حتما اتفاقی رخ داده است

بی.بی.سی به فکر تاسیس تلویزیون فارسی زبان افتاده است

جنگ جهانی اول را جنگ روزنامه ای و جنگ جهانی دوم را جنگ رادیویی نامیده اند.

با همین پیش فرض استدلال می شود که حدود 66 سال پیش یعنی در 7 دی 1319 شمسی ، 8 ماه بعد از راه اندازی نخستین فرستنده رسمی رادیویی در ایران و در اولین سال جنگ جهانی دوم ، بخش فارسی رادیو بی.بی.سی ، کار خود را آغاز کرد.

در میانه دهه 30 میلادی دولت بریتانیا، بی.بی.سی را ملزم می کند تا برای مقابله با دستگاه تبلیغاتی هیتلر و موسولینی برنامه هایی برای پخش در سراسر جهان به زبانهای بومی تولید کند. 2 سال پس از این ؛ سری اول برنامه های غیرانگلیسی رادیو بی.بی.سی به زبانهای اسپانیولی ، پرتغالی و عربی آماده پخش می شود. این روند در ادامه خود همان طور که اشاره شد، در نخستین سال جنگ جهانی دوم زبان فارسی را هم در برمی گیرد. در این زمان رقیب جدی رادیو بی.بی.سی در ایران، رادیو «برلن» بوده است.

اهمیت جنگ رسانه ای برای دولتمردان بریتانیایی چنان بود که در پایان جنگ جهانی دوم پخش رادیو بی.بی.سی به 40 زبان رسیده بود. شاید نوع و کیفیت تبلیغات در رسانه های آلمان نازی و تاثیری که برجای می گذاشت به گونه ای بود که توانست برای رسانه ، تبلیغات و جریان فرامرزی اطلاعات ، جایگاهی ویژه را رقم بزند و به عنوان یک راهبرد مطلوب ، موثر و اساسی در نزد دولتمردان انگلیسی مقبول و با اهمیت شمرده شود.

در طول بیش از نیم قرن که از حضور بی.بی.سی در فضای رسانه ای ایران می گذرد، انبوهی از رخدادهای مهم تاریخ معاصر از این طریق پوشش داده شده است.

در واقع با نگاه انگلیسی سقوط پهلوی اول ، افول سلطنت پهلوی ، پیروزی انقلاب اسلامی ، جنگ 8 ساله تحمیلی به ایران و بسیاری دیگر از رخدادها پوشش رسانه ای و رادیویی داشته اند.

به عبارتی ، می توان گفت اهمیت منطقه و کشور ایران دلیلی بوده است تا پس از پایان جنگ جهانی دوم ، بی.بی.سی عرصه زبان فارسی را رها نکند. هر چند استدلال اولیه تاسیس این رادیو اهمیت خود را از دست داد؛ اما منافع دولت بریتانیا ایجاب می کرد تا مدیریت افکار عمومی در این منطقه ادامه یابد و رادیو بی.بی.سی به زبان فارسی به حیات خود ادامه دهد. تولید خبر در این مسیر از فضای کاملا سیاسی به سمت موضوعات فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی نیز کشیده شد. در بعضی مواقع و رخدادها فعالیت رادیو بی.بی.سی چنان بوده است که به عنوان دایه مهربان تر از مادر مسائل ایران را پوشش داده است.

یکی از شیوه های بی.بی.سی ، تبلیغ «حفظ اصول حرفه ای در خبررسانی» بوده است. بی طرفی و بیان واقعیات از دیگر ویژگی هایی است که بی.بی.سی مدعی آن است. شیوه های اتخاذ شده از سوی این رادیو چنان بوده است که در طی این مدت کمترین حساسیت و بیشترین حضور را توانسته است در نسبت با دیگر رسانه ها برای خود به وجود آورد. هر چند که به زعم نگارنده این موضوع باید با تحقیقی عمیق تر بررسی و مورد تامل واقع شود.

سیاست انگلیسی

انگلیسی ها و سیاست انگلیسی پیشینه ای تاریخی در ایران دارد. جمله معروف «کار، کار انگلیسی هاست» جمله ای است که در فرهنگ سیاسی ، اجتماعی و طنز ما ایرانیان همواره مورد استفاده های مختلف واقع شده است و نمی توان برای آن حتی پس از این که به ظاهر قدرت و تسلط کشور انگلیسی در ایران رو به افول نهاد، مثالی پیدا کرد. این تصویر ذهنی از انگلستان و رواج آن در ایران ، البته از مناظر مختلف قابل بررسی است.

پیشینه عملکرد انگلستان در ایران به خصوص در دوران قاجار، مداخله مستقیم در سیاست و نقش تاثیرگذار بر اقتصاد ایران و غائله ملی شدن صنعت نفت و بسیاری دیگر از رخدادها همگی اسباب ایجاد و تقویت این ذهنیت در میان ما ایرانیان بوده است.

پوشش خبری رادیو بی.بی.سی از رخدادهای منتهی به کودتای 28 مرداد که از سوی بسیاری از مردم و تاریخ نگاران یک طرفه و با جانبداری از کودتاچیان قلمداد می شد از معروفترین موضوعات قابل ذکر در این زمینه است.

در آگوست 2005 با ارائه اسناد و مدارک محرمانه ، سازمان سیا مدعی شد که مقامهای ارشد بی.بی.سی موافق برکناری مصدق ، نخست وزیر وقت ایران بوده اند. حتی اعلام شد که پیش از انجام کودتا پیامی هم برای محمدرضا شاه در یکی از برنامه های انگلیسی مخابره شد که بیانگر حمایت انگلیس از کودتا علیه دولت مصدق بوده است.

روند توسعه سخن پراکنی بی.بی.سی

بی.بی.سی فارسی ، رادیویی برای همه فارسی زبانان منطقه بوده است. افغانستان و تاجیکستان ، دو کشوری هستند که توجه این رادیو از آنها دور نبوده است.

حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان در سال 1979 ، این رادیو را منبعی مهم برای دریافت اخبار تبدیل کرد. مجله آسیای میانه پس از فروپاشی شوروی و ایجاد جمهوری های استقلال یافته مانند تاجیکستان در بخش شامگاهی کار خود را آغاز کرد. پس از واقعه 11 سپتامبر و حمله آمریکا به افغانستان توجه به افغانستان و تاجیکستان افزایش یافت و مجموعه هایی ویژه برای این دو کشور اضافه شد.

بخش فارسی بی.بی.سی از 2001 میلادی دارای وب سایت مستقلی شد و با توجه به افزایش سطح دسترسی به اینترنت از این سال ، توجه ویژه و برنامه ریزی شده ای به طراحی و محتوای این سایت شد.

همراه با این توسعه در سال جاری میلادی پخش برنامه به چند زبان غیرانگلیسی بی.بی.سی متوقف شده است. اما قرار است تلویزیون عرب زبان بی.بی.سی تاسیس شود و البته یک سال پس از این یعنی در اوایل سال 2008 گفته شده که تلویزیون فارسی بی.بی.سی راه اندازی خواهد شد.

شبکه تلویزیون بی.بی.سی

راه اندازی تقریبا همزمان تلویزیون عربی و فارسی که مخاطبان مسلمان را در بر می گیرد به طور قطع نمی تواند اتفاقی باشد. سیاستگذاران بی.بی.سی ، بخشهای خبری ، تفسیر و سیاسی را برای بخش عربی و برای بخش فارسی علاوه بر برنامه های مستند و فرهنگی  در نظر گرفته اند، حتی درباره زمان پخش بخش فارسی آن به طور تقریبی روزانه 8 ساعت به صورت عصرانه پیش بینی شده است.

توسعه بی.بی.سی در میان مسلمانان و به زبانهای عربی و فارسی در حالی که زبانهای هندی ، ژاپنی ، چینی و اسپانیولی نیز به عنوان بخشهای مهم این رسانه تلقی می شوند از اهمیت زیادی برخوردار است.

ایجاد سایت

توسعه بهره مندی از اینترنت توجه بی.بی.سی را به طراحی و ایجاد یک سایت قوی و موثر سوق داد و هم اکنون با افزایش آنتهای بشقابی و علاقه مردم به دیدن برنامه های ماهواره ای ، آنها را به فکر ایجاد رسانه ای انداخته است که مخاطبان بیشتری را پوشش دهد.نکته قابل ذکر این است که هم اکنون بسیاری از مخاطبان داخل کشور که دارای امکانات بهره مندی از برنامه های ماهواره ای هستند، مخاطب برنامه های شبکه فارسی جام جم ایران می باشند. این اتفاق برای برنامه سازان و مدیران رسانه ملی باید به دقت بررسی شود.

یکی از معانی این رخداد، این است که برنامه های شبکه های داخلی برای مخاطب داخل کشور نیاز به بازنگری جدی دارد. در واقع تغییر، پویایی و تحول موجود در شبکه های داخلی برای جلب و جذب مخاطب از سرعت و اثر لازم برخوردار نیست. براستی چنانچه در یک شرایط رقابتی و آزاد، امکان انتخاب برای مخاطبان داخلی فراهم شود، چند درصد از برنامه های شبکه های داخلی از روی امواج ماهواره ای دیدنی می شود؟

اگر بی.بی.سی به فکر تاسیس تلویزیون فارسی زبان افتاده است ، به طور قطع با شکار سلیقه و ذائقه مخاطب و بررسی نیازها و شرایط موجود و رفتارشناسی مخاطبان فارسی زبان در منطقه ، توانسته است ، توجیهی منطقی بیابد. با این وصف ، ما باید در نگاه به مخاطب و درک شرایط و نیازهایش تاملی دوباره داشته باشیم و نگذاریم فرصت برای حضور بی.بی.سی فارسی در عرصه تصویر فراهم و مهیا شود.

پیش از این یعنی در تابستان سال 82 هنگام طراحی و پخش برنامه دختران که در کنار برنامه پسرای ایرونی توانسته بود مخاطبان جوان بسیاری را جلب و جذب نماید، نقدهای بسیاری را تحمل می کردیم. اما همان موقع استدلال و منطق جاری درباره محتوا و ساختار برنامه دلربایی از مخاطب جوان و درک نیازها و سلایق آنها بود. با این چشم انداز که چارچوب های ارزشی و اعتقادی باید در چنین بستری به جوانان ارائه شده و آنها را به تفکر وادارد. امروز، پس از گذشت چند سال که تقریبا تمامی برنامه های جوان پسند از آن ساختار پیروی و تقلید می کنند، درستی و روشنی این استدلال به خوبی نمایان شده است.

برنامه مردم ایران اسلام ، یکی دیگر از مثالهای روشن برای فکر کردن به مخاطب به گونه ای متفاوت است. این که بر مبنای فکر، طراحی و برنامه ریزی به مخاطب بیندیشیم و برنامه بسازیم ؛ موضوعی که در عرصه رسانه های تصویری ما کمی از یاد رفته است.

توجه به برنامه خبری 20:30 که به رویدادها ، متفاوت نگاه می کند و با قدم گذاشتن در حاشیه ها آنها را به متن در ارائه خبر تبدیل می کند، از دیگر مثالهای گفتنی در این زمینه است.

بخشهای رادیو بی.بی.سی یا سایت آن ، به گونه ای حرکت کرده است که همواره توانسته است پیامی جذاب ، شنیدنی و یا خواندنی برای مخاطب داشته باشد. در این خصوص ارائه اخبار نیز با توجه به قید سرعت ، جانبدارانه ، اما به گونه ای بی طرفانه نگارش می شود تا این گونه به نظر برسد که همه دیدگاه ها طرح و بحث می شود. این معنا اگرچه درست نیست ، اما تصوری است که با قدرت القاء می شود. توجه به تحقیق و برنامه سازی براساس اسناد و مدارک سبک تاریخی کلیدی است که بی.بی.سی به تجربه و یا به هوشمندی توانسته است از آن به نحو مطلوبی استفاده ببرد.

جنگ جهانی اول را جنگ روزنامه ای ، جنگ جهانی دوم را جنگ رادیویی ، جنگ ویتنام را جنگ تلویزیون های سیاه و سفید، جنگ اول خلیج فارس را جنگ تلویزیون های ماهواره ای و جنگ دوم خلیج فارس به طور قطع جنگ رسانه های جایگزین بوده است و امروز ما با تلفیق تلویزیون های ماهواره ای و رسانه های جایگزین (اینترنت) روبه رو هستیم. شرایطی که رسانه های انبوه تبدیل به مخاطبان انبوه می شوند. مخاطبان گوناگونی که از طریق رسانه با هم در ارتباطند و در واقع بخشی از فرآیند برنامه سازی به حساب می آیند نه رو به روی آن.

سعید غفاری

منبع: جام جم