مروری بر کشتار حجاج در مرداد سال 1366

کشتار حجاج در مکه سابقه ای طولانی دارد، اولین شهید راه منا در سده ی اخیر آن جوان یزدی بود که از گرمای شدید در بیت الله الحرام دچار سرگیجه و حالت تهوع شد و در مقابل چشم همسر و دیگر حجاج به زمین افتاد، ماموران بی مغز سعودی در انظار او را گردن زدند به این دلیل که حاکمشان حکم کرد که او قصد بی حرمتی به بیت الله الحرام را داشته است. 

دنباله رو این اتفاق روابط ایران و سعودی تیره شد و تا سال ها ایران عربستان را برای همکاری کردن در روابط بین الملل نمی پذیرفت، اما بعد از سال ها روابط از سر گرفته شد و تا انقلاب اسلامی سال 1357 روابطی نه همچنان مطلوب اما قابل قبول برقرار بود. بعد از انقلاب اسلامی و با آغاز جنگ تحمیلی عربستان از جمله کشورهایی بود که رسما از رژیم بعث عراق در مقابل ایران حمایت می کرد و در پشت پرده دشمنی اش را با ایرانیان اثبات می کرد اما با واقعه ای که در مرداد سال 1366 در مکه رخ داد ارتباط دو کشور به طور کامل و رسمی قطع شد. اما علت آن فاجعه چه بود؟ تحلیل های بسیار متفاوتی از آن زمان می باشد که در این مطلب چند نقل قول را مطرح می کنیم.

ایرانیانی که شعار «اعلان برائت از مشرکین» سر دادند!

در روز نهم مردادماه 1366 شمسی برابر با ششم ذیحجّه سال 1407 قمری، مراسم برائت از مشركین كه از سوی حجاج در مكه مكرمه برگزار شد، توسط دولت سعودی در نهایت خشونت سركوب شد و در این بین بسیاری از حجاج ایرانی به شهادت رسیدند. رسانه ها و اسنادی که جمهوری اسلامی ارایه داد مبنی بر این بود که سازمان منافقین و همكاری آنان با رژیم بعثی عراق و عربستان سعودی در قتل‌عام حجاج ایرانی دست داشته اند.

" گفتنی است این فاجعه درحالی رخ داد كه ایران درگیر جنگ با متجاوزان عراقی بود و دست داشتن رژیم بعث در این جریان محتمل به نظر می‌رسید. در چنین شرایطی سازمان منافقین بلافاصله پس از فاجعه قتل عام حجاج ایرانی در مكه مكرمه، با صدور اعلامیه‌ای، جمهوری اسلامی ایران را مسئول این كشتار دانست و جنایتكاران سلفی، بعثی، وهابی و سعودی را تبرئه كرد." (1)

اما رسانه های امریکایی بعد از سال ها آن روز را تحلیل کرده اند!

"روز جمعه [نهم مرداد ۱۳۶۶]، ۴۰۲ زائر ایرانی به دست مأموران سعودی در مکه کشته شدند. دولت ریاض ادعا می‌کند که زائران خشمگین ایرانی قصد داشتند بزرگترین مسجد مکه و خانه کعبه را که مقدس‌ترین مکان برای مسلمانان به حساب می‌آید به اشغال خود درآورند. به گفته مسئولان عربستان، اکثریت مسلمانان از این اقدام به عنوان تجاوزی نا بخشودنی یاد می‌کنند؛ اقدامی که نشانگر تهاجم سیاسی حامیان انقلاب اسلامی ایران است."(2)

جمهوری اسلامی ایران رهبر خود یعنی آیت‌الله خمینی را رهبر جهان اسلام می‌داند، رهبری که نه تنها بر اقلیت شیعه بلکه بر اکثریت سنی نیز ولایت دارد؛ و به باور و ادعای حاکمان عربستان سعودی، جمعه خونین مکه نیز اقدامی در جهت کودتا در ابعادی بزرگ بوده است و به عبارت دیگر سعودی‌ ها ادعا دارند که زائران ایرانی قصد داشت ه‌اند که حکومت جهانی ایران شیعه را برای حکمرانی بر همه مسلمانان تأسیس کنند.

می توان از این تحلیل رسانه های غربی این نتیجه را گرفت که عربستانی ها از قدرت شیعیان می ترسیدند و به همین دلیل دست به این اقدام وحشیانه زدند.

اما فرای این تحلیل ها در سیاست آن روز و خاطراتی که از بزرگان آن روز به جای مانده است برخی از دولت مردان این طور روایت کردند که گروهی از جوانان انقلابی در آن زمان در مقابل نیروهای سعودی تندروی کرده بودند که این فاجعه اتفاق افتاد : "هاشمی رفسنجانی در خاطرات سال ۱۳۶۵ می‌نویسد: آقای بشارتی اطلاع داد که عربستان اعلان کرده چند نفر از حجاج ایرانی در ساکهای خود تی‌ان‌تی داشته‌اند. در پی این حادثه ۱۱۳ نفر از حجاج ایرانی دستگیر شدند که به جز دو یا سه نفر از آن‌ها باقی آزاد شدند. رفسنجانی در خاطرات خود در سال ۱۳۶۶ از گزارش عبدالله نوری یاد می‌کند که در آن ضمن غیر قابل گذشت بودن کار عربستان، به تندروی نیروهای داخلی هم اشاره شده‌است." (3)

نتیجه گیری

با تمام این وقایعی و تحلیل هایی که موجود است، ایران و عربستان بعد از این اتفاق باز هم مجبور شدند حتی به صورتی نمایشی صلح کنند به این دلیل که در منطقه ای قرار گرفتند که منافعشان با صلح برای رسیدن به نفت بیشتر و امنیت کشورشان رقم می خورد اما سعودی ها این قصه را باز هم در تابستان 1394 تکرار کردند تا راهی را برای صلح شیعیان با خود باقی نگذارند.  

پی نوشت:
1- نقش منافقین در كشتار خونین مكه در سال 66، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
2- مقاله اشپیگل درباره کشتار مکه در سال 66، تاریخ ایرانی
3- کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی، ص ۲۰۸