«نقش علما و مراجع بزرگ شیعه در مبارزه با استعمار»

استعمار اصولاً یك پدیدة اروپایی است و توسعه جهانگشائی غرب تقریباً از اواسط قرن پانزدهم میلادی آغاز گردید.[1] از آغاز سدة دهم هجری ـ شانزدهم میلادی ـ به تدریج استعمارگرن اروپایی به سرزمین‌های اسلامی وارد شدند و به تحكیم مواضع و بسط نفوذ تجاری، سیاسی و نظامی خود پرداختند،[2] در همین راستا علمای شیعی نیز به مبارزه و معارضه فكری و سیاسی با استعمار و استبداد وابسته پرداخته و در طول این مدت طولانی، صدها نفر از علماء و مراجع بزرگ شیعه، به طور فردی یا جمعی در برابر اشكال گوناگون استعمار به مبارزه برخاسته‌اند كه گاه به قیام‌های سیاسی بزرگ مبدل گردیده است. در اینجا به برخی از علماء و مراجعی كه با استعمار مبارزه كرده‌اند و نوع مبارزات آنها در سه قسمت؛ صدور فتاوای مؤثر سیاسی جهادی و غیر جهادی، فعالیت‌های سیاسی ضد استعماری از جمله نگارش رسالات تئوریك سیاسی و ایراد سخنرانی‌های پرشور...، رهبری و فرماندهی نظامی مبارزان و جنبش‌های سیاسی اشاره می‌شود.

الف) صدور فتاوای مؤثر سیاسی جهادی و غیر جهادی
1. آیة الله العظمی میرزا محمد حسن حسینی معروف به میرزای شیرازی: وی به سال 230 هـ . ق در شیراز متولد شد، و در همان شهر فراگیری مقدمات را به اتمام رساند. در سن 18 سالگی به اصفهان رفت و به تحصیل اصول و فقه پرداخت و در سال 1259 هـ . ق عازم نجف اشرف شد و به محضر شیخ انصاری نایل آمد. مهمترین اقدام ضد استعماری این مرجع بزرگ، فتوای تحریم تنباكو است؛ كه در ضمن آن امتیازی را كه، ناصرالدین شاه به یك شركت انگلیسی در مورد تجارت تنباكو داده بود لغو کرد.[3]

2. آیت الله العظمی سید محمد كاظم طباطبایی یزدی: وی از بزرگترین فقهاء و مراجع تشیع در قرن 13 و 14 هجری است كه در سال 1247 هـ ق در یكی از روستاهای یزد به دنیا آمد. از اقدامات این فقیه استعمار ستیز، صدور بیست فتوای جهاد بر ضد دول استعمارگر اروپایی است.[4]

3. آیت الله العظمی محمد كاظم خراسانی، معروف به آخوند خراسانی: وی به سال 1255 هـ ق در مشهد متول شد، از اقدامات ضد استعماری این مرجع، فتواهایی در تحریم كالاهای خارجی و حمایت از كالاهای داخلی به منظور رفع نیاز كشور به بیگانگان است و نیز مخالفت ایشان با اخذ وام توسط مظفرالدین شاه از روسیة تزاری است. وی به دلیل حضور قشون روس در ایران، فتوای جهاد بر ضد روسیه را صادر و خود برای بیرون راندن بیگانگان از كشور تصمیم گرفت به همراه تنی چند از مجتهدان و مجاهدان به سوی ایران حركت كند، اما صبح روز حركت به طور ناگهانی و مرموز در نجف اشرف درگذشت.[5]

4. آیت الله العظمی محمد تقی شیرازی: وی از مراجع تقلید و رهبر سیاسی نهضت استقلال طلبی عراق در قرن 13 و 14 هـ . ق است. ایشان به سال 1256ق در شیراز به دنیا آمد.[6] از مبارزات این عالم مجاهد، فتواهای جهادی وی بر لزوم مبارزه با استعمارگران است؛ از جمله مهمترین فتواهای ایشان فتوا بر لزوم مقابله با متجاوزان روس در شمال ایران، فتوای جهاد علیه متجاوزان انگلیسی در بندر فاو و فتوای تحریم انتخابات عراق(برنامه ریزی شده توسط دولت استعماری انگلیس) بود..[7]

5. آیت الله العظمی شیخ فتح الله شریعت اصفهانی: وی به سال 1266 ق در اصفهان متولد شد. او جهت مبارزه با استیلای استعمار بر بازارهای مسلمانان در سال 1315 ق فتوای تحریم خود را در خصوص استفاده نكردن از كالاهای فرنگی صادر كرد. از دیگر اقدامات ضد استعماری این عالم بزرگ، صدور هشت فتوای جهاد بر ضد استعمارگران می‌باشد.[8]

6. آیت الله العظمی سید عبدالحسین شرف الدین عاملی: وی از برجسته ترین علما و فقهای مجاهد شیعه لبنان است كه درسال 1290 ق در شهر كاظمین به دنیا آمد. سید عبدالحسین وقتی كه استعمارگران فرانسوی، سوریه را اشغال نمودند بر ضد آنان قیام نمود و به این منظور كنگره‌ای تشكیل و در آن لنگره بر ضد استعمار فرانسه فتوای جهاد داد. وی مبارزات خود را بعدها در شام، مصر، و.... و تا استقلال لبنان بر ضد اشغال گران ادامه داد.[9]

ب) فعالیت‌های عملی سیاسی چشمگیر ضد استعماری:
1. آیت الله العظمی حاج علی كنی: وی به سال 1220 هـ . ق در محلة كن، شمال تهران متولد شد، از فعالیت‌های عملی سیاسی ضد استعماری این عالم بزرگ، ی رویارویی با فراماسونری ( تشكیلات استعماری) است كه تا دستور انحلال آن از سوی شاه ادامه داشت؛ مبارزه با امتیاز رویتر دیگر نمونه رویارویی وی با استعمار بود كه شاه در نهایت به لغو آن وادارشد.[10]

2. سید جمال الدین اسدآبادی: سید جمال الدین در سال 1254 ق در اسدآباد همدان متولد شد. او برای مبارزه با استعمارگران و بیداری مشرق زمین سفرهای زیادی به سرزمین‌های افغانستان، هندوستان، مصر، تركیه و... نمود. وی با روشنگریها و خطابه‌ها و نشر جزوات و روزنامه‌ها، غارتگری و استعمار ستمگران را به گوش ملت‌ها می‌رساند.[11]

3. آیت الله سید حسن مدرس: شهید مدرس به سال 1287 ق در روستای سرابه، اردستان متولد شد، از جمله فعالیت‌های وی مبارزه با اغراض شوم بیگانگان و استعمارگران بود. مدرس با طرح‌های استعماری و ضد اسلامی كه به مجلس ارائه می‌شد قاطعانه مخالفت می‌كرد و با دلیل و نطقهای خود آنها را رد می‌نمود؛ از جمله آن، مخالفت وی با قرارداد ننگین 1919 م، وثوق الدوله با انگلستان است.[12]

4. آیت الله شیخ محمد حسین كاشف الغطاء: وی از مراجع و علمای متفكر و استعمار ستیز و ضد صهیونیسم شیعه عراق است كه در سال 1294 ق در نجف اشرف به دنیا آمد. او سالهایی از عمر خود را در مسافرت به ممالك اسلامی سپری كرد و با نطق‌های آتشین خود، مسلمانان را از خطر اسرائیل و استعمارگران شرق و غرب آگاه ساخت. وی دعوت كنفرانس مربوط به اصطلاح تقارن ادیان در «بحمدون» را كه توسط آمریكا و غرب طراحی شده بود، تحریم كرد و در آن شركت ننمود. وی به سید جمال الدین عصر خویش لقب یافت.[13]

ج) رهبری و فرماندهی نظامی مبارزان و جنبش‌های سیاسی:
1. آیت الله شیخ فضل الله نوری: شیخ فضل الله در سال 1259 در روستای لاشك، در منطقة كجور مازندران متولد شد. وی در سال 1300 ق از طرف میرزای شیرازی به ایران آمد و در جریان تنباكو از رهبران نهضت شد.[14] او بعد از آن از رهبران اصلی قیام مشروطه در ایران بود كه پس از مدتی به علت كشف جریانات رشنفكری انگلیسی و خط انحراف، با دقت و صلابت فوق العاده‌ای به افشاگری آنان و شفاف سازی جریان غرب گرا و وابسته پرداخت و عاقبت در این راه به شهادت رسید.

2. آیت الله سید عبدالحسین لاری: وی به سال 1265 در شهر دزفول متولد شد. او در جنگ جهانی اول كه انگلیسی‌ها بوشهر را تصرف كردند و سپس آهنگ تصرف لارستان را كردند، بر ضد انگلیس اعلام جهاد داد و خود نیز برای جلوگیری از هجوم بیگانگان به قریة كورده لارستان رفت. وقتی كه بندرعباس در تصرف انگلیس در آمد، سید عبدالحسین با اعزام نمایندگانی جهاد علیه انگلیس را رهبری می‌كند و با فراهم سازی قشون این شهر را از دست نیروهای انگلیس خارج می‌سازد.[15]

3. آیت الله نورالله اصفهانی: وی به سال 1278 ق در اصفهان به دنیا آمد. حاج آقا نور الله در جنگ جهانی اول كه قوای انگلیس، روسیه ایران را اشغال كرده بودند، به كمك سایر مبارزین بر علیه اشغالگران اعلان جنگ داده و اصفهان را تحت تصرف خود در می‌آورد. وی در جریان قیام تنباكو فعالانه شركت داشت از دیگر اقدامات او در مبارزه با استعمار تشكیل شركه الاسلامیه است.[16]

4. آیت الله سید ابوالقاسم كاشانی: وی به سال 1301 ق در تهران متولد شد. او از رهبران مبارز، ضد استعماری در عراق بود و در انقلاب 1920 جامعه عراق نقش یگانه داشت. (آیت الله كاشانی در راه مبارزه با استعمار، سازمان زیرزمینی «جمعیت نهضت اسلامی» را در عراق بنیان نهاد.[17] وی بعد از شهریور 1320 هـ . ش فعالیت خود را در ایران علیه استعمار انگلیس ادامه داد، و در ملی شدن صنعت نفت ایران نقش بسزایی داشت.[18]

5. شیخ محمد خیابانی: وی به سال 1297 هـ . ق در خامنه آذربایجان متولد شد او از اعضای برجسته انجمن ایالتی آذربایجان و از اركان فكری و رهبری آن محسوب می‌شد در تبریز آغاز كرد و به سال 1299 ش تبریز را از لوث حضور خائنان و بیگانگان پاك كرد. و در سالهای جنگ جهانی اول علیه سیاست انگلیس،‌ روس، آلمان و تركهای عثمانی مبارزه می‌كرد.[19]

6. میرزا كوچك خان جنگلی: میرزا كوچك، به سال 1298 هـ . ق در رشت متولد شد. او رهبری جنبش جنگل را بر عهده داشت و از جمله مبارزات ضد استعماری وی مبارزه با نیروهای متجاوز روسیة تزاری در گیلان است.[20]

7. امام خمینی : امام خمینی در بیستم جمادی الثانی سال 1320 هـ . ق در شهر خمین به دنیا آمد. امام خمینی در سال 1340 با تشكیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی مخالفت نمود و بدین ترتیب رهبری و مبارزات ضد استعماری خود را با كشورهای استعمارگر از جمله آمریكا شروع كرد و در سال 1342 ش با لوایح ششگانه مخالفت نمود و سپس مسئله كاپیتولاسیون و موضوع مصونیت مستشاران نظامی آمریكا در ایران، در مجلس مطرح شد، ایشان مخالفت علنی خود را با این لایحه با سخنرانی آبان سال 1343 ش، اعلام كرد، ایشان در این سخنرانی، آمریكا را از انگلیس بدتر و انگلیس را از آمریكا بدتر دانستند و آمریكا را عامل اصلی همة گرفتاریهای مردم معرفی نمود. امام این قانون را «سند بردگی ملت ایران» و «اقرار به مستعمره بودن ایران» نامید.[21] امام خمینی با نصب نمایندگانی از علماء شبكة گسترده‌ای را به وجود آورد و از این طریق شبكه‌ای عظیم از علمای بلاد مختلف با رهبری واحدشكل گرفت.[22] امام خمینی با افشای مطامع استعماری، دفاع از كیان اسلام، مبارزه با بی‌بندوباری‌ها، مبارزه‌ای آشتی‌ناپذیر را علیه استعمار و استبداد شكل دادند كه سرانجام با سقوط رژیم شاهنشاهی، ایران را از وابستگی و سلطه رهایی داد.

-----------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
[1] . س ـ ن ، فربد، عصر استعمار زدایی، (تهران: امیركبیر، چاپ دوم، بی‌تا)، ص 4.
[2] . رجبی، محمد حسن، علمای مجاهد، (تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1382 ش)، ص 9.
[3] . حسینیان، روح الله، چهارده قرن تلاش شیعه، (تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، 1382 ش)، ص 226 ـ 238.
[4] . رجبی، محمد حسن، علمای مجاهد، پیشین، ص 310.
[5] . سماك امانی، آخوند خراسانی، آفتاب نیمه شب، (تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1373 ش)، ص 28 ـ 90.
[6] . جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار (قم: نشر معروف، چاپ اول، 1379 ش)، ج 1، ص 452.
[7] . رجبی، محمد حسن، پیشین، ص 492.
[8] . رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ جنبش اسلامی در عراق، ترجمه جعفر دلشاد، (اصفهان، چهارباغ، 1380 ش)، ص 145 ـ 219.
[9] . حكیمی، محمد رضا، ‌شرف الدین، (تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، چاپ اول 1362 ش)، ص 231 ـ 233؛ رجبی، محمد حسن، پیشین، ص 256 ـ 258.
[10] . مدنی، دكتر سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران (قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ یازدهم، 1383 ش)، پاورقی، ص 100.
[11] . م ـ جرفادقانی، علمای بزرگ شیعه (قم: انتشارات معارف اسلامی، چاپ اول، 1364 ش)، ص 312.
[12] . حسینیان، روح الله، پیشین، ص 380.
[13] . شكوری، ابوالفضل، فرهنگ رجال و مشاهیر تاریخ معاصر ایران، (انتشارات عالمه، چاپ اول 1377 ش)، ج 1، ص 145.
[14] . انصاری، مهدی، شیخ فضل الله نوری و مشروطیت، (تهران: امیركبیر، چاپ اول، 1369 ش)، ص 19 ـ 34.
[15] . رجبی، محمد حسن، پیشین، ص 419 ـ 422؛ و جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار، پیشین، ج 2، ص 536 ـ 540.
[16] . نجفی، موسی، اندیشة سیاسی و تاریخی نهضت بیدارگرانه حاج آقا نورالله (كلینی، 1369 ش)، ص 26 ـ 53.
[17] . رجبی، محمد حسن، پیشین، ص 370 ـ 374.
[18] . آذری، علی، قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز، (تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، چاپ چهارم، 1354 ش)، ص 10 ـ 263. [19] . ر. ك: مدنی، دكتر سید جلال الدین، پیشین، ج 1، ص 284 ـ 369.
[20] . همان مأخذ، دكتر سید جلال الدین مدنی، پیشین، ج 1، ص 153 ـ 155.
[21] . رجبی، محمد حسن، زندگینامة سیاسی امام خمینی، (تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1369 ش)، ص 3 ـ 257؛ و ابوالفضل شكوری، پیشین، ج 2، ص 73.
[22] . حسینیان روح الله، سه سال ستیز مرجعیت، (تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1382 ش)، ص 391.


منبع: ادیان نیوز