آشنایی با باران اسیدی

مطابق تعریف آژانس حفاظت از محیط زیست، باران اسیدی یا بارش رسوبات اصطلاحی گسترده شامل هر شکلی از بارش است که حاوی ترکیباتی همچون اسید سولفوریک یا اسید نیتریک باشد.

این نوع بارش، لزوماً به صورت مرطوب یا مایع نیست؛ و ممکن است به صورت غبار، گازها، باران و برف و مه ظاهر شود. نوعی از باران اسیدی که حاوی آب باشد "بارش خیس" خوانده می‌شود. و اگر به شکل گازها یا غبار در آید به آن "بارش رسوب خشک" می‌گویند.

علت باران اسیدی

مطابق گزارش انجمن سلطنتی شیمی، واژه باران اسیدی اولین بار در سال 1852 توسط شیمی‌دانی اسکاتلندی به نام "رابرت آنگس اسمیث" به کار برده شد. او زمانی که در حال آزمایش باران اسیدی اطراف شهرهای صنعتی در انگلستان و اسکاتلند بود؛ تصمیم گرفت از این اصطلاح استفاده کند. او درباره یافته‌اش در کتابش در سال 1872 نوشت؛ نام کتاب وی "هوا و باران: آغاز هواشناسی شیمی" بوده است.

در دهه پنجاه قرن گذشته، پژوهشگران در ایالات متحده آمریکا شروع به مطالعۀ این پدیده کردند و در دهه شصت بود که باران اسیدی به عنوان موضوعی گسترده در برخی مناطق شناخته شد. این پدیده اروپای غربی و شمال شرق آمریکا را در بر گرفته و بر این مناطق اثرگذار بوده است.

با وجودی که آلودگی های ایجادشده به دست انسان بر بیشتر باران های اسیدی اثر می گذارد، حوادث طبیعی نیز بر این پدیده اثر می گذارد. برای نمونه، آتشفشان ها می توانند با انفجار مواد مذابشان به هوا نوعی باران اسیدی را تولید کنند. این آلوده کننده ها می تواند در مناطقی بسیار دورتر از آتشفشان به شکل باران اسیدی بر زمین ببارد.

در 65.5 میلیون سال پیش، استروئیدها از دایناسورها به شکل سولفورتری اکسید در هوا منتشر شد. هنگامی که این ماده با هوا برخورد می کند، تبدیل به اسید سولفوریک می شود و تولید باران اسیدی می‌کند. حتی پیش از آن هم در نه میلیارد سال قبل، احتمال می رود که هوا حاوی ده هزار بار بیشتر اسید کربنیک در حال حاضر بوده باشد. زمین شناسانی از دانشگاه ویسکانسین – مدیسون این نظریه را با مطالع سنگ‌ها اعلام کرده و نتایج آن را در سال 2008 شماره‌ای که به زمین شناسی و سیاره شناسی اختصاص یافته منتشر کرده‌اند.

در شرایطی که سطح اسید کربنیک به این اندازه برسد، احتمال باران اسیدی افزایش یافته و شرایط گلخانه‌ای به وجود می‌آید. این همان موقعیتی است که باعث حل شدن سنگ‌ها می‌شود.

دی اکسید سولفور (SO2) و اکسید نیتروژن (NOx) توسط انرژی گیاهان فسیل شده در قالب سوخت در هوا آزاد می‌شود این سوخت وسایل نقلیه و نفت است که بزرگترین عامل باران اسیدی در عصر کنونی محسوب می‌شود. دو سوم دی اکسید سولفور و یک چهارم اکسید نیتروژن موجود در اتمسفر تولید ژنراتورهای برق است.
هنگامی که دی اکسید سولفور و اکسید نیتروژن با آب، اکسیژن، و سایر مواد شیمیایی موجود در هوا برخورد کند واکنش شیمیایی صورت گرفته و این مواد ترکیب می‌شوند و تولید اسید سولفوریک و اسید نیتریک می‌کنند که با بارش به زمین باز می‌گردد.

زمانی این نوع بارش‌ها، اسیدی می‌شوند که سطح پ هاش آن حدود 5.2 یا کمتر یاشد. پ هاش نرمال باران طبیعی حدود 5.6 است.

اثرات باران اسیدی

باران اسیدی تقریباً بر همه چیز اثر می‌گذارد. گیاهان، خاک، درختان، ساختمان‌ها و حتی سازه‌های دیگر تحث تاثیر این نوع باران قرار می‌گیرند. اما بیشترین اثرات را بر درختان می‌گذارد. باران اسیدی، لایه محافظ روی برگ‌های درختان را ضعیف کرده و یا از بین می‌برد و رشد آن‌ها را متوقف می‌کند. اثرات باران اسیدی را در نسخه آنلاین مقاله‌ای در مجله علم و فناوری محیطی در سال 2005 می‌توانید بخوانید.

"گرگ لارنس"، پژوهشگری زمین‌شناس که رهبری تیم بین المللی مطالعه باران اسیدی را بر عهده دارد در این زمینه می‌گوید: "پیش از عصر بارش باران اسیدی، روسیه ذخیرۀ خاک سالم را گردآوری کرده است و همین نمونه به تیم بین‌المللی که بر روی این پدیده کار می‌کند در پیگیری رشد درختان به همراه تغییرات صورت گرفته در خاک پس از باران اسیدی کمک شایانی کرده است. ما می‌دانیم که باران اسیدی سطح آب را اسیدی می‌کند اما این اولین بار است که ما قادر به مقایسه هستیم و می‌توانیم رشد درختان را در جنگل‌هایی که بر آن‌ها باران اسیدی می‌بارد دنبال کنیم."

همچنین باران اسیدی قادر به تغییر ترکیب و جسم خاک است به طوری که محیط را  برای زیست حیوانات و گیاهان نامناسب می‌سازد. برای نمونه، دریاچه‌های سالم پ هاش 6.5 یا بالاتر دارند. هنگامی که باران اسیدی ببارد، سطح اسیدیته خاک افزایش می‌یابد و به تبع آن ماهی‌ها می‌میرند. بیشتر گونه‌های ماهی در آبی که پ هاش کمتر از پنج داشته باشد قادر به ادامه حیات نیستند. زمانی که پ هاش به چهار برسد در واقع دریاچه مرده است. در چنین شرایطی ساختمان‌ها و سنگ‌های تزییناتی و نیز یادبودهایی مانند سنگ قبرها نیز مصون نخواهند ماند و تخریب می‌شوند.

راه حل‌ها

چند راه حل برای توقف باران‌های اسیدی حاصل تخریب محیط زیست توسط انسان‌ها وجود دارد. کاهش آلودگی ناشی از وسایل نقلیه و ساختمان‌ها گام مهمی محسوب می‌شود. این کار باید با محدود کردن استفاده از سوخت‌های فسیلی و تمرکز بیشتر بر منابع انرژی مانند انرژی خورشیدی و باد انجام شود.

همچنین هر شخصی می تواند نقش خود را با کاهش استفاده از اتومبیلش ایفا کند. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، پیاده‌روی، دوچرخه سواری آغازی مناسب است.

مردم می‌توانند از الکتریسته کمتر استفاده کنند؛ زیرا همین منبع انرژی نیز حاصل سوخت‌های فسیلی است. توصیه متخصصان این است که به جای آن از انرژی خورشیدی بهره بگیریم. در همین راستا، بسیاری از شرکت های تولیدکننده برق پکیج هایی را به مشتریانشان با قیمت ارزان‌تر و با نصب آسان عرضه می‌کنند.

با توجه به اینکه کشور ما در بیشتر روزهای سال از نور خورشید بهره می‌برد، چند سالی است که پنل های خورشیدی در برخی مناطق رایج شده است. امیدواریم با بهره‌گیری بیشتر از این نعمت الهی، کشور ما نیز در راستای حفظ محیط زیست گام‌های موثری بردارد. تصویر درختان مرده که بر آنها باران اسیدی باریده است در منطقه‌ای از سیبری روسیه که پیش تر مرکزی صنعتی و یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان بوده است.

---