بلایی که حق الناس بر سر حجاج می‌آورد

در مكتب اسلام، افعال اختیارى انسان، خالى از حكم نیست؛ اگر چه بعضى از این احكام را عقل انسان درک مى‏ كند، ولى همان‏ طور كه متكلمان اسلام گفته‏‌اند،‌ تكالیفى كه در شرع مقدس براى مردم وضع شده، الطافى است كه خداوند به بندگان خود داشته است تا وظایف عقلى خویش را بشناسند.
یكى از مسائل مورد توجه آیات و روایات، رابطه بین حقوق مردم، اعم از مالى، جانى و آبرویى با اعمال عبادى، مانند مناسک حج و عمره است كه دستورى الهى محسوب می شود. اگر چه ممكن است عقل ما به جایز نبودن استفاده از اموال دیگران براى انجام دادن یک عمل عبادى حكم كند، اما از تبیین رابطه حقوقى كه مربوط به آبروى دیگران با اعمال عبادى مى‏ باشد، ناتوان است. ازاین‏ رو لازم است با مراجعه به آیات و روایات، به تبیین این رابطه بپردازیم.

رابطه كمال و نقص‏

رعایت بعضى مسائل در انجام دادن اعمال عبادى، موجب كمال و ترک آن، موجب نقص آن عمل می‌شود؛ براى مثال، پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «براى همسایه مسجد جایز نیست نماز بخواند، مگر در مسجد». در اینجا مراد از جایز نبودن این است كه نماز همسایه مسجد، بیرون از مسجد (محل كار یا منزل)، نماز كامل نخواهد بود؛ نه اینكه چنین نمازى صحیح نباشد. فردى به امام عسكرى(ع) نوشت: «آیا مى‏ توان كالایى را كه از راه سرقت به‏ دست آمده، خریدارى و از آن استفاده کرد؟» امام عسكرى (ع) فرمود: «در چیزى كه اصل آن حرام است، خیرى وجود ندارد و استفاده از آن حلال نیست».
امام صادق (ع) از پدرش امام باقر(ع) از رسول گرامى اسلام (ص) روایت مى‏‌كند كه حضرت در مورد نقصان حج فرمود: «كسى كه توشه سفر حج ببندد و در وسایل او [حتى‏] پرچم حرامى باشد، خداوند حج او را نمى‏ پذیرد».

رابطه قبول و عدم قبول‏

بى‏ شك، بدون رعایت آداب عبادت، رسیدن به حقیقت آن عبادت ممكن نیست و پروردگار نیز آن را نمى‏ پذیرد. اگرچه ممكن است انجام دادن تكلیفى، بدون آداب و شرایط آن، موجب اسقاط تكلیف شود؛ ولى به این معنا نیست كه خداوند هم آن عمل را پذیرفته است. ازاین‏ رو بعضى شرایط، شرط قبولى عمل به حساب مى‏ آیند؛ براى مثال خداوند در قرآن كریم، تقوا را یكى از شرایط قبولى قربانى فرزندان آدم بیان مى‏ كند و مى‌‏فرماید:«خدا تنها از پرهیزكاران مى‏ پذیرد». (مائده: ۲۷)
در روایات ائمه اطهار(ع) یكى از شرایط قبولى حج، انجام دادن حج با مال حلال و طلب بخشایش از كسانى كه آبرویشان را با گفتار و رفتار نامناسب خود از بین برده‏ ایم، بیان شده است؛ چنان‏كه رسول گرامى اسلام (ص) فرمود: اگر شخصى عازم حج شود، چنانچه هزینه سفر او از مال پاک باشد، هنگام احرام بستن و لبیک گفتن، از آسمان براى او پیام مى‏ آید [اى بنده من‏] لبیك و سعدیک. خوشا به حالت كه هزینه سفرت حلال و مركب و سوارى‏ ات حلال. حج و زیارتت قبول و بدون مشكل است. اما اگر مال او پاك نباشد، از آسمان ندا مى‏ رسد: نه لبیك و نه سعدیک! هزینه‏ ات از حرام، روزى‏ ات از حرام، حج و زیارتت پذیرفته نمى‏ شود و بدفرجام است.

رابطه صحت و بطلان‏

صحت و بطلان یک عمل، مبحثى جدا از قبول یا رد آن عمل است. ملاک صحت و بطلان عمل، رساله عملیه فقیهان است. ولى قبول و رد عمل براساس صفاتى است كه نوعاً به میزان تقواى انجام دهنده‏ برمى‏ گردد. گاهى این دو با هم جمع مى‏ شوند؛ یعنى گاهى یك عمل، هم باطل است و هم مردود. ولى گاهى عمل صحیح است. اما قبول نیست؛ مانند كسى كه روزه صحیح مى‏ گیرد، اما در طول روز غیبت مى‏ كند و دروغ مى‏ گوید.
یكى از شرایط صحت مناسك حج و عمره، حلال و پاک بودن مالى است كه با آن حج انجام مى‏ شود. چنانچه حج با مال غصبى صورت گیرد، كفایت از حَجةالاسلام (حج واجب) نمى‏ كند؛ هرچند فرد دیگرى این مال غصبى را داده باشد. سید كاظم یزدى در كتاب «عروة الوثقى» مى‏ گوید: اگر مالى را ببخشند براى اینكه به وسیله آن حج انجام دهد [و فرد به حج برود] و بعد از حج، معلوم شود كه مال اعطایى، غصبى بوده در اینكه حج انجام شده، كفایت از حَجةالاسلام مى‏ كند یا نه، دو وجه وجود دارد: قوى‏ ترین وجه، عدم كفایت است. اما اگر اعطاكننده بگوید: به حج برو؛ خرج سفرت با من. بعد معلوم شود كه پول داده شده غصبى بوده، ظاهر این است كه حج، صحیح و از حجةالاسلام كفایت مى‏ كند.

---

منبع: ایکنا