پرسمانی قرآنی در باب حج

شفاف سازی و پاسخ دادن به ذهن‌های پرسشگر، بصیرت به همراه دارد، ابعاد مختلف حج نیز از جمله مواردی است که ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول کرده است؛ در این نوشتار سعی داریم به برخی شبهات که پیرامون حج وجود دارد پاسخ دهیم.

شاید این سوال برای شما هم مطرح شده باشد که چرا هنگامى كه براى زیارت خانه خدا مى‏‌رویم به زیارت رسول خدا(ص) نیز باید برویم؟ در پاسخ باید گفت: گر چه در معناى حج گفته شده است كه حج آهنگ خانه خدا كردن است، اما هر كارى راهى دارد و هر خانه‏‌اى درى. خوبى در این نیست كه از هر راهى قصد خانه خدا كنى. خانه خدا از دروازه رسالت راه مى‏‌گیرد و و مدینه الرسول و خانه رسول(ص) از اهل بیت رسول و از باب ولایت راه مى‏‌گیرد، بنابراین زیارت رسول خدا(ص) مقدمه زیارت خانه خداست.

علاوه بر این، از آن حضرت نقل شده كه هر كسى به زیارت خانه خدا بیاید و مرا زیارت نكند بر من جفا كرده است‏ و جفا به معناى آزار است كه خداوند در قرآن آزار دهندگان رسولش را لعن كرده است. از این رو برخى بزرگان دین زیارت آن حضرت را در حد واجب دانسته‏‌اند.

 پرسش مطرح دیگر شاید این باشد که با توجه به اینكه از دیدگاه اسلام پرستش بت و سنگ شرک است و خداوند از آن نهى كرده است، چرا مسلمانان باید به سوى حجرالاسود عبادت كرده و نماز بخوانند؟

در پاسخ باید گفت خداوند متعال دستور داده است به سوى مسجدالحرام و كعبه نماز بخوانند، نه به سوى حجرالاسود به نحوی که در آیه ۱۵۰ سوره بقره آمده است: «وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ ... و از هر كجا بیرون آمدى، [هنگام نماز] روى خود را به سمت مسجد الحرام بگردانى ...»

حجرالاسود سنگى است كه در ركن اسود كعبه در ارتفاع یک و نیم مترى خانه كعبه نصب شده است و حجاج در طواف خود به صورت نمادین به طرف آن حركت كرده و آن را تقدیس و تكریم مى‏‌كنند و تقدیس و تكریم جدا از پرستش است.

از دیگر پرسش‌های مطرح علت زیارت قبور اهل بیت(ع) در حج است که در پاسخ باید گفت: قرآن كریم به مكان‏‌هاى مقدس اشاره كرده است؛ اما این اشاره‏‌ها به دو گونه است. به نحوی که در بخشی به صراحت از آن مكان‏‌ها نام برده؛ مانند سرزمین بیت المقدس كه در آیه نخست سوره اسرا بدان اشاره شده و سرزمین مقدس طوى كه در آیه ۱۲ سوره طه، آمده است. همچنین خداوند متعال مى‏‌فرماید: «خداوند كعبه، بیت الحرام، را وسیله‏‌اى براى استوارى و سامان بخشیدن به كار مردم قرار داده است ...» و در آیات دیگر، ضمن بیان اهمیت و جایگاه سرزمین مقدس مكه و تبیین اعمال و احكام حج و مقام‏‌هاى مختلف آن، مانند: مقام حضرت ابراهیم(ع)، صفا و مروه، مسجد الحرام، حجرالاسود و ... مردم را براى زیارت و طواف خانه خدا دعوت مى‏‌كند.

مكان‏‌هاى مقدسى كه قرآن كریم به صورت كلى به آن اشاره كرده و انسان را به اهمیت و احترام آن‏ها توجه داده و به طور كلى معیارهایى را بیان فرموده است كه مى‏‌توان با استفاده از آن‏ها، مكان‏‌هاى مقدس و محترم را شناخت؛ از جمله مى‏‌فرماید: «ذلِكَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ؛ این است [سخن حق‏] و هر كس شعائر دین خدا را بزرگ و محترم دارد، [خوشا بر او] این صفت دل‏‌هاى پرهیزگار است.

شعائر، جمع شعیره و به معناى علامت و نشانه است و در آیه، نشانه‏‌هاى وجود خدا منظور نیست؛ زیرا همه عالم نشانه وجود اویند، بلكه مقصود نشانه‏‌هاى دین اوست؛ به همین سبب، برخى مفسران، «شَعائِرَ اللَّهِ» را به‏ «معالم دین اللَّه»؛ یعنى نشانه‏‌هاى دین خدا تفسیر كرده‏‌اند و تمام آنچه را در برنامه‏‌هاى دینى وارد شده و انسان را به یاد خدا و عظمت آیین او مى‏‌اندازد، شعائر الهى مى‏‌دانند كه و بزرگداشت آن‏ها، نشانه تقواى دل‏‌هاست. 

خداوند متعال در جاى دیگرى مى‏‌فرماید: «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْكَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ؛ در خانه‏‌هایى كه خدا اجازه داده كه [قدر و منزلت‏] آن‏ها رفعت یابد و نامش در آن‏ها یاد شود. در آن [خانه‏] ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش مى‏‌كنند.» این خانه‏‌ها، همان مراكزى است كه به فرمان پروردگار، استحكام یافته و مركز یاد خداست و حقایق اسلام و احكام خدا از درون آن‏ها نشر مى‏‌یابد و در این معناى وسیع و گسترده؛ مساجد، خانه‏‌هاى انبیا و اولیا، به ویژه خانه پیامبر اكرم(ص) و خانه امیرمؤمنان على(ع) جمع است و به طور كلى، هر كانونى كه به فرمان خدا برپا شود و نام او در آن برده شود و هر صبح و شام، مردان باایمان كه زندگى مادى، آنان را به خود مشغول و از یاد خدا غافل نمى‏‌كند، به تسبیح و تقدیس در آن‏ها مشغول هستند، چنین مكان‏‌هایى، مركز مشكات انوار الهى، ایمان، هدایت بوده داراى تقدیس و احترام است.

طبق مفهوم این آیه، مكان‏‌هایى كه در آن معارف الهى مطرح مى‏‌شود و اشخاصى مانند علما، مراجع و دانشمندان الهى به تدریس و تبیین این معارف مشغول باشند، همگى داراى تقدیس و احترام‏‌اند و زیارت آن‏ها نیز داراى اهمیت و فایده است. افزون بر این، زیارت مزار بزرگان دین، نوعى احترام به آنان و قدرشناسى از زحماتى‏ است كه آنان در راه اعتلاى دین خدا و هدایت بندگان خدا، متحمل شده‏‌اند.

---

منبع: خبرگزاری قرآن