ممیز نامی مترادف با گرافیک در ایران

 آثار مرتضی ممیز پدر هنر گرافیک معاصر و مدرن ایران با حافظه تصویری ایرانیان گره خورده است. او بیشترین تعداد نشان‌واره‌های متعلق به سازمان‌ها، نهادها و ادارات را طراحی کرده و شاید کمتر کسی به وضوح بداند آرم و نشانه موسسه استاندارد ایران، سازمان آتش نشانی ایران، شهرداری تهران، شرکت اتومبیل سازی سایپا، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و خانه هنرمندان ایران تنها بخش کوچکی از آثار خلق شده استاد است.
مرتضی ممیز، متولد تهران در سال 1315 و فارغ التحصیل دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و تحصیلات تکمیلی خود در رشته نقاشی را در مدرسه عالی هنرهای تزیینی پاریس گذراند و پس از بازگشت در سال 1348 برای نخستین بار پیشنهاد ایجاد رشته گرافیک را در دانشکده هنرهای زیبا مطرح کرد و آنچه امروزه به صورت آکادمیک در دانشگاه‌های هنر تدریس می‌شود به همت و تلاش ممیز صورت گرفته است.
مرتضی ممیز در سال‌های آخر دبیرستان از طریق کتابخانهٔ وابستگی فرهنگی سفارت لهستان در ایران برای اولین بار با مجله‌های «پولند» و «گرافیک» لهستان آشنا شد.
آشنایی ممیز در همان دوران کودکی با هنر لهستان که به اعتقاد منتقدان، مکتب لهستان در آن دوره دوران طلایی خود را می گذراند تاثیر بسیاری بر نگاه ممیز گذاشت و در آثار وی ردپای این تاثیر دیده می شود.
اگرچه آثار لهستانی، هنری تبلیغی محسوب می شد، اما به هیچ یک از آثار ارائه شده در غرب شباهت نداشت و جهان بینی غیرمتعارف و منحصر به فرد این آثار از میان سبک‌های غربی نظیر آرنوو، سوررئالیسم و پاپ آرت تکامل یافت. طراحان لهستانی با بی قیدی نسبت به قوانین طراحی غربی و با به کارگیری نقاشی، عکاسی و حروف در ترکیب‌های بی‌سابقه و غیرمعمول به سبک کاملاً جدید و بومی دست یافته بودند.
یکی از گالری‌های خانه هنرمندان به نام ممیز نامگذاری شده است. مجید رجبی‌معمار، مدیرعامل این خانه در مراسم دوازدهمین سالگرد درگذشت ممیز، وجود خانه هنرمندان ایران را نتیجه اندیشه وی دانست و گفت: ممیز پدر هنر گرافیک معاصر و مدرن ایران است و این عنوان را نه‌ تنها به دلیل خلاقیتش در طراحی آثار، بلکه به سبب پایمردی و اقدامات بنیادی وی در زمینه هنر گرافیک است.
آثار تصویرسازی ممیز برای «کتاب هفته» به سردبیری احمد شاملو نه تنها نقطه‌ عطفی در گرافیک ایران بود بلکه تاثیر شگرفی در هنر مدرن ایران داشت، به نحوی که می‌توان گرافیک ایران را به قبل و بعد از کتاب هفته تقسیم کرد.
مرتضی ممیز در گفتگویی با افسانه بدر(ممیز)-همسرش- که با عنوان «پشت پرده» منتشر شده است در جواب سوالی که از او در مورد کارنامه هنری و رضایتش از سالها کار پرسیده، گفته است: «سئوال سختی است. کارهایی را دوست دارم که روز به روز از روابط مالی و اقتصادی بیش‌تر دور می شوند و بی‌واسطه‌تر در اختیار فرهنگ جامعه قرار می‌گیرند. انسان شبیه چراغ روشن عمومی می‌شود. دیگر نیاز مادی عامل اصلی تلاش او نیست. کار او به کسانی سود می دهد و برای جامعه ای مصرف می شود که دیگر بدهکار محسوب نمی‌شوند. برعکس فکر می کنید بدهکاری نسل خود و همکاران خود و خانواده خود را به مملکت به خوبی پس می دهید. من یک زندگی جمعی و عمومی بدون بده و بستان را بسیار دوست دارم. به همین دلیل هم هیچوقت نتوانسته ام جهت گیری سیاسی داشته باشم. چون عقیده که آزاد بیان شود و آزادی به وجود بیاید، سرکوب با برخورد با عقاید هم تلطیف می شود. می ماند بیان زیباتر در مقابل الکن و الکن تر و جزمیت که از همان جریان شیطانی منشعب می شود رقیق می شود. به هر حال به این خیال بافی ها هم زیاد فکر می کنم زیرا سر و کارم با بیان تصویری است. با یکی از بیان های هنری است. با بیانی از ذهن است که اصلاً مرز و چارچوب های مزاحم و قیود همان ملاحظاتی که گفتم را ندارد. اما در واقعیت قیود را به خاطر همان وجود جریان شیطانی می پذیرم و رعایت هم می کنم. برای آن که سالم بمانم تا بتوانم روزی به توانایی شفافیت برسم.»
آیدین آغداشلو نقاش و منتقد پیشکسوت در یکی از سلسله نشست‌های آزاد مدرسه‌ی ویژه درباره مرتضی ممیز نیز گفته است: «با اشاره به سختی‌های کار و هنرمندان در دهه های 30 و 40 مرتضی ممیز را به عنوان انسانی پویا و جست‌وجوگر، یکی از پرکارترین و تاثیرگذارترین هنرمند طراح گرافیک است که همه چیز برای او گرافیک بود، هیچ گاه کوتاه نیامد، به هرچیزی رضایت نداد، تن به کم نداد و با سرسختی و استقامت و جنگ همه جانبه نام گرافیک و گرافیست را در کشور ما جا انداخت. او علی رغم گاه تلخی و تندی هایش، با آداب دانی قابل تحسین ومهربانی و رأفت و عطوفت‌اش همه را دوستدار خود کرد، به همین لحاظ هیچ گاه نمی شد مرتضی ممیز را نادیده گرفت و اگر سال‌های زیادی هم از مرگش بگذرد باز هم همین طور خواهد بود.»
دوران طلایی گرافیک ایران مرهون استادان برجسته این هنر به ویژه مرتضی ممیز است که در دوران حیاتش هم در زمینه خلق آثار هنرمندانه و هم در زمینه تربیت و آموزش هنرجویان تلاش کرد و در راستای رشد و تعالی این هنر زندگی کردند.
ابراهیم حقیقی طراح گرافیک در هشتمین یادبود مرتضی ممیز با تشریح تاثیر ممیز بر گرافیک ایران، گفته است: گرافیک ایران سه مرحله کاشت، داشت و برداشت را پشت سر گذاشته است. با آغاز طراحی کتاب هفته، تحصیل در رشته گرافیک و راه اندازی رشته گرافیک در دانشگاه به همت مرتضی ممیز، حرکت رو به شتاب این هنر در ایران آغاز می شود. اینها از کاشته های مرتضی ممیز بود و در مرحله بعد که به همت او انجمن طراحان گرافیک ایران تأسیس شد، به مرحله «داشت» در هنر گرافیک ایران رسیدیم و اتفاقاتی که در این سالها در هنر گرافیک ایران افتاده است، در واقع برداشت های ما از این هنر است.
به همت انوشیروان ممیز مدیر اجرایی موسسه هنری ممیز و خانواده‌اش در تمامی ساگردهای وی در سالهای گذشته طراحان گرافیک مهمی به عنوان مهمان از سراسر جهان در مراسم سالگرد او حضور داشتند.
«مِلک ایمبودن» طراح، گرافیست و عکاس برجسته سوئیسی در یازدهمین مراسم سالگرد ممیز گفته است: ممیز تنها گرافیستی خلاق و برجسته نبود، بلکه انسان بزرگی بود که قلبی مملو از محبت داشت.
وی در عمر هنری خود کارگردانی و طراحی انیمیشن، طراحی صحنه و لباس در تئاتر، طراحی نشریات، طراحی نشان و لوگو، طراحی جلد کتاب و پوستر و همچنین نگارش مقالات در حوزه گرافیک را در نشریات معتبر بین المللی تجربه کرد.
ممیز ۵ آذر ۱۳۸۴ در سن 69 سالگی بر اثر ابتلا به بیماری سرطان درگذشت و تاسیس گروه گرافیک دانشکده هنرهای زیبا و انجمن طراحان گرافیک ایران از طرح‌های تاثیر گذار وی در گرافیک ایران است.
طراحی و بازسازی ده‌ها لوگو و نشان از جمله «موزهٔ رضا عباسی ۱۳۵۵»، «شرکت سایپا ۱۳۶۶»، «شهرداری تهران ۱۳۶۸»، «دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ۱۳۶۹»، «شهرداری اصفهان ۱۳۶۹»، «جامعهٔ مشاوران ایران ۱۳۶۱»، «سازمان استاندارد ایران»، «کلوپ سینمایی فارابی ۱۳۵۹»، «سازمان ورزش زنان کشور ۱۳۷۳»، «سازمان چای کشور ۱۳۳۷»، «عنوان فیلم غزل ۱۳۵۴»، «سازمان همگام با کودکان و نوجوانان ۱۳۵۴»، «جشنواره مهندسی ساختمان ۱۳۷۵»، «گروه آزاد نمایش ۱۳۵۳»، «لاستیک خوزستان ۱۳۷۶»، «مس باهنر ۱۳۷۳»، «شرکت ملی فولاد ۱۳۷۱»، «موسسه فرهنگی دینی صدوق ۱۳۶۹»، «بزرگداشت هزاره تولد فارابی ۱۳۵۴»، «انجمن شهرسازان و معماران ۱۳۷۳»، «مؤسسهٔ امور سینمایی ۱۳۶۵»، «سازمان آتش‌نشانی کشور ۱۳۷۴–۱۳۷۶»، «نمایشگاه تصویرگران کتاب کودک ۱۳۶۹»، «انتشارات نمون ۱۳۷۳»، «موسسه حمایت از معلولین ابراهیم و هاجر ۱۳۷۴»، «عنوان نشریه پیام امروز ۱۳۷۲»، «سازمان گمرک ایران ۱۳۷۰»، «عنوان نشریه هما ۱۳۶۸»، «عنوان نشریه شریف ۱۳۷۱»، «عنوان نشریه حقوق زنان ۱۳۷۶»، «موزه ملی ایران» طراحی ده‌ها پوستر نمایش از جمله «پیروزی در شیکاگو»، طراحی ده‌ها پوستر فیلم‌ از جمله «طبیعت بیجان»، «ستارخان»، «کمال الملک»، «گوزن‌ها» و «ای ایران»، طراحی صحنه و لباس 14 نمایشنامه در تالارهای نمایش تهران، طراحی صحنه و لباس فیلم‌های «ستارخان» و «طبیعت بی جان» و طراحی نور نمایشنامه‌های «بازگشتی نیست» و «دندون طلا» و «اتاق خصوصی» برخی از کارهای شاخص ممیز است.

---

منبع : خبرگزاری ایرنا