مشروطه گردی

  تاریخ معاصر ایران، رویدادهای مهم و تاثیرگذاری را در سینه خود جای داده است. رویدادهایی همچون جنبش مشروطه که تحولی بزرگ در حیات سیاسی ایران به وجود آورد. قیام مشروطه که در نهایت به صدور فرمان تاریخی مشروطیت توسط مظفرالدین شاه قاجار ختم می شود، علاوه بر شخصیت های  مهمی که در بطن حوادث آن بوده اند، شاهدان دیگری هم دارد که اگر روزی زبان باز کنند، حرف های بسیار و البته شاید باورنکردنی از روزهای قیام و مبارزه خواهند داشت.

سخن از خانه های تاریخی است که مالکان آن از مشروطه خواهان بنام بوده اند و محل سکونت خود را در سال های پر فراز و نشیب مشروطه به محلی برای گردهمایی مشروطه خواهان تبدیل کرده بودند.از خانه خازن الملک در کنار مسجد و مدرسه معروف آن در قلب تهران که بر اساس روایات تاریخ، نخستین تجمع مردم تهران در اعتراض به ساخت بانک استقراضی روس در گورستان متروکه مجاور امامزاده سید ولی(ع) در این محل برگزار شد تا خانه قوام الملک، وثوق الدوله، لیاخوف  و ... که در تهران به محلی برای مرور تاریخ مشروطه تبدیل شده اند.

به مناسبت سالروز فرمان تاریخی مشروطه به سراغ خانه هایی تاریخی در تبریز و اصفهان رفته ایم که نامشان با این روز عجین شده است.

خانه سردار ملی

گاهی ارزش خانه ها از محلی برای سکونت فراتر می روند. بسیاری از خانه های تاریخی، شاید ارزش معماری فوق العاده یا تزیینات چشمگیری نداشته باشند اما بواسطه حضور یک شخصیت ملی یا جهانی تبدیل به یک بنای ارزشمند می شوند؛ بنایی که در و دیوار آن یاداور روزهای زندگی مالک و ساکن آن است.

خانه ستارخان در تبریز هم جزو همین گروه از خانه های تاریخی است. خانه ای که نه فقط محل سکونت سردار ملی و مشروطه خواه بزرگ آذربایجان، بلکه محل سازماندهی و ستاد فرماندهی مبارزان مشروطه ‌خواه و جنگ ‌های ضداستعماری علیه روس در ۱۱۰ سال قبل بوده است.درب های خانه ستارخان به تازگی و پس از چهارسال به روی بازدیدکنندگان گشوده شده است. پیش از این، خانه در اختیار کمیسیون حقوق بشر اسلامی بود.محله تاریخی امیرخیزی تبریز که خودش داستان دیگری دارد، محله ای است که خانه سردار ملی در آن جای گرفته است.

از درب خانه که وارد می شودی، انگار بوی تفتگ و باروت در فضا می پیچد. از همان ابتدا شما به یک قرن پیش باز می گردید. خانه ای پیش روی شماست وسیع تر از هزار متر که اندرونی اش محل سکونت سردار با همسر و خانواده است و مابقی آن حیاط، مطبخ، اصطبل و محل استراحت مبارزان مشروطه است. اگر به زمزمه دیوارهای آجری گوش کنید، بدون شک صدای همهمه و رفت و آمد مشروطه خواهان را می شنوید. صدای سم اسب ها، فریاد فرماندهان و تمرین رزم سربازان.

کمی که جلوتر بروید شاید ستارخان را خسته از مباره و مذاکره در گوشه اتاق اندرونی ببینید. برای رسیدن به اندورنی باید از هشتی بگذرید و پای به حیاطی بگذارید که نمای آجری آن وقار خاصی به خانه بخشیده است. در گوشه و کنار حیاط، نشانه هایی از دوران مشروطه را خواهید یافت. این اندرونی ساده و جذاب، روزگاری از سه جهت به بنای اصلی مرتبط بوده که در تهاجم روس ها به تبریز در سال 1289 شمسی توسط قوای اشغالگر روس به توپ بسته شد و حالا دیگر اثری از آن باقی نمانده است.

مشروطه در راسته بازار تبریز

وقتی کلنل لیاخوف روسی به دستور محمدعلی شاه قاجار به مجلس شورای ملی حمله کرد و واقعه به توپ بستن مجلس روی داد، بسیاری از مشروطه خواهان دستگیر، فراری یا به دولت های خارجی پناهنده شدند. اما مشروطه خواهان آذربایجان به جای تسلیم شدن، راه مقاومت را انتخاب کردند.

خانه حاج مهدی کوزه کنانی در محله راسته بازار و روبروی مسجدجامع، تبدیل به محل شورا و تصمیم گیری های مهم مشروطه خواهانی چون ستارخان، باقرخان، ثقةالاسلام تبریزی و خود صاحبخانه شد. حاج مهدی از بازاریان خوشنام تبریز بود که خانه زیبا و باشکوهش را 150 سال پیش حاج ولی معمار تبریزی بنا کرده و به دلیل موقعیتی که در دوران مشروطه پیدا کرد، به خانه موزه مشروطه مشهور شده است.

خانه مشروطه در یکی از مهمترین خیابان های تبریز واقع شده و به دلیل نزدیکی به بازار و مسجد جامع دسترسی به آن برای گردشگران و بازدید کنندگان بسیار آسان است. از درب اصلی خانه مشروطه که وارد شوید با حیاط بسیار بزرگی روبرو می شوید که ایوان و ستون های بلند آن خودنمایی می کند. پنجره‌های ارسی، درب‌های منبت‌کاری‌شده، کلاه‌ فرنگی و صد البته تندیس های ستارخان و باقرخان در سرسرای آن خودنمایی می کند.

بیش از چهل دهه از ثبت خانه مشروطه در فهرست آثار تاریخی کشور می گذرد . این خانه در دهه هفتاد تبدیل به موزه مشروطه و محلی برای علاقه مندان به تاریخ و پژوهش در رویدادهای معاصر ایران تبدیل شده است.

قدم که به داخل خانه بگذارید با تندیس هایی از ستارخان، باقرخان، میرزا مهدی کوزه کنانی، حسن خان باغبان، علی مسیو، شهید ثقةالاسلام، جهانگیرخان صور اسرافیل، میرزا ابراهیم آقا صبا، میرزا اسماعیل نوبری و … روبرو می شوید.

همچنین تصاویری از شاهان قاجار، مجاهدین و مخالفین مشروطه و اسناد مرتبط با آن دوره در گوشه گوشه خانه موزه مشروطه خودنمایی می کند.مهمترین سندی که در اینجا می توانید پیدا کنید، فرمان تاریخی مشروطیت است که در سال 1285 توسط مظفرالدین شاه قاجار امضا شده است.

مشروطه مشروعه در اصفهان

از خانه مشروطه در دل شهر زیبای تبریز که دل بکنید، خانه ای دیگر با همین نام و کاربری در دوران مشروطه و البته معماری قابل توجه در اصفهان وجود دارد که متعلق به محمد مهدی نجفی اصفهانی معروف به نورالله نجفی اصفهانی ملقب به ثقةالاسلام نویسنده رساله مقیم و مسافر است.

خانه مشروطه اصفهان یک پسوند مشروعه هم یدک می کشد که در واقع اشاره ای به همان مشروطه مدنظر شیخ فضل الله نوری است که پس از به فتح تهران توسط مشروطه خواهان به بهانه مخالفت با مشروطیت در میدان توپخانه تهران به دار آویخته شد.

خانه مشروطه اصفهان هم همچون خانه حاج مهدی کوزه کنانی محل تجمع و گردهمایی مشروطه خواهان اصفهانی بوده است. علاوه بر اهمیت تاریخی آن، معماری فوق العاده و ایرانی آن نیز مزید بر علت شده تا توجه گردشگران را به خود جلب کند.

معماری دوره قاجار با عناصر کلیدی این نوع معماری یعنی دو شاه نشین در شمال و جنوب، دو حیاط، اندرونی و بیرونی، دوزاده اتاق و تزیینات گچبری، نقاشی ها، ارسی های زیبای آن چشم هر بیننده ای را خیره می کند.

خانه مشروطه اصفهان در نزدیکی ضلع شرقی میدان نقش جهان در محله قصر منشی قرارد دارد. بازدید از آن رایگان است.

---