمده تأثیر رازی در شیمی طبقه بندی او از مواد است، وی نخستین کسی بود که اجسام را به سه گروه جمادی، طبقه بندی کرد. وی در کتاب سرّ الاسرار مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز (به گفته او جسد و روح) تقسیم می کند.
در دانش کیمیا و علم شیمی رازی، نگرش ذره یابی یا اتمیسیتی وی برای محققان است. کیمیاگران قائل به تبدیل عناصر به یکدیگر بوده‌اند و این نگرش موافق با نظریه ارسطویی است که عناصر را تغییرپذیر؛ یعنی قابل تبدیل به یکدیگر می داند. لیکن از نظر ذره گرایان عناصر قابل تبدیل به یکدیگر نیستند و نظر رازی هم مبتنی بر تبدیل ناپذیری آنهاست.
کشف های بسیاری به رازی نسبت داده می شود؛ از جمله الکل، اسید سولفوریک، اسید کلریدریک اکسید آرسنیک یا مرگ موش، اسید سیتریک و او نخستین پزشکی است که داروهای سمی آلکالوئیدی ساخت و از آنها برای درمان بیمارانش بهره گرفت.
رازی در کسوت پزشک
رازی در پزشکی نیز چهره ای نام آور و اولین کسی است که تشخیص تفکیکی بین آبله و سرخک را بیان کرد. شواهد و قرائن مشخصی برای تایید ارتباط میان برخی احکام پزشکی وی با طب نبوی وجود دارد؛ مثلاً رازی معتقد است پزشک موفق، کسی است که تا حد ممکن با غذا بیمار را درمان کرده و دارو تجویز نکند و این بسیار شبیه کلام پیامبر اکرم (ص) است که فرمود «المِعدَة بیت کلِّ داءٍ، وَ الحَمِئَة رَاس کلِّ دَواءٍ» (معده مرکز و خانه هر دردی است و پرهیز و اجتناب (از غذاهای نامناسب و زیاده خوری) اساس و رأس هر داروی شفابخش است).وی کتابی درباره خوراک دارد به نام منافع‌الاغذیه و مضارها که یک دوره کامل بهداشت خوراک است و در آن از خواص گندم و سایر حبوبات و خواص و ضرر انواع آب ها و شراب ها و مشروبات غیرالکلی و گوشت‌های تازه و خشک و ماهی‌ها و… سخن گفته و فصلی در باب علل و جهات اشتها و هضم غذا و ورزش و غذاهای گوارا و پرهیزهای غذایی و مسمومیت ها دارد.
در دوران رازی تشریح جسد انسان رواج نداشت و این کار را ناپسند و خلاف آموزه های دینی می‌دانستند و عموما به تشریح میمون می پرداختند. رازی در کتاب های خود از جمله کتاب الکناش المنصوری از تشریح استخوان های عضلات، مغز، چشم، گوش، ریه، قلب، معده و کیسه صفرا سخن گفته و طرز قرار گرفتن ستون فقرات و سوراخ ها و زائده های آن و نخاع شوکی را داده، رازی نخستین پزشکی است که برخی شعبه‌های اعصاب را در سر و گردن شناخته و پیرامون آنها توضیحاتی داده است.
در شناخت مقام رازی می توان به این گفتار توجه کرد که «معروف است می‌گویند طب نبود، بقراط آن را پایه‌گذاری کرد. مُرده بود، جالینوس آن را احیا کرد. نابینا بود، حُنین آن را بینا کرد. پراکنده بود، محمد بن زکریا آن را گردآورد. ناقص بود شیخ ابوعلی سینا آن را کامل کرد. صریح کلام قطب‌الدین چنین است: «ولهذا قیل إنّ الطبّ کان مَعدوماً فأوجده بقراط؛ ومَیِّتاً فأحیاه جالینوس؛ وأعمی فبَصَّره حُنَین؛ ومتفرّقاً فجمعه ابن زکریّا؛ ولو قیل وکان ناقصاً فکمَّله الشیخُ»( التعلیم الأوّل – فی حد الطبّ المختار، من التحفة السعدیة فی شرح کلیات القانون)
فلسفه از نظر رازی
بنابه نظر رازی جهان جایگاه شر و رنج است. 'ابن میمون' نوشته است: رازی را کتابی مشهور است که خود آن را الهیات نامیده و هذیانات و جهالات عظیم خود را در آن گنجانیده است؛ از میان آنها است آنچه او پنداشته است که شر در عالم وجود بیشتر از خیر است؛ اگر تو راحتی آدمی و لذت او را در مدت راحتیش با رنج ها و دردهای دشوار و بیماری ها و زمین گیر شدن ها و بدبختی ها و اندوه ها و نکبت ها مقایسه کنی ، می بینی وجود انسان نقمت و شری بزرگ است که گریبانگیر او شده است »(دلالة الحائرین ).اما به نظر رازی تنها راه نجات، عقل و فلسفه است و روان ها از تیرگی این عالم پاک نمی شوند و نفس ها از این رنج خلاصی نیافته و از این عالم بیرون نمی روند، مگر از طریق فلسفه.
وی در ابتدای کتاب طب روحانی عقل را می ستاید و همه سودها و بهره هایی که در این دنیا و عالم دیگر از آن می توان برخوردار شد را به عقل نسبت می دهد؛ از جمله اینکه با خرد بر چارپایان برتری و حکومت یافته ایم و نیز تمام علوم و فنونی که به ما فایده می رسانند در پرتو خرد حاصل شده اند و با خرد به شناخت عظمت جهان و زمین و آسمان و ستارگان و حتی آفریدگار بزرگ نائل شده ایم.
آثار رازی
در مورد آثار رازی در لغت‌نامه دهخدا آمده است: ابن‌الندیم در کتاب الفهرست خود تعداد آثار رازی را یکصد و شصت و هفت و ابوریحان بیرونی در کتاب فهرست کتب کتاب در ریاضیات و نجوم، ۷ کتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار کتب فلسفی یا طبی دیگران، ۱۷ کتاب در علوم فلسفی و تخمینی، ۶ کتاب در مافوق الطبیعه، ۱۴ کتاب در الهیات، ۲۲ کتاب در کیمیا، ۲ کتاب در کفریات، ۱۰ کتاب در فنون مختلف در جمع بالغ بر یکصد و هشتاد و چهار مجلد و ابن اصیبعه در عیون الانباء فی طبقات الاطباء دویست و سی و هشت کتاب از برای رازی برمی‌شمارد. محمود نجم‌آبادی استاد دانشگاه تهران کتابی با عنوان مولفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای رازی نوشته است که در این کتاب فهرست های ارائه شده توسط ابن الندیم و ابوریحان بیرونی و قفطی و ابن اصیبعه با یکدیگر تطبیق داده و در مجموع دویست و هفتاد و یک کتاب و رساله و مقاله فهرست شده است.منبع:ایرنا
