آنچه باید درباره استئوآرتریت بدانیم

استئوآرتریت در هر گروه سنی می‌تواند اتفاق بیفتد اما اغلب افراد سالخورده دچار این بیماری می‌شوند. از نظر نژادی به نظر می‌رسد ژاپنی‌ها بیشترین تعداد مبتلایان به این بیماری را تشکیل می‌دهند، در حالی که شیوع این بیماری بین سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی، شرق هند و جنوب چین بسیار کم است. استئوآرتریت را بیماری «دژانراتیو مفصلی» هم می‌نامند. این بیماری یکی از بیماری‌های مهم ناتوان‌کننده است و در کشور آمریکا بیش از 30 میلیون نفر به آن مبتلا هستند.

علل بیماری استئوآرتریت

علت اولیه و طبیعی استئوآرتریت افزایش سن است. با افزایش سن حجم مایع مفصلی افزایش می‌یابد و طی یک روند بیولوژیک پروتئین سازنده غضروف دژنره می‌شود. به دنبال آن کم‌کم شکاف‌هایی در ساختار غضروف ایجاد می‌شود و در حالت شدید بیماری غضروف مفصلی که مانند بالشتکی بین دو استخوان قرار گرفته بود، از بین می‌رود.
حرکات مکانیکی مکرر مفصل هم طی سال‌ها می‌تواند موجب بروز التهاب و خراش غضروف مفصلی شود که درد و تورم مفصل را به دنبال دارد. با از دست رفتن غضروف دو سر استخوان به هم ساییده می‌شوند و همین علت درد و محدودیت حرکت مفصل است. غضروف به دلیل نداشتن عروق خونی قابل‌ترمیم نیست. التهاب غضروف هم‌چنین می‌تواند باعث تحریک استخوان‌سازی در اطراف مفصل شود که آن را استئوفیت (زائده استخوانی) می‌نامند.
استئوآرتریت معمولاً چند نفر از اعضای یک خانواده را درگیر می‌کند که نشان از وراثتی بودن بیماری دارد. عوامل دیگر هم می‌توانند باعث بروز این بیماری شوند، از جمله پارگی غضروف، جابجا شدن مفصل و صدمه به تاندون‌ها، همچنین نقص‌های مادرزادی مفصلی، چاقی، آسیب‌ها و جراحی‌های مکرر در ناحیه مفصل، بیماری نقرس، دیابت، اختلالات هورمونی و حرکات اشتباه بدنی هم می‌توانند علت بیماری باشند.
داشتن زمینه فامیلی و جنس هم از عوامل دیگر مستعدکننده بیماری است. چاقی با افزایش فشار مکانیکی روی مفصل و در نتیجه غضروف مفصلی بعد از افزایش سن دومین علت اصلی استئوآرتریت محسوب می‌شود.
بروز زودرس استئوآرتریت بین قهرمانان وزنه‌برداری به دلیل اضافه وزن این ورزشکاران است. بین فوتبالیست‌ها و افراد نظامی هم صدمات مکرری که به مفاصل به خصوص زانو وارد می‌شود، علت اصلی این بیماری است.
در بیماری نقرس، تشکیل کریستال‌های اسیداوریک داخل مفاصل علت بیماری است. نقص‌های مادرزادی مفصل، فرد را مستعد فرسایش مکانیکی غضروف می‌کند و اغلب مفصل ران را درگیر خواهد کرد.

علائم استئوآرتریت

استئوآرتریت بیماری‌ای است که فقط به مفصل محدود می‌شود، در حالی که سایر آرتریت‌ها مانند آرتریت روماتوئیدولوپوس سیستماتیک بیماری سیستمیک هستند و روی سایر ارگان‌های بدن هم تأثیر می‌گذارند. در این بیماری هر یک از مفاصل ممکن است دچار آسیب شود اما مفاصل دست‌ها، انگشتان دست‌ها، زانوها، ران‌ها و ستون فقرات عموماً در ناحیه گردن و پایین کمر بیشتر از سایر مفاصل بدن دچار عارضه می‌شوند.

شایع‌ترین علائم بیماری

درد به دنبال تکرار حرکات مفصل که منجر به محدودیت حرکتی می‌شود. معمولاً درد استئوآرتریت در پایان روز تشدید می‌شود و می‌تواند همراه تورم، گرمی و صدای مفصل هنگام حرکت باشد. درد همراه با خشکی مفصل اغلب پس از مدتی بی‌حرکتی مفصل ایجاد می‌شود، مثلاً پس از نشستن طولانی. در نهایت در حالات پیشرفته بیماری فرد حتی در حالت استراحت هم درد شدیدی را تجربه می‌کند.
حساسیت به فشار، زمانی که با انگشتان دست مفصل آسیب‌دیده را فشار می‌دهیم، فرد احساس ناراحتی می‌کند. در حالات پیشرفته بیماری فرد احساس درد شدید دارد و مفصل و بافت اطراف آن دچار تورم می‌شود.

علائم استئوآرتریت پیشرفته

معمولاً شدت بیماری را از صفر تا 4 درجه‌بندی می‌کنند. صفر زمانی است که مفصل کاملاً حالت طبیعی دارد و 4 حالت پیشرفته بیماری است. لزوماً همه بیماران به مرحله چهارم نمی‌رسند در حالت شدید بیماری غضروف در یک یا چند مفصل کاملاً یا تا میزان زیادی از بین می‌رود. ساییدگی استخوان‌ها روی هم به دلیل نبودن بالشتک غضروفی بین آن‌ها موجب بروز علائم زیر می‌شود:
تورم و التهاب شدید: در فضای مفصلی مایعی به نام مایع «سینوویال» وجود دارد که در حالت طبیعی حرکت استخوان‌ها را روی هم درون مفصل تسهیل می‌کند. در صورت بروز بیماری مقدار این مایع در مفصل افزایش می‌یابد و همین مساله باعث تورم مفصل می‌شود. همچنین تکه‌های غضروف شکسته شده ممکن است در این مایع شناور شوند که درد بیشتری برای فرد ایجاد می‌کنند.
درد فزاینده: ابتدا فرد هنگام حرکت احساس درد دارد اما رفته‌رفته این درد به زمان استراحت هم تسری پیدا می‌کند یا در طول روز به تدریج با افزایش فعالیت‌های روزانه درد و تورم بیشتری را حس خواهد کرد.
محدود شدن حرکات مفصل: ممکن است فرد به دلیل درد و خشکی مفصل دیگر قادر به حرکت دادن مفصل مبتلا نباشد و همین مساله باعث محدودتر شدن فعالیت‌های روزانه فرد شود.
سست شدن مفصل: یکی دیگر از علائم بیماری این است که مفصل ثابت نیست، مثلاً هنگام حرکت ناگهان قفل شده یا به یک سمت خم می‌شود. همین مساله می‌تواند موجب زمین خوردن فرد شود.
ضعف عضلات و تغییر شکل مفصل از علائم دیگر بیماری است. در استئوآرتریت ناحیه ستون فقرات و کمر، فرد در ناحیه گردن و کمردرد شدیدی را احساس می‌کند. زائده‌های استخوانی (استئوفیت) که در طول مهره‌ها تشکیل شده روی عصب فشار وارد می‌کند و موجب درد و بی‌حسی دست و پاها می‌شود. صدماتی که به مفصل وارد می‌شود قابل برگشت نیست اما با درمان‌های مختلف می‌توان علائم بیماری را تا حد زیادی کمرنگ کرد.

تفاوت استئوآرتریت و روماتیسم مفصلی

هر چند هر دوی این بیماری‌ها علائم مشابهی دارند، علت بروز آن‌ها متفاوت است. استئوآرتریت یک بیماری دژنراتیو است، به این معنا که با گذشت زمان تشدید می‌شود اما بیماری روماتیسم مفصلی بیماری خودایمنی است.
در بیماری روماتیسم مفصلی سیستم ایمنی بدن دچار اشتباه می‌شود و بافت اطراف مفصل را عامل خارجی می‌داند و به آن حمله می‌کند. مایع سینوویال بخشی از این بافت است که مورد تهاجم سیستم ایمنی قرار می‌گیرد بنابراین حجم مایع افزایش می‌یابد و موجب درد، تورم و خشکی مفصل می‌شود.

تشخیص بیماری استئوآرتریت

بیماری استئوآرتریت سیر کندی دارد بنابراین تا زمانی که درد و سایر علائم آن بروز نکند، فرد متوجه بیماری خود نمی‌شود. تشخیص زودهنگام بیماری تنها زمانی اتفاق می‌افتد که فرد دچار حادثه یا شکستگی شده باشد و در این صورت به صورت اتفاقی در عکس رادیوگرافی به بیماری پی می‌برند. در عکس رادیوگرافی از بین رفتن غضروف یا نازک شدن فاصله بین دو سر استخوان‌ها در ناحیه مفصل و تشکیل استخوان اضافی در ناحیه مفصل و تشکیل استخوان اضافی در ناحیه مفصل دیده می‌شود. آزمایش خون هیچ‌گاه پزشک را به تشخیص بیماری نمی‌رساند. آزمایش خون تنها به این دلیل انجام می‌شود که بیماری‌های دیگری را که موجب بروز استئوآرتریت می‌شوند و سایر آرتریت‌هایی که علائم مشابه این بیماری دارند از چرخه تشخیص حذف کنیم.
آزمایش مایع مفصلی یکی دیگر از راه‌های تشخیص بیماری است. با آزمایش مایع مفصلی امکان بیماری نقرس و عفونت کنار گذاشته می‌شود.
آرتروسکوپی یکی از راه‌های تشخیصی است که پزشک متخصص انجام می‌دهد. در این روش پزشک با قرار دادن لوله‌ای دوربین‌دار فضای مفصلی، آنرمالی‌های احتمالی و آسیب‌هایی را که به غضروف و لیگامان‌ها وارد شده، مشاهده می‌کند و گاهی از طریق همین آرتروسکوپ لیگامان پاره شده یا غضروف را ترمیم می‌کند.

درمان استئوآرتریت

به غیر از کاستن وزن و اجتناب از فعالیت‌هایی که فشار زیادی را به مفاصل تحمیل می‌کند، درمان دارویی‌ای که بتواند جلوی تخریب غضروف را بگیرد یا غضروف آسیب دیده را ترمیم کند، وجود ندارد. هدف از درمان استئوآرتریت این است که درد و التهاب مفصل را کاهش دهیم و عملکرد و حرکت مفصل را بهبود ببخشیم. گروهی از بیماران درد کمی دارند و ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند و گروهی دیگر ممکن است با برخی اقدامات نگهدارنده مانند استراحت، ورزش، رژیم غذایی و کاهش وزن، فیزیوتراپی و استفاده از وسایل کمکی مانند زانوبند احساس بهبود نسبی کنند. این اقدامات به‌خصوص روی مفاصلی که وزن زیادی را تحمل می‌کنند مانند زانو و ران خیلی تأثیرگذار است. حتی کاهش وزن اندک هم می‌تواند علائم استئوآرتریت را در مفاصل ران و زانو کاهش دهد. دارو نقش کمکی کنار اقدامات درمانی دارد و هم به شکل خوراکی تجویز می‌شود و هم به صورت تزریق داخل مفصل تا التهاب و درد مفصل را تسکین دهد. اگر اقدامات انجام شده هیچ کدام منجر به بهبود بیمار نشد، جراحی می‌تواند آخرین گزینه درمان بیماری باشد.

پیش آگهی بیماری استئوآرتریت

آینده بیماری به این موضوع بستگی دارد که کدام یک از مفاصل درگیر بیماری شده و آیا بیماری علائمی دارد؟ یا عملکرد مفصل مختل شده یا نه؟ گاهی جراحی و گذاشتن پروتز به جای مفصل اصلی می‌تواند بهترین روش درمانی در طولانی مدت باشد اما اگر بیماری نگران این است که بیماری وی به سایر ارگان‌های بدنش آسیب خواهد رساند، نگرانی او بی‌مورد است زیرا این بیماری فقط محدود به مفصل باقی می‌ماند.

چه آینده‌ای در انتظار استئوآرتریت است؟

در آینده احتمالاً داروهایی در دسترس بیماران قرار خواهد گرفت که از تخریب غضروف جلوگیری خواهد کرد. نوآوری در جراحی منجر به خلق روش‌هایی شده که بتوان غضروف زانو را ترمیم کرد. در این روش غضروف مفصل خود بیمار را در محیط آزمایشگاه رشد می‌دهند سپس آن را درون مفصل جاگذاری می‌کنند و روی آن را با بافت استخوانی خود بیمار می‌پوشانند. هر چند این روش اختصاصاً برای ترمیم غضروف آسیب دیده در بیماری استئوآرتریت نیست، دریچه‌ای را روی آینده تحقیقاتی که روی غضروف انجام می‌گیرد، باز می‌کند. نتایج مطالعاتی که در انجمن ملی سلامت انگلستان انجام شده نشان می‌دهد مصرف گلوکزامین تأثیری درترمیم غضروف ندارد. همچنین مصرف «دوکسی سایکلین» که یکی از داروهای خانواده «نتراسایکلین» است، روند پیشرفت بیماری را به حد معناداری کند خواهد کرد. به نظر می‌رسد علت آن تأثیر دارو روی آنزیمی باشد که موجب تخریب غضروف می‌شود.

---

منبع: هفته نامه سلامت