تبیان، دستیار زندگی

نگاهی به تاریخ معاصر

عملکرد هیئت موتلفه چگونه بود

حزب هیئت موتلفه از جمله احزاب ایرانی اسلامی است که تمجید و نقدهای بسیاری در تاریخ معاصر بر این حزب آمده است، این حزب نیز مانند دیگر احزاب نقاط پایین و بالای بسیاری در کارنامه ی خود داشته است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
حزب موتلفه
حزب هیئت موتلفه را برخی ادامه رو فداییان و نواب می دانند و برخی آنان را نزدیک به آزادی خواهان اسلامی اما با بررسی کارنامه این حزب و تحلیل مشی و و عملکرد اعضای آن می توان به این نتیجه رسید مشی آنان بسیار متفاوت با دیگر احزاب بوده است.

در برهه زمانی که نشانه‌های سقوط رژیم پهلوی، و درپی آن نیز وقوع انقلاب، در حال نمایان شدن بود، گروهها و احزاب از طیفهای متفاوت ملی‌گرا، کمونیست و ملی ـ مذهبی، به دنبال برجسته نمودن نقش خود در صحنه سیاسی و در نتیجه، به دست گرفتن جریان انقلاب، به منظور دستیابی به اهداف مورد نظرشان در ساختار سیاسی جدید بودند. در این میان، روحانیون انقلابی و نیروهای  پیرو و همفکر با آنان من‌جمله موتلفه اسلامی که از پیروان امام خمینی به شمار می‌آمدند، نیز به تکاپو افتاده، و حتی چند ماه قبل از پیروزی انقلاب، توجه خود را معطوف به ایجاد یک تشکّل اسلامگرایِ سیاسی قدرتمند و بانفوذ نموده، تا آنکه سرانجام یک هفته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، حزب جمهوری اسلامی به رهبری روحانیت انقلابی و تعدادی از گروههای پیروِ آنان من‌جمله موتلفه تأسیس گردید.

مصطفی میرسلیم، کاندیدای پرشور انتخابات ریاست جمهوری سال 1396 در آن دوران مسئولیت معاون سیاسی وزارت کشور طی سالهای 1358-1361ش را برعهده داشت. او که از اعضای منتسب به موتلفه به شمار می‌آمد، با توجه به این منصب خود، نقش مهمّی در برقراری امنیت داخلی ایران و مقابله با نیروهای مخالفان حکومت، در آن برهه زمانی بازی کرد.

از سوی دیگر، در اواخر سال 1358 بود که یکی از رهبران موتلفه یعنی اسدالله لاجوردی به‌عنوان دادستان انقلاب تهران منصوب گردید، او در سِمَت مذکور، اثرگذاری برجسته‌ای در برابر مخالفان نظام جمهوری اسلامی که به مبارزه مسلّحانه نیز متوسل شده بودند، ایفا نمود.                 

علاوه بر آقای لاجوردی به عنوان دادستان انقلاب تهران، تعدادی از همقطارانش نیز در دیگر بخشهای امنیّتی حکومت جدید فعالیت داشتند. چنان‌که، تعدادی از اعضای موتلفه در دادستانی تهران،کمیته‌های انقلاب، اداره زندانها به‌خصوص زندان اوین و حتی ستاد مبارزه با مواد مخدر (که در آن مقطع زمانی به ریاست شیخ صادق خلخالی فعالیت شدیدی را شروع کرده بود) نقش تأثیرگذاری ایفا کردند، به‌طوری‌که آقای لاجوردی به همراه هم‌رزمش آقای کچویی به عنوان رئیس زندان اوین، در دستگیری چهارصد نفر از اعضای مجاهدین خلق، که در تیر1360ش انجام گردید، نقش اصلی را داشتند.

جدای از نقش های امنیتی حزب در اوایل انقلاب، موتلفه در دیگر عرصه های سیاسی و فرهنگی نقش داشت،   خواهان حضور در دیگر مناصب مملکتی نیز بود.

در عرصه سیاسی ایران، موتلفه اسلامی، دچار فرازونشیب بسیاری بود. اولین صحنه سیاسی در پیش رویِ موتلفه، برای ایفای نقش در ساختار سیاسی جدید ایران، مجلس خبرگان قانون اساسی بود که انتخابات آن در مرداد 1358 برگزار گردید، سه نفر از اعضای منتسب به این گروه یعنی پرورش، عسگراولادی و شیبانی در این مجلس حضور داشتند.

علی‌اکبر پرورش از اصفهان و دو تن دیگر، از تهران وارد مجلس خبرگان شدند، که البته در قالب حزب جمهوری اسلامی فعالیت می‌کردند و کاندیدای رسمی این حزب به شمار می­‌آمدند.  

   
دومین انتخابات ریاست جمهوری در اواسط تابستان سال 1360 برگزار شد؛ انتخاباتی که در پیِ عزل بنی‌صدر از ریاست جمهوری انجام گردید. گویا دو نفر از چهار کاندیدای ریاست‌جمهوری از منتسبین به موتلفه اسلامی بودند (عسگراولادی و پرورش) و محمدعلی رجایی که توانست رأی اول را به‌دست آوَرَد و به ریاست جمهوری نایل گردد ، ارتباط نزدیکی با موتلفه داشت، چنان‌که، موتلفه در همان مقطع زمانیِ قبل از برگزاری انتخابات، در موضع­گیری رسمی خود، از ریاست جمهوری رجایی حمایت نمود. 

محمدعلی رجایی در زمانی به ریاست جمهوری رسید که کشور نه تنها بحرانِ بعد از انقلاب را پشت سر نگذاشته بود بلکه با یک جنگ همه‌جانبه از سوی عراق نیز مواجه بود، با این اوصاف، رئیس‌جمهور، کار دشواری برای اداره کشور در پیش رو داشت. در چهارمین کابینه دولت ایران بعد از انقلاب، چهار نماینده منتسب به  موتلفه اسلامی در کابینه نخست‌وزیر وقت یعنی محمدجواد باهنر حضور داشتند: مرتضی نبوی به‌عنوان وزیر پست‌ و تلگراف‌ و تلفن، پرورش به‌ عنوان وزیر آموزش و پرورش، عسگراولادی به‌عنوان  وزیر بازرگانی و غفوری فرد هم منصب وزارت نیرو را برعهده داشت، البته محمدصادق اسلامی نیز در سِمَت معاون فرهنگی و پارلمانی وزارت بازرگانی بود. اما این دولت نیز تداوم چندانی نداشت زیرا با انفجاری که در دفتر نخست‌وزیری روی داد، رئیس جمهور و نخست‌وزیر وقتِ ایران به شهادت رسیدند، با این‌حال تا آماده شدن شرایط لازم برای برگزاری انتخابات جدید، آیت‌الله مهدوی‌کنی به عنوان ریاست موقّت دولت برگزیده شد و او نیز، تغییر چندانی در ترکیب کابینه ایجاد نکرد، بنابراین، فعالیت چهار عضو مذکور موتلفه اسلامی در پُست وزارت تداوم یافت.

نقطه اوج و فعالیت و قدرت‌نمایی موتلفه اسلامی در دوران نخست وزیری شهید باهنر و آیت‌الله مهدوی‌کنی بوده است، از طرفی برخی از مسوولیت های امینیتی را به عهده داشتند و از طرفی تعدادی از سمت های وزیری کابینه را گرفته بودند.
 
در واقع کابینه شهید باهنر و آیت‌الله مهدوی‌کنی را می‌توان اوج قدرت‌نمایی موتلفه اسلامی در ساختار دولتی، در دهه نخستینِ بعد از انقلاب اسلامی دانست، چرا که این گروه سیاسی توانست تعدادی از اعضای خود را در بالاترین سطح اداری کشور به عنوان اجزای دولت ایران ببیند. با این‌حال، این شرایط مساعد برای اعضای موتلفه در ساختار دولتی، فقط یک سال استمرار پیدا کرد، چرا که سیر حوادث در سالهای بعد از آن، به گونه‌ای رقم خورد که سبب فاصله گرفتنِ عناصر موتلفه‌ای از بالاترین مناصب موجود در دولت وقتِ ایران در آن دوره زمانی گردید. جریان بدین قرار بود که در سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری در شهریور 1360 نیز سه نفر (پرورش، غفوری­ فرد و سیدرضا زواره‌ای) از چهار کاندیدای ریاست جمهوری، منتسب به موتلفه اسلامی محسوب می‌شدند، که البته آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای توانست با به‌دست آوردن اکثریت قاطع آراء به‌عنوان سومین رئیس جمهور ایران انتخاب شود.

اندکی بعد از ریاست جمهوری آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، میرحسین موسوی که از جناح مقابل موتلفه در حزب جمهوری اسلامی بود، با رأی اکثریت نمایندگان مجلس دوم شورای اسلامی، به نخست‌وزیری ایران منصوب شد و مأمور تشکیل کابینه گردید. اگرچه، در ابتدا، در کابینه موسوی نیز فعالیت چهار وزیر سابق موتلفه اسلامی تداوم یافت، و علاوه بر آنها، محسن رفیق‌دوست (از اعضای قدیمی موتلفه) در منصب وزارت سپاه، وارد کابینه موسوی شد، اما بعد از مدتی، اختلاف‌نظرهای شدیدی میان طرفین بروز نمود که بخش عمده آن در زمینه اقتصادی بود.

حذف موتلفه در کابینه دوم میرحسین

شدتِ تباین نظرات میان طرفین، به اندازه‌­ای بود که موسوی در دومین کابینه خود به‌عنوان نخست‌وزیر که در سال 1364 تشکیل داد، هیچ کدام از اعضای موتلفه را وارد کابینه ننمود، به استثنای محسن رفیق‌دوست (البته او در این برهه زمانی، گرچه با موتلفه مرتبط بود ولی عضو این گروه نبود) که گفته می‌شود امام خمینی بر ابقای او به عنوان وزیر سپاه تأکید داشت. در این میان و جنگ هشت ساله ای که شزایط بسیار بدی را برای کشور رقم زده بود با تدبیرهای انجام شده وضعییت معیشیتی مردم با بحران مواجه نشد. و همگی در یک شرایط زندگی روزمره خود را سپری می کردند. تدابیر اقتصادی کابینه همسو با اندیشه ی حزبی موتلفه نبود و موتلفه ای ها برای همیشه از عرصه های رسمی و سیاسی کشور بیرون رفتند.

پی نوشت:
1- فراز و فرودهای یک جریان اسلامی، محمدحسن پورقنبر، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران