آیا آیه تطهیر شامل سلمان هم می‌شود؟

در ماجرای جنگ خندق، که در سال پنجم هجری رخ داد، به پیشنهاد جناب سلمان رضوان‌الله‌تعالی‌علیه پیرامون شهر، خندق کندند. هر گروهی می‌خواست سلمان با آن‌ها باشد؛ مهاجران می‌گفتند: سلمان از ما است. انصار می‌گفتند: او از ما است. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند: «سلمان منا اهل‌البیت، سلمان از اهل‌بیت ما است»[مجمع‌البیان،/427/2]

اما قبل از پاسخ به موضوع مورد سؤال، باید مطالبی را به عنوان مقدمه مطرح کنیم: معنای أهل‌البیت در لغت و در عرف با توجه به مضاف‌الیه آن معلوم می‌شود: مثلاً: أهل‌القریه یعنی: ساکنین و اهالی آن روستا و أهل‌الشئ یعنی: صاحب و مالک آن چیز و أهل‌الکتاب یعنی: پیروان و قرائت‌کنندگان آن کتاب و أهل‌الرجل یعنی: خانواده و نزدیکان آن شخص.(القاموس‌المحیط مجد‌الدین فیروزآبادی،331/1 مادة أهل؛ لسان‌العرب ابن‌منظور،28/11 - 29 مادة أهل؛ و مفردات‌الراغب/29 ماده أهل‌)

و آن‌جا که خداوند متعال می‌‌فرماید: «وأمر أهلک بالصلاة». (طه/132) یعنی: نزدیکان و هر آن‌کس که در نسبت فامیلی به تو ارتباط دارد. و نیز آن‌جا که خداوند خطاب به حضرت نوح(علیه‌السلام) اشاره به فرزند ایشان نموده و می‌فرماید: «یا نوح إنه لیس من أهلک». (هود/46) در حالی که از حیث نسب، فرزند حضرت نوح بود، ولی خداوند در این آیه اراده فرموده که بفرماید: ای نوح! او از نظر دین و آیین، هم‌مسلک و همراه با تو نیست.

بنابراین در لغت «اهل» به کسانی می‌گویند که محوری واحد آن‌ها را جمع کرده است. مثل کسانی‌که خویشاوندی، نقطه اشتراک آنهاست. یا کسانی که سکونت در یک منزل، سبب وحدت آن‌ها شده است و یا این‌که دین واحدی آن‌ها را با یکدیگر قرین کرده است.

نکته دیگر؛ این که فرق است بین اهل یک شخص و اهل‌بیت یک شخص. اهل‌بیت یک شخص در اصل یعنی: کسانی که دور او در یک خانه جمع‌اند و با او نسبت فامیلی دارند. فأهل‌الرجل فی‌الأصل من یجمعه و إیاهم مسکن واحد... (مفردات غریب‌القرآن، راغب‌الأصفهانی،29)

اهل‌البیت در اصطلاح

أهل‌البیت در اصطلاح کتاب و سنت معنای خاصی دارد و مراد از آن: رسول‌الله(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و امیر‌المؤمنین علی و حضرت فاطمه زهراء و سیدا شباب أهل‌الجنة امام حسن و امام حسین(علیهم‌السلام) هستند که 9 فرزند معصوم از امام حسین(علیهم‌السلام) نیز به آن‌ها ملحق می‌شوند و در حقیقت اینان نزدیک‌ترین مردم به رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) از حیث علم و آگاهی به دین و سنت و آیین و روش آن حضرت هستند.

و عترت هم همان اهل‌بیت(علیهم‌السلام) می‌باشند که ابن‌منظور با استناد به حدیث نبوی «إنی تارک فیکم‌الثقلین: کتاب‌الله و عترتی اهل‌بیتی» به همین معنا تصریح نموده و گفته است: «فجعل‌العترة أهل‌البیت[(علیهم‌السلام)]»(لسان‌العرب ابن‌منظور/538/4)

روایات صحیحه فراوانی از رسول‌خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) از شیعه و سنی رسیده که در آن‌ها به اسامی اهل‌بیت تصریح شده و آن‌ها را دوازده نفر که همه از قریش هستند دانسته که جز با تطبیق آن با این بزرگواران که گفته شد، امکان ندارد.

از أم‌سلمه روایت شده زمانی که این آیه نازل شد: «إنما یرید‌الله لیذهب عنکم‌الرجس أهل‌البیت و یطهرّکم تطهیرا» رسول‌الله(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به دنبال امیر‌المؤمنین و حضرت فاطمه و حسن و حسین(علیهم‌السلام) فرستاد و چون آمدند، فرمود: «هؤلاء اهل‌بیتی»(المستدرک علی‌الصحیحین، 158/3، رقم 4705، سنن‌الکبری بیهقی،63/7؛ ترجمة الإمام علی(علیه‌السلام) من تاریخ مدینة دمشق/2، صفحات 163- 164- 642؛ شواهد‌التنزیل لقواعد‌التفضیل الحاکم‌الحسکانی/2 صفحات 61- 682- 684 و عمدة عیون صحاح‌الأخبار فی مناقب إمام‌الأبرار ابن‌البطریق صفحات 40 - 23)

از امیر‌المؤمنین(علیه‌السلام) روایت شده که چون آیه تطهیر نازل شد، رسول‌خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: یا علی! این آیه درباره تو و دو فرزندم (حسن و حسین) و امامان از فرزندان تو نازل شده است.(کفایة‌الأثر فی‌النص علی‌الأئمة الاثنی‌عشر، أبو‌القاسم الخزاز‌ الرازی؛ 156)

نتیجه‌گیری

بعد از بیان مقدمات فوق می‌توان گفت: تعبیر «اهل‌البیت» که در روایت «سلمان منا اهل‌البیت» انتساب نسبی یا سببی جناب سلمان(ره) به رسول‌خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نیست که در مباحث فوق حتی کسانی هم‌چون همسران رسول‌خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) از جمله ام‌سلمه نمی‌توانست مشمول آن گردد. بلکه در این روایت و یا روایات دیگری که در رابطه با مقام سلمان ذکر شده، تنها به معنای نزدیکی به رسول‌خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) از حیث عقیده و اخلاق و اعمال می‌باشد. به‌ هیچ‌وجه آیه تطهیر بر ایشان تطبیق نمی‌کند.

---

منبع:  
مقاله "چرا رسول خدا(ص) درباره سلمان فارسی فرمودند: «سلمان منّا اهل البیت»؟" که در شماره 381 مجله افق منتشر شده است.