تبیان، دستیار زندگی

تربیت "قوه خیال" در نماز، زمانبر است

شما نباید متوقع باشید که در اول امر بتوانید در تمام نماز، حفظ طایر خیال کنید. البته این امری است نشدنی و محال و شاید آن ها که مدعی استحاله - محال بودن - حفظ قوه خیال شدند این توقع را داشتند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
نماز

شما نباید متوقع باشید که در اول امر بتوانید در تمام نماز، حفظ طایر خیال کنید. البته این امری است نشدنی و محال و شاید آن ها که مدعی استحاله - محال بودن - حفظ قوه خیال شدند این توقع را داشتند ولی این باید با کمال تدریج و تأنی و صبر انجام بگیرد. ممکن است در ابتدای امر در عشر - یک دهم - نماز یا کم تر از آن حبس خیال شده حضور قلب حاصل کند و کم کم انسان اگر در فکر باشد و خود را محتاج به آن ببیند، نتیجه بیشتر حاصل کند و آرام آرام غلبه بر شیطان وهم و طایر خیال کند که در بیشتر نماز زمام اختیار آن ها در دست گیرد. نتیجه آن که قوه خیال قابل کنترل و تربیت است، لکن نیاز به اراده و تمرین و مراقبت و مجاهدت دارد. همان طور که گفته شد کنترل آن در دو مرحله - بیرون نماز و داخل نماز - صورت می گیرد و حفظ قوه خیال در بیرون از نماز، ما را در ضبط آن در هنگام نماز یاری می رساند."

کتاب "حضور قلب در نماز، علل و درمان حواس پرتی در نماز به ضمیمه علل ترک نماز و درمان آن " تألیف  علی اصغر عزیزی تهرانی  از تألیفات ارزشمند درباره نماز است. در بخشی از این کتاب نویسنده به این موضوع می پردازد که چطور حرکت خیال در نماز می تواند  نمازگزار را ازحضور قلب بازدارد و در ادامه راه تمرکز بر خیال را برمی شمرد.

سید نعمت الله جزایری در کتاب "انوار نعمانیه" می نویسد: یکی از دوستان مورد اعتماد و عادلم می گفت با خود فکر می کردم که در حدیث وارد شده که هر کس دو رکعت نماز او قبول شود عذاب نمی شود. تصمیم گرفتم به مسجد کوفه بروم و در آنجا دو رکعت نماز با حضور قلب خالی از وساوس شیطان بخوانم. ناگاه به خاطرم گذشت که مسجد کوفه منازه ندارد. اگر کسی بخواهد مناره برای آن بسازد، از کجا سنگ و گچ تهیه کند بالاخره به فکرم رسید که از فلان محل بهتر می شود تهیه نمود. کم کم تعین کردم که در چند روز این مناره تمام می شود و سر مناره را چگونه می سازند. همین که دو رکعت نماز تمام شد، من هم از خیال ساختمان مناره خارج شدم. فهمیدم به مسجد کوفه آمدم برای ساختن مناره نه برای دو رکعت نماز با حضور قلب.

پس علت آن که ما نمی توانیم در نماز حضور قلب پیدا کنیم پراکندگی افکار و آزاد بودن قوه خیال است.

راه تمرکز بر خیال چیست؟

شیخ طنطاوی در تفسیر خود می گوید: "من مطلع شدم که بنای روش معلمان و آموزگاران این است که به علم آموزان دستور می دهند که برای حفظ اراده، مدت کمی فکر خود را محصور نمایند یعنی فکر و خیال خود را در یک امری نگاه دارند و نگذارند متفرق شود و نیز کلماتی به آن ها می آموختند مناسب غرض و مطلوب ان ها که در چند دقیقه آن کلمات را تکرار نمایند و نیز به آن ها امر می نمودند که تا چند دقیقه هوا را در ریه نگاه دارند و نگذارند خارج گردد و نیز از جمله تعالیم آن ها این است که به آموزگاران امر می کنند که هر روز حدود نیم ساعت در حجره ای ایاب و ذهاب نمایند و شخص خیالی را در نظر بگیرند و گویا با او تکلم به کلمات نیکویی که مناسب غرض ایشان است می نمایند و سعی کنند که حواس شان متفرق نگردد و غرض آن ها از این تعلیمات قوت عزت و اراده است که مقدمه و پیش رو تمام اقسام کمالات است."

از این قبیل آموزش ها در روانشناسی، تمرکز فکر و حواس و علم هیپنوتیسم و ریاضت وجود دارد و همه برای آن است که قوه مغناتیسی و عزم و اراده آدمی قوی گردد به طوری که قادر بر انجام هر کاری به راحتی باشد.

برای کسی که می خواهد قوه خیال را در نماز نگه دارد لازم است در طول ساعات زندگی حافظ این قوه باشد و دائما بر آن مواظبت کند.

کیفیت تغذیه قوه خیال چگونه است؟

هر یک از قوای ما نیازمند تغذیه مناسب خود هستند. باید برای منظم کردن قوه خیال و جهت دادن به آن از عوامل کنترل خیال و گفتن ذکر دایم با توجه و متمرکز کردن ذهن به امور پسندیده استفاده کرد. از جمله امور پسندیده عبارتند از یاد خدا بودن، تمام کارها و اعمال خود را نیت و هدف خدایی دادن، تفکر در مسایل علمی و اعتقادی - مبدأ و معاد - و وظایف انسانی و عملی - کسب اخلاق حسنه و رفتار انسانی - مراقبت بر احوال و رفتار خود که چه مقدار منطبق با عقل، شرع و رضای خداوند است و همچنین یادآوری گذرگاه بودن دنیا و مسافر بودن خود و دقت و اندیشیدن در عجایب خلقت و آثار نظم و قدرت پروردگار. همه این ها عوامل کمک کننده در کنترل قوه خیال است.

البته توجه به این امور پسندیده از وظایف هر انسان است و هیچ منافاتی با کار و تلاش و تحصیل علوم طبیعی و دنیوی ندارد چرا که اولا کار و تحصیل علم، عامل کنترل کننده قوه خیال است، اگرچه به تنهایی کافی نیست. ثانیا در بحث حُب دنیا اشاره شد که کار از بهترین عبادت هاست و آنچه اسلام می خواهد آن است که کار و تحصیل علم را با نیت و اهداف الهی و انسانی انجام دهیم تا دنیا به سمت آخرت جهت گیرد.

داخل نماز چطور بر نماز تمرکز کنیم

یکی از روش های کنترل قوه خیال در نماز تصمیم بر مخالفت است. یعنی تصمیم بگیرد که خیال خود را در نماز یا معانی نماز متمرکز سازد و هرگاه کنترل آن از اراده انسان خارج شد دوباره برگرداند. حضرت امام خمینس می فرماید: "طریقه عمده رام نمودن آن، عمل نمودن به خلاف است و آن چنان است که انسان در وقت نماز خود را مهیا کند که حفظ خیال در نماز کند و آن را حبس در عمل نماید و به مجرد این که خواهد از چنگ انسان فرار کند آن را استرجاع نماید - یعنی برگرداند - و در هر یک از حرکات و سکنات و اذکار و اعمال نماز ملتفت حال آن - قوه خیال - باشد و از حال آن تفتیش نماد - جست و جو کند - و نگذارد سر خود باشد و این در اول امر کاری صعب به نظر می آید ولی پس از مدتی عمل و دقت و علاج حتما رام می شود و ارتیاض پیدا می کند - ورزیده می شود -

انتظار نداشته باشید سریع خیال را محاصره کنید

شما نباید متوقع باشید که در اول امر بتوانید در تمام نماز، حفظ طایر خیال کنید. البته این امری است نشدنی و محال و شاید آن ها که مدعی استحاله - محال بودن - حفظ قوه خیال شدند این توقع را داشتند ولی این باید با کمال تدریج و تأنی و صبر انجام بگیرد. ممکن است در ابتدای امر در عشر - یک دهم - نماز یا کم تر از آن حبس خیال شده حضور قلب حاصل کند و کم کم انسان اگر در فکر باشد و خود را محتاج به آن ببیند، نتیجه بیشتر حاصل کند و آرام آرام غلبه بر شیطان وهم و طایر خیال کند که در بیشتر نماز زمام اختیار آن ها در دست گیرد.

نتیجه آن که قوه خیال قابل کنترل و تربیت است، لکن نیاز به اراده و تمرین و مراقبت و مجاهدت دارد. همان طور که گفته شد کنترل آن در دو مرحله - بیرون نماز و داخل نماز - صورت می گیرد و حفظ قوه خیال در بیرون از نماز، ما را در ضبط آن در هنگام نماز یاری می رساند.

اگر تصمیم گرفتیم ذهن و خیال خود را در نماز متمرکز کنیم، باید مواظبت بر آن داشته باشیم. هنگام خواندن نماز مراقبت شود که مبادا خیال به جای دیرک برود و اگر احیانا کنترل از دست ما خارج شد، خیلی سریع آن را برگردانیم که کم کم مقدار تمرکز بیشتر می گیرد و با تمرین و تلاش بیشتر می توانیم در هنگام نماز تمرکز پیدا کنیم.


منبع : خبرگزاری شبستان
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.