آدابی که امام صادق(ع) در مناظرات رعایت میکردند
حضرت امام صادق علیهالسلام در گفتوگوهایی خود با گروههای مختلف، آنها را با استفاده از واژه های مؤدبانه و احترامآمیز مخاطب میساخت.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : دوشنبه 1397/04/18
از آنجاكه سیره معصومان علیهم السلام باید همواره الگوی ما باشد، بر آن شدیم تا به بررسی محورهای مناظرههای امام صادق علیه السلام با استفاده از متون تاریخی و روایی بپردازیم.
معنای لغوی مناظره
مناظره در ادب فارسی به معنای «جدال كردن»، «با هم بحث كردن»، «با هم سؤال و جواب كردن»، «با هم نظر كردن؛ یعنی فكر كردن در حقیقت و ماهیت چیزی»، «مجادله و نزاع با همدیگر» و نیز «بحث با یكدیگر در حقیقت و ماهیت چیزی»، (دهخدا، 1377: ۱۴: ۲۱۵۶۲) به كار رفته است.گفتوگو و نكتهبینی طرفینی رو در رو
راغب اصفهانی درباره مناظره میگوید: مناظره عبارت است از گفتوگو و نكتهبینی طرفینی رو در رو، و به میان آوردن هر آنچه به آن معتقد است. او نظر را عبارت از كاوش میداند و میگوید نظر اعم از قیاس است؛ زیرا هر قیاسی، نظر است، ولی هر نظری، قیاس نیست (راغب اصفهانی، 1362: ۴۹۸).هدف اصلی مناظره، رسیدن به حقیقت مسئله است
هدف از مناظره، همیشه «بیان برتری یك طرف بر دیگری» نیست. هدف اصلی مناظره های رسمی، رسیدن به حقیقت یك مسئله است؛ بر خلاف مجادله كه هدف از آن، چیرگی بر طرف مقابل است. (شهید ثانی، 1374: ۵۴۷ ـ ۵۵۱).گفتگویی که در ذهنها ماندنی است
مهمترین فایده مناظره، فایده آموزشی آن است. آموزش دانشهای گوناگون، دین، عقاید، اخلاق و... . در مناظره از یك سو همه اطلاعات راجع به موضوعی گردآوری می شود و از سوی دیگر، با بیان آن منتشر میگردد. اهمیت این آموزش ها نیز در آن است كه اولاً، چون نتیجه بحث و استدلال است، در ذهنها ماندنی است و ثانیاً به دلیل غیر مستقیم بودن، پذیرفتنی تر و جذّاب تر است (همان: ۵۴۷ ـ ۵۵۱).دیدگاههای خود را بر یكدیگر عرضه دارید
تاریخ نشان می دهد كه تكامل علوم، به ویژه معارف عقلی بشر در پرتو مباحثات علمی و هم اندیشیها تحقق یافته است و ثمره آن، رشد و شكوفایی فرهنگ جوامع مختلف است. در آثار اسلامی نیز بر این امر تأكید شده است؛ تا آنجاكه امام علی علیه السلام فرمودند: «دیدگاههای خود را بر یكدیگر عرضه دارید تا رأی صحیح از آن پدید آید».آداب مناظره
با توجه به اینكه مناظره در روشنگری و بیان احكام دین جایگاه خاصی دارد و شرایط، محل و زمان ویژهای میطلبد، هر كس به مناظره میپردازد، باید شرایط و آداب آن را رعایت كند. برخی از این آداب بدین قرار است:1- زندیقی که به امام ایمان آورد
حضرت امام صادق علیه السلام در گفتوگوهایی خود با گروههای مختلف، آنها را با استفاده از واژه های مؤدبانه و احترامآمیز مخاطب میساخت. مثلاً هنگامی كه زندیقی از مصر برای مناظره با حضرت به مدینه و بعد از آن به مكه آمده بود، حضرت او را چنین خطاب فرمود: «یا اخا اهل مصر؛ ای برادر اهل مصر». نتیجه مناظره وی با امام این بود كه زندیق ایمان آورد و امام نیز یكی از یاران خود، هشام بن حكم را مأمور آموزش آداب و احكام اسلام به او نمود. (طبرسی، 1386: ۲: ۳۳۵)
2- دینداری خود را به حساب خدا بگذارید
یكی از ویژگیهای دیگر مناظرههای امام صادق علیه السلام اصرار نداشتن بر تغییر عقیده طرف گفتوگوست. این روش نشاندهندة آزاداندیشی و عدم استبداد بوده و اصل را بر روشنگری قرار میدهد و نه نتیجهگیری. در احادیث از قول امام صادق علیه السلام آمده است: «دینداری خود را به حساب خدا بگذارید و نه به حساب مردم. با مردم درباره دین ستیزه نكنید؛ زیرا ستیزه دل را بیمار میكند.» (كلینی، 1365: ج1: 475)
3- منظور اهل مناظره نباید به كرسی نشاندن گفتار و نظریه خود باشد
هدف مناظرهكننده باید رسیدن به حق و یافتن و نمایاندن آن باشد. منظور اهل بحث و مناظره نباید به كرسی نشاندن گفتار و نظریه خود و اظهار حق بودن خویشتن باشد. اینگونه هدفگیری را در بحث و مناظره، جدال و ستیزه مینامند (فیض كاشانی، بیتا: ۱: ۱۰۰).
4- مناظره با افراد برجسته علمی
مناظره باید با افرادی صورت پذیرد كه دارای استقلال علمی، صاحبنظر، برجسته و معروف باشند تا در صورتی كه مناظرهكننده طالب حق باشد، بتواند از بیاناتشان سودمند گردد (شهیدثانی، 1374: ۵۰۴).
5- آنچه نزد خداست، پایدار و فناناپذیر است
مناظرهكننده باید خود را «داعی الی اللّه» بداند و پیوسته رسالت هدایتگری و روشنگری را در جهت اعتلای كلمه حق بر دوش خود احساس كند و دانش را با این هدف كه با نابخردان درافتد، با دانشمندان به جدال و ستیزه برخیزد یا نظر مردم را به خود معطوف سازد، فرانگیرد؛ بلكه در گفتارش همان اهدافی باشد كه در پیشگاه خداوند متعال قرار دارد؛ چرا كه آنچه نزد خداست، پایدار و فناناپذیر است (همان: ۵۰۸).
منبع:
مقاله "مناظرات امام صادق علیه السلام"/ علیاصغر نوبخت/ شماره 159 مجله اشارات