رژیم درمانی در زخم معده

تقریباً 50 درصد از مردم جهان به هلیکوباکترپیلوری مبتلا هستند و بیشتر این افراد خودشان از وجود آن در دستگاه گوارش‌شان اطلاعی ندارند. معمولاً زمانی ما به وجود هلیکوباکترپیلوری در دستگاه گوارشمان پی می‌بریم که با درد و سوزش‌های شدید در دستگاه گوارش مواجه می‌شویم و به پزشک مراجعه می‌کنیم.

هلیکو باکتر پیلوری؛ مهم‌ترین علل ایجاد زخم معده

عفونت هلیکو باکتر پیلوری مهمترین علل ایجاد زخم معده و داروهای مصرفی عامل بعدی در ایجاد این بیماری است. عفونت هلیکو باکتر پیلوری به پوشش محافظتی معده و روده کوچک آسیب می‌رساند و موجب بروز زخم در اثر تماس مستقیم اسید با مجرای گوارشی می‌شود و همچنین این باکتری می‌تواند موجب تحریک معده و التهاب این بافت شود که گاستریت یا ورم معده گفته می‌شود.
این باکتری همچنین یکی از فاکتورهای خطر بسیار شایع در ابتلا به سرطان معده است.
بر اساس بررسی‌های انجام شده وجود این باکتری در 80 درصد بیماران زخم اثنی‌عشر، 60 درصد بیماران زخم معده و در 70 درصد سرطان‌های معده دیده می‌شود.
در ایران معمولاً در سنین کودکی و در تماس مستقیم با آلودگی به بدن منتقل می‌شود. این میکروب می‌تواند از طریق مواد غذایی آلوده وارد بدن شده، باعث التهاب در معده و به خصوص در قسمت انتهایی آن شود.

شیوع این باکتری در افرادی که از لحاظ بهداشتی در سطح پایین هستند یا در کسانی که به طور جمعی زندگی می‌کنند بیشتر دیده می‌شود. شیوع هلیکوباکتر در درجه اول به سن و منطقه جغرافیایی وابسته بوده و همچنین شیوع آن در مردان و زنان یکسان است. به نظر می‌رسد شیوع آن در مناطقی از ایران تا 60 و حتی تا 80 درصد هم برسد. این باکتری از انسان به انسان و از راه دهانی – مدفوعی قابل گسترش است. به عبارت دیگر این باکتری از فرد آلوده و از طریق مدفوع منجر به آلودگی آب و مواد غذایی شده و با مصرف مواد غیربهداشتی منتقل می‌شود.
شناسایی و درمان این میکروب در کسانی که شواهد زخم معده یا علائم سو هاضمه دارند یا افرادی که سابقه خانوادگی سرطان معده دارند یا کسانی که به هر دلیلی قرص‌های ضدالتهابی مثل بروفن یا آسپرین مصرف می‌کنند لازم است.

تشخیص هلیکوباکترپیلوری

آسان‌ترین راه تشخیص هلیکوباکتر پیلوری انجام یک آزمایش خونی است. اما اشکال این تست این است که نمی‌تواند عفونت حاد یا بهبود یافته را افتراق دهد. یعنی اگر فردی عفونت گرفته بهبود یافته باز آزمایش مثبت است و در کشور ما ارزش زیادی ندارد. انجام آزمایش خون میکروب معده ارزشی ندارد و فقط باعث دلهره و نگرانی بیمار می‌شود.
بهترین راه شناسایی آنتی ژن مدفوعی یا تست تنفسی است.
آزمون جدیدتر میزان پروتئین‌های باکتری را در نمونه مدفوع شناسایی می‌کند. حدود 94 درصد بیماران دارای عفونت فعال هلیکوباکتر پیلوری آزمایش مدفوع مثبت است، و اگر درمان موفقیت‌آمیز باشد، نتیجه آزمایش تقریباً همه این افراد یک تا چهار هفته پس از درمان منفی می‌شود.
آزمایش تنفسی اوره شیوه سریع و مطمئن برای شناسایی هلیکوباکتر پیلوری است و از آنجایی که تنها باکتری‌های فعال را شناسایی می‌کند، می‌تواند برای آزمایش معالجه باکتری به کار رود.

پیشگیری از هلیکوباکترپیلوری

یکی از راه‌های اساسی برای آلوده شدن به باکتری هلیکوباکترپیلوری، راه دهانی و دهانی مدفونی است، پس برای پیشگیری از آلوده شدن به این باکتری توصیه می‌شود حتماً پس از رفتن به سرویس بهداشتی، دست‌های خود را کاملاً با مایع دستشویی آنتی باکتریال بشویید. این شستشو باید لابه‌لای انگشتان، زیر ناخن‌ها، کف دست، پشت دست و حتی مچ دست را هم در بربگیرد. بهتر است آموزش شستن درست و کامل دست‌ها پس از رفتن به سرویس بهداشتی را از 2 سالگی به فرزندان خود هم آموزش دهید.
توصیه دیگر، استفاده نکردن از آب یا غذایی است که از سلامت و بهداشت آن اطمینان ندارید. در موارد بسیار زیادی، نوشیدن آب‌های غیرسالم در سفر یا خوردن غذاها و سالادهای رستورانی، عاملی اساسی برای ورود هلیکوباکترپیلوری به دستگاه گوارش است. بهتر است برای پیشگیری از ورود این باکتری به بدن، از خوردن گوشت‌های نیم‌پز، مخصوصاً در رستوران‌ها، خودداری کنید.
نکته دیگر اینکه خوردن غذایی که اصول بهداشتی فردی و محیطی در آماده‌سازی و پخت آن توسط آشپز رعایت نشده است نیز می‌تواند از عوامل آلودگی با این باکتری باشد.

بهبود هلیکوباکترپیلوری

معمولاً بعد از تشخیص ابتلا به هلیکوباکترپیلوری، پزشک شما توصیه‌های تغذیه‌ای و غیرتغذیه‌ای برای بهبود این بیماری خواهد داشت. در درجه اول، احتمالاً مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک برای مهار عفونت به شما توصیه می‌شود. از این‌رو، باید در دوران مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به اندازه کافی آب و آبمیوه تازه و طبیعی بنوشید.
نکته دیگر اینکه تداوم و اصرار به مصرف غذاهای تند، پُر ادویه، چرب و سرخ کردنی، احتمال بهبود سریع‌تر عفونت ناشی از هلیکوباکترپیلوری را به تعویق می‌اندازد. به عبارت ساده‌تر، ابتلا به هلیکوباکترپیلوری همیشه با زخم معده همراه نیست اما اگر درمان این بیماری به تأخیر بیفتد، باکتری می‌تواند زخم‌های گوارشی ایجاد کند.
کنترل استرس و پرهیز از استعمال دخانیات جزو توصیه‌های اساسی دیگر برای کوتاه شدن دوره درمان هلیکوباکترپیلوری است. در صورتی که دردهای گوارشی شما بیش از اندازه باشد، شما مجاز به مصرف خودسرانه داروهای ضدالتهابی نیستید و باید برای تخفیف این دردها از پزشک بخواهید مناسب‌ترین مُسکن را برای شما تجویز کند.

غذاهایی که باید محدود شوند

رژیم غذایی خاصی عامل ایجاد زخم معده نیست اما نکته‌ای که وجود دارد برخی مواد غذایی با افزایش اسید معده باعث ریفلاکس و برگشت اسید به دهان می‌شوند که این موضوع می‌تواند مشکلاتی را برای معده فراهم کند.
هرچند در ایجاد زخم معده عوامل تغذیه‌ای مانند مصرف‌ ترشی یا فلفل نقشی ندارند اما می‌توانند باعث تشدید ریفلاکس و علائم همراه بیماری شوند.
اگر مبتلا به هلیکوباکترپیلوری هستید، از همین امروز دور خوراکی‌هایی مانند قهوه، شکلات، غذاها و ادویه‌های تند، نوشابه‌های گازدار، نوشیدنی‌های حاوی کافئین، میوه‌های اسیدی مانند مرکبات و گوجه‌فرنگی را خط بکشید. دیگر این‌که استفاده از غذاهای کنسروی و خوراکی‌های خوش‌نمک شدیداً برای این افراد مضر است و باید دور مصرف آن‌ها تا بهبود کامل بیماری، خط کشیده شود.
به‌علاوه، به افراد مبتلا به هلیکوباکترپیلوری که دوره درمان خود را سپری می‌کنند، توصیه می‌شود حدود 3 ساعت قبل از ساعت خواب شبانه، آخرین وعده غذایی را صرف کنند تا هنگام خواب دچار علائم شدید ریفلاکس نشوند. 

مواد غذایی مفید

میوه‌ها: میوه‌ها منبعی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبرهای غذایی هستند و می‌توانند توانایی سیستم ایمنی برای مقابله با عوامل عفونی را بالا ببرند. میان انواع میوه‌ها، بهتر است مصرف میوه‌های اسیدی کم شود و افراد مبتلا به این بیماری بیشتر به سمت استفاده از میوه‌هایی مانند سیب، موز، گلابی، هلو و انواع توت‌های شیرین بروند.
سبزیجات: استفاده از سبزی‌هایی مانند کنگرفرنگی، نخودفرنگی، کلم بروکلی، اسفناج و سیب‌زمینی برای این افراد مفید است. بهتر است این افراد، سبزیجات را کمی بخارپز و سپس مصرف کنند تا نفخ آن‌ها کمی گرفته شود و هضمشان برای دستگاه گوارش ساده‌تر باشد. خوردن سبزیجات نشاسته‌ای و سرخ‌شده مانند سیب‌زمینی سرخ‌شده در دوران درمان هلیکوباکترپیلوری به بیماران توصیه نمی‌شود.
غلات: بهتر است بدانید استفاده از غلات آرد سفید می‌تواند باعث تحریک زخم‌های گوارشی و افزایش التهاب در افراد مبتلا به هلیکوباکترپیلوری شود. از این رو، بهتر است سهم غلات شما به غلات کاملاً سبوس‌دار اختصاص داده شود.
گوشت‌ها: استفاده از گوشت‌های پرچرب می‌تواند شدیداً باعث التهاب و تشدید دردهای گوارشی در افراد مبتلا به هلیکوباکترپیلوری شود. از این‌رو، توصیه می‌شود این افراد، گوشت‌های بسیار کم‌چرب را به‌صورت بخارپز آماده و مصرف کنند. گوشت ماهی، فیله مرغ و سینه بوقلمون جزو کم‌چرب‌ترین گوشت‌هایی هستند که می‌توانند به‌صورت بخارپز یا کبابی در برنامه غذایی این افراد جا بگیرند.

---

منابع:
هفته‌نامه سلامت - دکتر محمدحسین انتظاری، استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
ایرنا - دکتر محمد امانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
سلامت