«جهان‌بینی‌ها؛ درآمدی بر تاریخ و فلسفه علم» منتشر شد

کتاب «جهان‌بینی‌ها» (درآمدی بر تاریخ و فلسفه علم) نوشته ریچارد دِویت به تازگی با ترجمه احسان سنایی اردکانی توسط نشر ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده است. نسخه اصلی این کتاب در سال ۲۰۱۰ چاپ شده که نشر ققنوس با خرید حق کپی‌رایت آن از انتشارات وایلی اند سانز لیمیتد، ترجمه‌اش را در ایران چاپ کرده است.

این کتاب تنها اثر نویسنده‌اش محسوب می‌شود. ریچارد دِویت استاد فلسفه دانشگاه فیرفیلد آمریکاست. استقبال از اولین چاپ این کتاب در سال ۲۰۰۴ باعث شد تبدیل به یک کتاب درسی برای برخی دروس دانشگاهی شود. به همین دلیل دویت دست به کار تهیه ویراست دوم آن شد و این نسخه‌ کامل‌تر در سال ۲۰۱۰ چاپ شد.

«جهان‌بینی‌ها» با وجود مقدماتی بودن مطالب و احاطه نویسنده بر مسائل، استدلالی بلند را علیه دست‌کم دو سوءِباور بنیادی راجع به سرشت علم و فلسفه شکل می‌دهد. به عبارت دیگر، کتاب پیش رو، را می‌توان درآمدی بر تاریخ و فلسفه علم و علاوه بر آن، دعوتی به تعمق خواننده در دو قلمرو مذکور دانست.

این کتاب ۳ بخش کلی و ۲۹ فصل دارد که زیرمجموعه این ۳ بخش هستند. ۳ بخش مذکور عبارت‌اند از: موضوعات اساسی، گذرا از جهان‌بینی ارسطویی به جهان‌بینی نیوتنی، پیشرفت‌های اخیر در علم و جهان‌بینی‌ها.

جهان‌بینی‌ها، صدق، مسلمات تجربی و مسلمات فلسفی/مفهومی، شواهد و استدلالات موید و مغایر، تز کواین - دوهم و دلالت‌هایی برای روش علمی، درنگ فلسفی: معضلات و معماهای مربوط به استقرا، ابطال‌پذیری، ابزارگرایی و واقع‌گرایی، ساختار عالم در چارچوب جهان‌بینی ارسطو، درآمدی بر المجسطی بطلمیوس: زمین همچون مرکز کروی‌شکل و ساکن عالم، داده‌های نجومی: مسلمات تجربی، داده‌های نجومی: مسلمات فلسفی/ مفهومی، منظومه بطلمیوسی، منظومه کوپرنیکی، منظومه تیکویی، منظومه کپلر، گالیله و شواهد برگرفته از تلسکوپ، خلاصه‌ای از معضلات پیش‌ِ روی جهان‌بینی ارسطویی، مناسبات فلسفی و مفهومیِ نهفته در تدوین علم جدید، مروری بر علم جدید و جهان‌بینی نیوتنی، درنگ فلسفی: یک قانون علمی چیست؟، بسط و توسعه جهان‌بینی نیوتنی در حدفاصل سالیان ۱۷۰۰ تا ۱۹۰۰، نظریه نسبیت خاص، نظریه نسبیت عام، مروری بر مسلمات تجربی ریاضیات و تفاسیر نظریه کوانتوم، نظریه کوانتوم و موضعیت: EPR، قضیه بل و آزمایش‌های اَسپه،‌ مروری بر نظریه تکامل، دلالت‌های فلسفی و مفهومی تکامل، جهان‌بینی‌ها: جمع‌بندی‌ها.

کتاب پیش رو،‌ ۴ ضمیمه هم دارد که به این ترتیب‌اند: فلسفه علم یا تاریخ علم؟، جهان‌بینی‌ها: امکان قرائتی تخصصی‌تر، جهان‌بینی‌ها یا پارادایم‌ها؟، «فلسفه»: چشم‌اندازی مطلق؟.

نویسنده کتاب «جهان‌بینی‌ها» با بررسی مصداقی سه‌ جهان‌بینی شاخص اعم از جهان‌بینی ارسطویی، جهان‌بینی نیوتنی و جهان‌بینی معاصر تلاش دارد مخاطبش را به مصاف روزنه‌هایی رو به همین تلقی سنجیده‌تر از واقعیت ببرد. چراکه باور به اصل میان‌حالی نیز فی‌نفسه یک باور فلسفی-مفهومی است.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

درنگ فلسفی: یک قانون علمی چیست؟

از قرن ۱۷ تاکنون، مفهوم قانون علمی رفته‌رفته نقشی هرچه برجسته‌تر در علم ایفا کرده است. طی فصول قبل، راجع به مثلا قوانین حرکات سیاره‌ای کپلر، قوانین حرکت نیوتن و توصیف نیوتن از اصل گرانش عمومی بحث کردیم. و در فصل بعدی نیز نگاهی اجمالی به سایر نمونه‌های مشابهی که در پی مقبولیت همگانی تصویر نیوتنی پدید آمدند خواهیم داشت؛ [نمونه‌هایی] همچون اصول مربوط به جاذبه الکتریکی، که حکایت از روابط مابین پدیده‌های الکتریکی و مغناطیسی دارند، و بسیاری نمونه‌های دیگر. این‌ها همه اغلب به منزله قوانین علمی تلقی می‌شوند. به نظر می‌رسد این‌گونه قوانینْ دربرگیرنده امری اساسی راجع به پدیده‌های فیزیکی باشند، و جستجو و تشخیص این‌گونه قوانین نیز از زمان تحولات علمی قرن ۱۷ تاکنون، جزئی بسزا از [سرشت] علم بوده است.

اما یک قانون علمی اساسا چیست؟ هدف اصلی فصل حاضر این است که نشان بدهیم ما به مجرد بررسی این سوال، طبق معمول، فورا اسیر برخی مسائل به شدت معمابرانگیز خواهیم شد. تلاش‌های معطوف به مواجهه با این مسائل و همچنین سایر مسائل مربوط به قوانین علمی، خاصه طی چهل سال گذشته یا بیشتر، به طرح مجموعه‌ای از پیشنهادات، استدلالات، پیشنهادات نقیض، استدلالات نقیض و از این دست انجامید. قدر مسلم آن‌که از پی چندین دهه بحث و جدل بین مدافعان مطلع و مسلط دیدگاه‌های مختلف، هنوز هیچ‌گونه اجماعی بر سر چیستی قوانین علمی یا بهترین طریقه شناسایی‌شان حاصل نشده است.

این کتاب با ۶۲۲ صفحه، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۶۵ هزار تومان منتشر شده است.

---

منبع: مهر