کمبودهایی که موجب کوتاهی قد می‌شوند

اگر قد کودکی در منحنی رُشد زیر پنج درصد قرار بگیرد، جزو کودکان کوتاه قد تلقی می‌شود و هرچه این فاصله از عدد پنج بیشتر شده و رقم آن پایین‌تر بیاید، احتمال اینکه مشکلات جدی در کودک وجود داشته باشد بیشتر است.
کودک کوتاه قد، باید تحت نظر بوده و سیر رشد او بررسی شود. کوتاهی قد یا در قالب یک بیماری و یا به‌صورت طبیعی ارزیابی می‌شود. گروه کودکان طبیعی به دلیل زمینه‌های ژنتیکی، دچار کوتاهی قد می‌شوند اما گروه دیگر کودکانی هستند که با تأخیر رشد می‌کنند و تا حدود ۱۲ سالگی با رشد کم مواجه هستند، اما پس از آن به صورت جهشی رشد می‌کند. معمولاً تأخیر در رُشد قد، با تأخیر در بلوغ همراه است و سابقه چنین تأخیری در والدین آن‌ها نیز مشهود است.

علل کوتاه قدی کودکان

مهم‌ترین علت‌های کوتاهی قد در کودکان زمینه‌های ژنتیکی، اختلالات هورمون تیروئید، اختلالات غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس، بلوغ زودرس، تومور مغزی خفته، عدم تحرک، تغذیه نامناسب، استرس و بدخوابی است.
* مصرف کورتون در طولانی مدت و به هر دلیلی یکی از علل کوتاهی قد است و درمان اصلی در این مورد حذف کورتون و سپس تزریق هورمون رشد است به هیچ وجه کورتون در بچه‌ها نباید به صورت نابه جا استفاده شود، زیرا یکی از عوارض آن اختلال رشد است.
* اختلالات غددی هیپوفیز و هیپوتالاموس بنا به علت‌های مختلفی ایجاد و سبب کوتاهی قد می‌شود. این اختلالات ناشی از کوچک و یا بدفُرم شدن غده هیپوتالاموس در دوره جنینی و همچنین اختلالات ژنتیکی مؤثر در تشکیل غده هیپوفیز و هورمون رشد است. از جمله علت‌های اختلال در غدد گفته شده، زایمان‌های پرخطر همراه با خونریزی، چندقلوزایی همراه با کمبود اکسیژن و نارس به دنیا آمدن نوزاد است که کودک را در معرض اختلالات هورمون رشد قرار می‌دهد.
* یکی دیگر از علت‌های کوتاه قدی، بلوغ زودرس است. بلوغ پیش رونده که معمولاً در دختران زیر هشت سال و در پسران زیر ۹ سال بروز پیدا می‌کند به بسته شدن صفحات رشد استخوان‌ها و کوتاه شدن قد منجر می‌شود، مگر اینکه زود تشخیص داده شده و جلوی بلوغ نابهنگام کودک گرفته شود. شاید لازم باشد درباره این دسته از کودکان، در شرایط خاصی هورمون رشد تزریق شود تا قد آن‌ها به حد طبیعی برسد.
* تومور مغزی خفته
* سوء تغذیه و اختلالات تغذیه‌ای مانند کمبود ویتامین‌های گروه ب، ویتامین د، ویتامین ث، زینک، روی، آهن، کلسیم، منیزیم، فسفر و سایر املاح نیز از عوامل رشد ضعیف و کوتاهی قد هستند که در ادامه به آن‌ها بیشتر می‌پردازیم.

عوامل تغذیه‌ای مؤثر بر کوتاه قدی

تغذیه مناسب از دوران جنینی تا 6 سالگی بسیار حائز اهمیت است و سبب جهش قدی در مرحله بلوغ می‌شود؛ عوامل تغذیه‌ای رشد مانند مواد قندی، چربی‌ها و پروتئین‌ها که انرژی لازم برای سوخت و ساز بدن را تأمین می‌کنند و انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم، تعیین‌کننده میزان قد هستند.
لازم به ذکر است تبلیغات پزشکی برای درمان کوتاهی قد در شبکه‌های مجازی و ماهواره‌ای کذب است و مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌ها برای داشتن قد مناسب تا 18 سالگی مؤثر هستند و بهتر است مکمل‌های رشد شامل فرآورده‌های حاوی اسیدهای آمینه، کلسیم، ویتامین D، منیزیم، فسفر و زینک توسط پزشک تجویز شود.

کمبود کلسیم و ویتامین D
کلسیم ماده اولیه ساخت استخوان و یکی از مهمترین عوامل رشد قد است. ویتامین D نیز با افزایش جذب فسفر و کلسیم از روده‌ها و کاهش دفع از کلیه به متابولیسم و رشد استخوان‌ها کمک می‌کند. کمبود این ویتامین در سنین پائین باعث کوتاهی قد، کاهش رشد استخوان و در سنین بالاتر پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان‌ها، که در کشور به تدریج در حال شیوع است، را به همراه دارد.
افرادی که پروتئین و ریزمغذی‌هایی از جمله کلسیم را به اندازه کافی دریافت نکنند نیز قد مناسبی نخواهند داشت. همچنین نسبت بین کلسیم و فسفر نیز بسیار حائز اهمیت است چراکه انباشت این کلسیم و فسفر با هم تعادل این دو را به هم می‌ریزد که خود عاملی بر کوتاه قدی است.

کم‌رویی کوتاه قدتان می‌کند!
عنصر روی در رشد و بلوغ، سلامت و شادابی پوست، مو و ناخن تأثیر قابل‌توجهی دارد و به همین دلیل کمبود آن می‌تواند مشکل‌ساز شود.
زینک (روی) در ترکیبات 50 آنزیم که در فرآیندهای پروتئین‌سازی، بلوغ جنسی و رشد و نمو نقش دارند، حضور فعال دارد و با توجه به نقش مؤثر آن در رشد و نمو، در صورت عدم توجه مسئولان مربوطه به این امر در آینده جامعه کوتاه قدی خواهیم داشت.
همان‌طور که می‌دانید این ماده‌ی مغذی در بدن ساخته نمی‌شود و باید از طریق مصرف مواد غذایی تأمین شود و به همین جهت ضرورت دارد تا رژیم غذایی و تغذیه افراد طوری طراحی شود تا بتواند میزان روی مورد نیاز بدن را تأمین کند.
توجه داشته باشید که علائم کمبود روی به راحتی در افراد قابل تشخیص نیست و تنها در مراحلی که کمبود آن شدید باشد در افراد مشخص می‌شود، به صورتی که تغییرات رنگ پوست مشهود بوده و در سنین رشد کوتاه قدی رخ می‌دهد.
برای رشد قد نوجوانان، مصرف روزانه 150 گرم گوشت، تخم مرغ، نصف تا یک لیوان حبوبات پخته، 2 تا سه لیوان شیر و لبنیات دیگر به همراه سبزیجات توصیه می‌شود.
برای تأمین روی مورد نیاز لازم نیست کودکتان مکمل دریافت نماید. در واقع مکمل‌ها نباید به جای مواد غذایی تازه و پرخاصیت مصرف شوند. مصرف هفته‌ای یکبار جگر و دوبار غذای دریایی و نیز آجیل‌هایی نظیر بادام، بادام زمینی و گردو و مواد حاوی روی برای رشد قد توصیه می‌شود. در مناطقی که خاک غنی از روی باشد، مصرف سبزیجات و منابع گیاهی نیز می‌تواند نقش مؤثری در تأمین روی داشته باشد.

کم‌خونی موجب کوتاهی قد می‌شود
معمولاً کودکانی که دچار کم‌خونی‌اند هم وزن گیری خوبی ندارند و هم قدشان کوتاه می‌ماند. بنابراین خانواده‌ها باید مرتباً کنترل کنند که کودک یا نوجوان دچار فقر آهن نباشد زیرا فقر آهن خود زمینه را برای اختلال در رشد قدی فراهم می‌کند.

موارد غیر تغذیه‌ای مؤثر بر کوتاه قدی

غیر از تغذیه موارد دیگری نیز هستند که بر رشد قدی کودکان تأثیر می‌گذارند:

نداشتن خواب آرام شبانه
خوابیدن در شب باید در شرایطی باشد که هورمون ملاتونین یا هورمون خواب ترشح شود. همچنین نباید فراموش کرد یکی در زمان خواب و یکی در زمان فعالیت روزانه است که هورمون رشد ترشح می‌شود بنابراین بسیار مهم است که کودکان خواب آرام شبانه داشته باشند و در درجه دوم به اندازه کافی فعالیت کنند.
در صورت امکان یک ساعت قبل از خواب، کودک قندهای ساده مثل شکر، شکلات، آب نبات، تافی و غیره مصرف نکند چراکه قندهای ساده خود در ترشح هورمون رشد اختلال ایجاد می‌کنند و وقتی هورمون رشد به اندازه کافی ترشح نشود، رشد قدی تا حدی دچار اختلال می‌شود.

استرس
استرس در کودکان نیز از عوامل کوتاه قدی به شمار می‌روند. بچه‌هایی که در محیط‌های خانوادگی و مدرسه، تحت استرس‌های شدید قرار می‌گیرند و روند زندگی آرامی ندارند، دچار افزایش کورتون می‌شوند و کورتیزول خونش بالا می‌رود که به اختلالات رشد منجر شده و مقاومت به هورمون رشد در آن‌ها ایجاد می‌شود. در چنین شرایطی هورمون درمانی مؤثر واقع نمی‌شود. اعتیاد والدین و طلاق از چند طریق روی مکانیسم‌های مؤثر بر کودک اثر می‌گذارند. عدم مراقبت از بچه، بی‌توجهی به تغذیه و عدم نظارت بر خواب کودک ازجمله مشکلات این کودکان است. کودکانی که در شرایط روحی و روانی خوبی به سر نمی‌برند، علیرغم اینکه ممکن است سطح هورمون رُشدشان بالاتر از سطح طبیعی هم باشد، اما این هورمون مؤثر نمی‌شود و در نتیجه آن‌ها را دچار کوتاهی قد می‌کند.

بی‌تحرکی
تعدد کلاس‌های آموزشی و عدم ورزش و تحرک بدنی مناسب نیز از عوامل کوتاه قدی در این نسل به شمار می‌روند.

کمبود هورمون رشد
مهم‌ترین عامل رشد قد، هورمون رشد است که در بدن تولید و ترشح می‌شود. اگر در سنین کمتر از 18 سالگی کمبود هورمون توسط پزشک متخصص تشخیص داده شود، می‌توان با تجویز هورمون رشد تا حدود مشخصی، رشد قدی را تحریک کرد.

در نهایت این که
نقش ژنتیک را نباید در رشد قد فراموش کرد زیرا ژنتیک عامل غالب است اما برای رشد بهتر، تغذیه سالم، مصرف پروتئین و ورزش نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد، در کنار این‌ها، ویتامین D، کلسیم، زینک و منیزیم نیز به رشد قدی کمک می‌کند.

---

منابع:
ایرنا – مینا والایی؛ متخصص غدد
ایسنا - ناهید برخورداری؛ کارشناس تغذیه
سلامت آنلاین - دکتر فریبا نادری؛ فوق تخصص غدد اطفال
باشگاه خبرنگاران - دکتر گلاله اصغری؛ متخصص تغذیه
ایسنا - دکتر یحیی پاسدار؛ متخصص تغذیه