تبیان، دستیار زندگی

سجده «طارم» بر هنر کهن ایرانی

صنعت برگرفته از طبیعت و میراث دیرین شهرستان طارم همچنان با دستان کربلایی «رحمانعلی حنیفی» خلق می شود تا روایتگر تاریخ و فرهنگ کهن این منطقه از استان زنجان باشد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
نمدمالیصنایع دستی اصلی ترین سند هویت تاریخی ملت و بخشی از میراث فرهنگی هر منطقه ای است اما به سبب کم توجهی، برخی صنایع دستی و هنری روستاهای شهرستان طارم از بین رفته، شماری در حال منسوخ شدن و تعدادی هم کم رونق اما فعال است.
نمد مالی یکی از صنایع منحصر به فرد و با پیشینه بالای طارم است که زمانی به علت زندگی عشایری و وجود دامداران، رونق فراوانی در روستاهای این شهرستان داشت و شغل عده زیادی از ساکنان محسوب می شد، ولی متاسفانه به تدریج با فروکش کردن زندگی عشایری و افزایش زندگی ماشینی، این صنعت رو به افول گذاشت و اکنون فقط یک کارگاه فعال در روستای «ده بهار»، این هنر - صنعت دیرینه را همچنان زنده نگه داشته است.
شاید بسیاری از مردم نام روستای ده بهار شهرستان طارم را با کوه «خرمنه سر» و غار شگفت انگیزش یا با باغ های زیتون قدیمی و زیبایش بشناسند، اما کمتر کسی است که در میان این همه زیبایی و مناظر بکر، تنها هنر و صنایع دستی نمد مالی استان زنجان در این روستا را دیده باشد.
در دامنه کوه صخره ای و سربه فلک کشیده خرمنه سر، زن و مردی زندگی می کنند که هنرشان بیانگر تاریخ و فرهنگ غنی مردمان این دیار و نشان دهنده شغلی به جامانده از رنج و زحمت است که مزد زحمات دستان این نمدمالان از بین نرفتن این هنر به شمار می آید.
کربلایی رحمانعلی تنها تولید کننده نمد شهرستان طارم و استان زنجان است که با وجود سن بالا همچنان با رنج و مشقت فراوان در پاسداشت این هنر کهن و زیبا تلاش می کند.
این پیرمرد 67 ساله هنر نمدمالی را از پدر زن خود به ارث برده و در کنار همسرش 45 سال است که دستانش را در میان تار و پود نمد و پشم های حلاجی شده می چرخاند و با نقش و نگار و دستان توانمند و هنرمندانه خود به آن روح تازه‌ای می‌بخشد.
از کارهای نیک پیرمرد، انتقال این هنر به فرزندان و نوه هایش است که پا به پای استادشان در تهیه و تولید نمد کوشش می کنند.
با تمام این تفاسیر هنری که به تدریج رو به فراموشی می رود را اکنون می توان با خلاقیت و نوآوری هنرمندان و همچنین با حمایت های مسئولان در ردیف کارهای فاخر جهانی قرار داد.
رحمانعلی حنیفی هنرمند نمونه کشوری نمدمالی در این خصوص و چگونگی تولید نمد به خبرنگار ایرنا گفت: ابتدا پشم را حلاجی می کنیم، پشم حلاجی شده را در پارچه مخصوص و ضخیم نمد زنی، با طرح مورد نظر پهن کرده و روی آن با جارو آب به نسبت گرمی می ریزیم.
وی ادامه داد: پس از پاشیدن آب پارچه ضخیم را که پشم روی آن قرار داشت، رول کرده و با کلافی آن را می بندیم و سپس بسته به ابعاد کار به کمک چند نفر آن را ورز می دهیم تا پشم ها به هم بچسبند و آن را تا شب استراحت می دهیم.
حنیفی اظهار داشت: در مرحله بعد رول را باز کرده و پارچه را بر می داریم و دوباره پشم ها را با دست ورز می دهیم تا پشم ها تبدیل به نمد شوند و در پایان برای بهتر شدن کیفیت کار و نشان دادن نظم در کار آن را بار دیگر با صابون ورز می دهیم.
این هنرمند قدیمی شهرستان طارم ادامه داد: برای تولید نمد با کیفیت عالی به طور معمول از پشم پاییزی گوسفندان استفاده می کنیم، چرا که پشم پاییزی چسبندگی بیشتری دارد و مقاوم است.
تنها تولید کننده نمد استان زنجان در مورد رونق این صنعت در شهرستان طارم و استان زنجان اظهار کرد: زمانی در چندین روستای شهرستان طارم این هنر زیبا رونق داشت و منبع درآمد مردم روستاها بود، ولی متاسفانه اکنون این صنعت کهن بنا به دلایل مختلف رو به فراموشی است.
کربلایی رحمانعلی در خصوص احیای این هنر با ارزش بیان کرد: برای زنده نگه داشت این میراث کهن خانوادگی، شیوه تولید نمد را به فرزندان و نوادگانم آموزش داده ام تا در آینده همچنان زیبایی این صنعت که میراث گذشتگان است، پابرجا بماند.
حنیفی با انتقاد از نبود بازنشستگی و بیمه در این حرفه گفت: نمدمالی با حمایت مسئولان و ارائه تسهیلات می تواند زمینه اشتغال و کمک اقتصادی برای خانواده ها را فراهم کند و همچنین با جذب جوانان به سمت این شغل در نهایت موجب رونق و پویایی این هنر و صنایع دستی کهن و با ارزش باشد.
او افزود: ما برای فروش مشکل داریم، اگر مسئولان برای صنایع دستی بازار فروش و نمایشگاه برپا کنند درآمد ما هم بالاتر خواهد رفت و دیگر این هنر فراموش نخواهد شد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان طارم نیز در این خصوص اظهار داشت: نمد مالی یکی از کهن ترین هنرهای سنتی شهرستان طارم است که پیشینه ای طولانی دارد و زمانی بسیاری از روستاهای شهرستان در تولید نمد فعالیت داشتند.
«ابراهیم محمدی» افزود: با توجه به اینکه تولید آن راحت و مواد اولیه آن نیز در دسترس عشایر منطقه بوده، زمانی از جمله هنرهای شاخص طارم محسوب می شد و متاسفانه با توجه به فاصله گرفتن مردم از زندگی عشایری و مدرن شدن جوامع این هنر اکنون رونق چندانی ندارد.
وی ضمن اشاره به خواص درمانی نمد، بیان کرد: طرح های موسوم که در نمد استفاده می شود برگرفته از طبیعت و فرهنگ زندگی مردم منطقه است و استفاده از این محصول نساجی سنتی می تواند در جلوگیری از درد مفاصل، دردکمر و روماتیسم موثر باشد.
این مقام مسئول در اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان طارم اظهار داشت: درصدد هستیم که با همکاری هنرمندان و با ارایه خلاقیت هایی در طراحی آن، هنر نمدمالی را احیا و رونق بخشیم.
محمدی در خصوص حمایت های دولتی از این هنر و صنایع دستی افزود دولت برای احیای صنایع دستی و همچنین ایجاد اشتغال روستایی تسهیلات قابل قبولی با بهره چهار درصد در نظر گرفته است.
به گزارش ایرنا، نمد از یک سو نماد کار و هنر دست انسان و از سوی دیگر بیانگر پیوندی اصولی و پایه‌ای بین انسان و طبیعت است که نه تنها از لحاظ زیست محیطی هیچ گونه اثر مخربی بر طبیعت نداشته که خواص اعجاب انگیزی نیز دارد.
نمد به سبب ویژگی‌های خاص خود در تابستان خنک و در زمستان گرم است و در صورتی که به عنوان زیر انداز استفاده شود در درمان درد کمر و مفاصل موثر است.
بار‌ها شده برخی نیز برای درمان خار پاشنه به دکتر مراجعه کرده‌اند و نتیجه‌ای نگرفته‌اند اما با استفاده از نمد در کف کفش‌هایشان درمان شده‌اند، ماده اصلی نمد پشم گوسفند به رنگ‌های طبیعی مانند سفید و سیاه و قهوه‌ای و برای نقش اندازی آن از پشم‌های رنگ شده شیمیایی بهره می‌جویند.
شهرستان طارم با 47 هزار نفر جمعیت (حدود پنج درصد جمعیت و 10 درصد گستره استان زنجان) در شمال شرقی زنجان واقع شده و با استان‌های قزوین، اردبیل و گیلان همسایه است.
منبع: خبرگزاری ایرنا