آتش حسد و اعتیاد

برخلاف اینکه «آرایش غلیظ» را چندان دوست نداشتم، به نظرم «شعله ور» بازگشت به سینمای نعمت الله بود با گام های تازه ای که در روایت مدرن از قصه گویی در این فیلم می بینیم.

اگرچه «شعله ور» را به نوعی می توان تداوم فرمی و زبان سینمایی حمید نعمت الله در «آرایش غلیظ» دانست که البته در اینجا منسجم و هویت مندتر شده و نمادپردازی های فانتزی آن را ندارد. نعمت الله در اینجا بار دیگر به سینمای قصه پرداز خود برگشته است و در واقع فیلم یک قصه شخصیت محور است که روی شخصیت اصلی قصه با بازی قابل توجه امین حیایی متمرکز شده و اضمحلال درونی او را در یک فرافکنی بیرونی به تصویر می کشد. از این رو فیلم را می توان هم واجد سویه های روانشناختی دانست که در فردیت مضمحل شخصیت قصه بازنمایی می شود و هم واجد سویه های اجتماعی که بستر و دلایل اجتماعی فروپاشی یک انسان را به تصویر می کشد.

در واقع از حیث توجه به روانکاوی قهرمان و شخصیت اصلی می توان فیلم را به «رگ خواب» نزدیک تر دانست اگرچه قصه و اتمسفر متفاوتی دارند. به عبارت دیگر «شعله ور» را می توان بر مبنای نظریه«ناکامی- پرخاشگری» در روانشناسی تبیین کرد که بر مبنای آن شکست های پی در پی در نهایت منجر به یک خشم نهادینه شده می شود که خود را یا در انتقام گیری و بروز انفجاری سرخوردگی ها نشان می دهد یا در افسردگی که یک خشم درونی است. خشونت برعلیه خویش.

وقتی زمینه های خودشکوفایی فراهم نیست یا توانمندی لازم برای تحقق فردیت در خود فرد وجود ندارد، زمینه های خود ویرانگی فراهم می شود. تخریبی که حتی ممکن است خودآگاهی نسبت به آن وجود نداشته باشد. شعله ور روایت این خود ویرانگری است که هم فیلمساز و هم قهرمانش که البته در اینجا کسوت ضد قهرمان به تن دارد، صادقانه با آن مواجه می شوند و از بیان آن ابایی ندارند. چه بسا بتوان فیلم را نوعی زیبایی شناسی پلشتی دانست که این نگاه نه فقط در پردازش شخصیت اصلی قصه که در قاب بندی دوربین از جغرافیای قصه نیز، تجلی می کند.

تک گویی های شخصی و درونی امین حیایی، مونولوگ را با دیالوگ های برساخته از همین جنس در هم ترکیب کرده و این شیوه از گفتار با گفتمان قصه مماس می شود و در نهایت به رمزگشایی از شخصیت پیچیده اما در عین حال ساده شخصیت اصلی کمک می کند.

با تماشای شعله ور می توان با شخصیت سایه ای و سایه های شخصیتی خویش مواجهه بی تعارف پیدا کرد و به جای توجیه های اخلاقی به تفسیرهای روانشناختی از آن دست یافت. شعله ور یک قصه فرا اخلاقی است که خیلی عریان و بدون قیدهای اخلاقی با خباثت آدم مواجه می شود و آن را در اضمحلال و استحاله روانی شخصیت اصلی قصه اش روایت می کند. این اضمحلال شخصیت و حرکت تدریجی به قهقهرا رفتن تقریبا در تمام فیلم های نعمت الله دیده می شود منتها موقعیت ها و دلایل آن متفاوت است.

درشعله ور ما با شکل تازه ای از شخصیت یک معتاد و حتی بازنمایی اعتیاد مواجه هستیم و فیلم با نفوذ کردن در دنیای درونی این کاراکتر تلاش می کند تا از زاویه دید یک معتاد به زندگی و مناسبات برساخته آن بنگرد. در واقع شخصیت اصلی فیلم هم واجد یک ضعف روانشناختی به اسم اعتیاد است و هم یک ضعف اخلاقی به اسم حسادت. این دو ضعف روانشناسی و اخلاقی به مثابه نیاز اصلی فیلمنامه پایه ریزی می شود تا در نهایت در پایان شاهد تغییر و تحولاتی باشیم که شخصیت اصلی در پی جبران یا مقابله و حتی مواجهه با آنها تجربه می کند.
بدون تردید یکی از نقاط قوت این فیلم که فیلمی شخصیت محور است بازی خوب و متفاوت امین حیایی است که برای اولین بار همکاری با نعمت الله را تجربه می کند. این نقش می تواند نقطه عطف و احیای دوباره امین حیایی برای ایفای نقش های جدی و تاثیرگذار و فاصله گرفتن او از نقش های کمدی یا ملودرام باشد.

نعمت الله همانطور که در بوتیک بهترین بازی را از محمد رضا گلزار تا کنون گرفته از امین حیایی نیز برگ دیگری را رو کرده که می تواند برگ برنده او باشد. حیایی نیز نشان داده اگر بخواهد می تواند از پس نقش های سخت و پیچیده برآید و اعتبار حرفه ایش را تمدید کند.

شعله ور یک امتیاز برجسته دیگر هم دارد که شاید پشت توجه به قصه فراموش شود و آنهم بافت جغرافیایی قصه است. فارغ از اینکه او این بار خارج از فضای شهری و بیرون از تهران قصه اش را روایت می کند که در آرایش غلیظ هم سابقه داشته در اینجا جغرافیا به یک عنصر دراماتیک تبدیل شده و در مقام یک کاراکتر قرار می گیرد که در خدمت بسط و بازنمایی قصه قرار می گیرد. شعله ور شاید در نگاه مخاطب خاص کمی ملال انگیز به نظر برسد اما فیلم تامل برانگیزی است.

---