از فتح آندلوس به دست مسلمانان چه می‌دانید؟

"اندلس " یا شبه‏ جزیره ‏ى ایبرى شامل سرزمین اسپانیا و پرتغال فعلى است. بسیاری فتح این منطقه توسط مسلمانان را یک واقعه‌ی بزرگ می دانستند که هم موجب پیشرفت اروپا شد و هم می توانست راه ورود اسلام به این قاره را هموار کند.
 

ماجرای فتح اندلس به دست مسلمانان

در سال 92 هجرى قمرى، موسى بن نصیر (حاكم شمال آفریقا) با تهیه مقدمات لازم، لشكرى هفت هزار نفرى را به فرماندهى طارق بن زیاد مهیاى فتح شبه جزیره ایبرى (Iberia) كرد. (1) پس از به دست آوردن پیروزی هایى چند، موسى بن نصیر نیز با نیروى كمكى وارد شبه جزیره شد(2) و طى مدت كوتاهى، تمام شبه جزیره ایبرى (اسپانیا و پرتقال) به دست مسلمانان فتح گردید.(3)

صفحه‌ای دیگر از سرگذشت اسلام

هنگامی که لشکر اسلام بر «جبل الطارق» پرچم اسلام را به اهتزاز درآورد تا سال 798 هجری، مسلمانان چهره دلربای تمدن اسلامی را بر رخ زیبای طبیعت آندلس کشیدند و صفحه ای دیگر از سرگذشت اسلام را به نقش عمران و آبادانی مزین کردند، در جریان فتح آندلس، قبایل «ویزیگوت» ساکن اسپانیا که از حکومت خود ناراضی بودند، با مسلمانان همکاری کردند، لذا اختلافات سیاسی در منطقه در میان قبایل گوناگون آندلس و فتح شمال آفریقا توسط مسلمین راه سلطه فرهنگی و سپس سیاسی مسلمانان را فراهم کرد.

از آنجا كه اسلام، دین دانش، تفكر و تعقل است، هر كجا كه قدم گذاشت، نور دانش در آنجا درخشید. اندلس نیز یكى از كشورهایى بود كه با تابیدن نور اسلام بر دل‌هاى مردمش، از میان آنها اندیشمندان بزرگى برخاستند كه سهمى به سزا در تمدن اسلامى بلكه بشرى ایفا كردند و دستاوردهاى شگرفى را به جهان علم عرضه نمودند.

«لاین پل‏» مستشرق انگلیسى مى ‏نویسد: «اسپانیا هشت قرن در دست مسلمانان بود و نور تمدن آن، اروپا را نورانى ساخته بود . . . علوم و ادب و صنعت فقط در همین سرزمین اروپایى رونق داشت و از همین رهگذر بود كه علوم ریاضى، فلكى، گیاه‏شناسى، تاریخ، فلسفه و قانونگذارى فقط در اسپانیاى اسلامى تكمیل شده و نتیجه داده بود .» (4)

اگرچه تلاش مسلمانان برای پیروزی بر اندلس شگفت آور بود ولی عواملی موجب شد که مسلمانان و اعراب نتوانند این پیروزی را برای همیشه برای خود نگه بدارند. آسیب شناسى حكومت اسلامى اندلس از جستجو در متون تاریخى می‌توان دو عامل را به عنوان آسیب ‏هاى جدى و اساسى حكومت اسلامى اندلس برشمرد كه به ترتیب اهمیت عبارت است از:

1- اختلاف و تفرقه: یكى از اركان مهم ثبات، امنیت و پیشرفت هر جامعه ‏اى، وحدت است. در طول تاریخ، مردمى بر مشكلات و گرفتاری‌ها فایق آمدند كه بر محور اتحاد گرد آمدند. اگر مسلمانان مؤفق شدند برق آسا شبه جزیره ایبرى را فتح كنند، در سایه وحدت بود. از این رو، خداوند در قرآن كریم به این نكته اساسى در حیات جامعه دستور داده است: «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» (5) همگى به ریسمان الهى چنگ زنید و متفرق نشوید.

مهمترین علت ‏شكست ‏حكومت مسلمانان در اندلس

همان طور كه وحدت مایه ثبات، امنیت، پیشرفت و سعادت است، اختلاف و تفرقه سبب ناامنى و عقب ماندگى است. مهمترین علت ‏شكست ‏حكومت مسلمانان در اندلس را نیز مى ‏توان در درگیرى‏ هاى داخلى بین مسلمانان، بویژه حاكمان جستجو كرد.

کار نادرست اعراب پس از ورود به آندلس

از نخستین روزهاى تشكیل حكومت اسلامى در اندلس، اختلاف و دشمنى میان گروه‌های مختلف سر بر آورد و هیچ گاه به پایان نرسید و هرگاه كه قدرت به دست‏ یكى از آن دو مى ‏افتاد، بر دیگرى ستم مى ‏كرد و گروه مقابل به كارشكنى می ‏پرداخت. از دیگر كارهاى نادرست اعراب پس از ورود به اندلس این بود كه خود را از بربرهاى شمال آفریقا (كه سهم بزرگى در فتح شبه جزیره ایبرى داشتند) برتر مى‏ دیدند و نصیب خود را بیشتر مى ‏پنداشتند و آنان را به دیده حقارت مى ‏نگریستند.این نوع رفتار اختلافات شعله وری را بوجود می آورد.

دومین عامل شكست مسلمین در اندلس

2- فساد اخلاقى: دومین عامل شكست مسلمین در اندلس را مى ‏توان روى كار آوردن حاكمان و بسیارى از مردم به بى تقوایى و بى بند و بارى دانست. فراگیر شدن فساد در سطح حاكمیت و جامعه، آنان را از توجه به صلاح و سلامت و پیشرفت جامعه باز داشت و حمیت و غیرت دینى را در آنها از بین برد و آنچه كه برایشان اهمیت داشت، قدرت‏ طلبى و خوش گذرانى بود. در نتیجه، شهرها یكى پس از دیگرى از تحت ‏حكومت آنان خارج گردید و به تصرف دشمن درآمد. فساد در بین حكمرانان تا بدان جا پیش رفت كه «معتصم بن صمادح‏» حاكم «المریه‏» عاشق دخترى مسیحى شد و به زور او را از پدرش گرفت و بر سر همین موضوع به جنگ و خون‏ریزى در میان مسلمانان دست زد . (6)

چگونه جامعه اسلامی را ازدرون تهی کردند؟

آنگاه كه حاكمان به عیش و عشرت آشكار پرداختند، مردم بسیارى از پى آنان روانه گشتند و دشمن مسیحى با طرحى شیطانى، ضربه‏ اى سخت‏ بر پیكر جامعه اسلامى اندلس وارد ساخت. مسیحیان شمال، قراردادهایى را با حاكمان مسلمان بستند و طبق آن آزادانه به ایجاد تفریح گاه و مدرسه و انجام تجارت بین مسلمانان پرداختند؛ در مدارس خود به فرزندان مسلمان، افكار دینى مسیحیت را القا مى‏ كردند و با به گردش در آوردن دختران زیباروى مسیحى در تفریح‌گاه‌‏ها، جوانان مسلمان را به آنجا مى ‏كشاندند و با ترویج‏ خرید و فروش مشروبات الكلى، مردم مسلمان را از اعتقادات دینى خود دور مى ‏ساختند و به این طریق فساد را در تمام پیكره جامعه اسلامى رسوخ دادند و آن را از درون تهى كردند . بدین ترتیب بود كه توان مقاومت را از آنان گرفتند.(7)

بر این اساس، اختلاف و فساد اخلاقى مهم‏ترین علل اضمحلال حاكمیت مسلمانان در اندلس ارزیابى مى‏ گردد . اینك به عنوان حسن ختام کلام خوب است که از خود سؤال کنیم: آیا تاریخ تكرار نمى‏ شود؟ آیا نباید از تاریخ اندلس عبرت آموخت؟ مگر غیر از این است كه مؤمن از یك سوراخ دو بار گزیده نمى‏ شود؟ چرا بى توجه به نقشه‏ هاى دشمن بر طبل اختلاف و تفرقه مى‏ كوبیم و از وحدت غافل هستیم؟

آندلس با به فساد کشیدن جوانان مسلمان سقوط کرد. تهاجم فرهنگی که بر مملکت و تاریخ امروز ما رخنه کرده است، اقدامِ آرام و بی سر و صدایی است، یکی از راه های تهاجم فرهنگی، این بوده است که سعی کنند جوانان مؤمن را از پایبندی های متعصبانه به ایمان، که همان عواملی است که یک تمدّن را نگه می دارد، منصرف کنند. همان کاری را که در آندلس، در قرن های گذشته کردند. یعنی جوانان را در عالم، به فساد و شهوترانی و میگساری و این چیزها مشغول کردند، این کار، حالا هم انجام می گیرد.

طی سالیان متمادی در کشورهای اسلامی ترویج فحشا و فساد عامل بزرگی در عقب ماندگی آنان را رقم زد، این همان سیاستی است که غربیان در آندلس مسلمان شده پیاده کردند و در نهایت آندلس را از دست آنها خارج کردند، امروز نیز استکبار با تجربه پروژه آندلسی خود در اندیشه سیطره بر جهان اسلام است.

---

پی نوشت:
1) نور الدین آل على، اسلام در غرب، انتشارات دانشگاه تهران، ص 45 .
2) محمد ابراهیم آیتى، اندلس یا تاریخ حكومت مسلمین در اروپا، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، ص 14 .
3) محمد عبدالله عنان، صحنه‏هاى تكان دهنده در تاریخ اسلام، ترجمه على دوانى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، ص 314 . 4) محمد غزالى، اسلام و بلاهاى نوین، ترجمه مصطفى زمانى، انتشارات فراهانى، چاپ اول، ص 246 .
5) آل عمران/103 .
6) مصطفى نورانى اردبیلى، بررسى عقاید و ادیان، 1386ق، ص 291 .
7) همان .

منابع:
- مقاله "فتح اندلس به دست مسلمانان"/ نوشته محمد کامرانی اقدام/ شماره 55 مجله "اشارات"
- مقاله "شكست مسلمین در اندلس، عبرتى بزرگ" نوشته على محمدى جوركویه/ شماره 15 فصلنامه "رواق اندیشه"
- "فتح اندلس به دست مسلمانان نقطه شروع پیشرفت اروپا بود"به نقل از خبرگزاری شبستان 
- "آندلس از منظر مقام معظم رهبری"؛ به نقل از خبرگزاری فارس