اگر نماز ستون دین است چرا از فروع دین است؟

ممکن است این سؤال به ذهن برخی برسد که اگر نماز ستون دین است، پس چرا جزو اصول دین مطرح نشده و به عنوان فروع دین مطرح شده است؟ آنچه در ادامه می آید، پاسخ های سید حسن موسوی کارشناسی مرکز تخصصی نماز به این پرسش است.

 در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود این که نماز، ستون و عماد دین معرفی شده است اما نماز را از فروع دین می نامیم، باید گفت مجموعه معارف دین دو گونه است: "اعتقادات و معارف نظرى" و " تکالیف و  دستورات عملى".        

اما «اصول دین»  مجموعه عقاید بنیادین و پایه‏اى دین است كه عمدتاً جنبه نظرى دارند و از همین‏رو به آنها اصول دین گفته مى‏شود - مانند توحید، نبوت و...- . اما نماز گرچه از نظر عملى جزء اصول و پایه‏هاى تربیتى رفتار دینى است ولى بدان لحاظ كه از نظر عقیدتى جزو معارف نظری نیست، از اصول شمرده نشده و به‏عنوان«فروع دین» از آن یاد مى‏شود.

البته از آن جهت كه نماز با تمامی اركان دین اعم از اصول اعتقادی، مبانی اخلاقی، آداب فردی و اجتماعی، نظام سیاسی و اقتصادی اسلام پیوند ناگسستنی بر قرار نموده به گونه ای كه تداوم آن موجب حفظ تمامی این بنیان‏ها خواهد بوداز این عمل عبادی به عنوان ستون دین یاد شده است.

به عنوان نمونه به واسطه اقامه نماز در هر روز چندین نوبت به یگانگی خداوند و رسالت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و همچنین ولایت حضرت علی علیه السلام اقرار شده و این گروه از مبانی اعتقادی یادآوری می شود یا این که غصبی نبودن و مباح بودن مکان نماز، لباس نمازگزار، آبی که با آن وضو می‌گیرد را جزو شرایط صحت نماز قرار داده شده و این امر نیز نشان دهنده پیوند آداب اجتماعی اسلام مبتنی بر اقتصاد اسلامی با نماز است.

اهمیت و جایگاه نماز از دیدگاه قرآن

نگاهی گذرا به آیات قرآن كریم، گویای اهمیت زیاد نماز در این كتاب آسمانی است كه در اینجا جهت پاسخ به این سؤال به بررسی اجمالی جایگاه و اهمیت نماز از منظر قرآن می پردازیم.

نکته اول این که نماز فریضه ای است كه در هیچ حالتی از انسان ساقط نمی شود. در اهمیت و عظمت نماز همین بس كه خداوند، اجازه نداده است در هیچ حال و زمانى، نماز از انسان ساقط گردد؛ چنان كه مى‏فرماید:"ان الصلاة كانت على المؤمنین كتاباً موقوتاً/  نماز فریضه‏اى است كه باید در مواقع و زمان‏هاى معینى انجام شود" و مقصد از« كتاب موقوت» این است كه نماز فریضه ثابتى است كه اصلاً تغییرپذیر نیست و در هیچ حالتى ساقط نمى‏شود.

نکته دوم درباره انتخاب نماز از میان تمامی اعمال عبادی است. قرآن مى‏فرماید:"وَ أُمِرْنا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعالَمینَ؛ وَ أَنْ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ اتَّقُوهُ/  و ما دستور دادیم كه تسلیم پروردگار عالمیان باشیم. و - نیز به ما فرمان داده شده به- اینكه: نماز را برپا دارید! و از او بپرهیزید!..."

علامه طباطبایى در تفسیر این آیه مى‏فرماید:"خداوند متعال با ذكر كلمه - و اتقوه - تمامى عبادات و اعمال دین را خلاصه كرد و تنها از میان آنها نماز را اسم برد براى آن اهمیتى كه داشته، و عنایتى كه خداوند در امر آن دارد، زیرا اهتمام قرآن شریف نسبت به نماز جاى هیچ تردید نیست."

نکته سوم،  قرار دادن نماز در كنار ایمان به مبدأ و معاد است. نماز از منظر قرآن آن قدر داراى اهمیت است كه گاهى بلافاصله بعد از ایمان به مبدأ و معاد مطرح شده است: "انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الاخر و اقام الصلاة"

نکته چهارم، معرفی نماز به عنوان بهترین عملی كه انسان در قیامت از آن بهره مند می شود. از نظر قرآن، بهترین عملى كه انسان در قیامت، از آن بهره‏مند مى‏شود، برپا داشتن نماز است:"اقیموا الصلاة و اتوا الزكاة و ما تقدموا لانفسكم من خیر تجدوه عند الله/  یعنى نمازى كه در دنیا انجام مى‏دهد و زكاتى كه مى‏پردازد سود آن نصیب خود انسان مى‏شود؛ نه این كه خداوند به‏اعمال‏ بشر نیاز داشته‏باشد."

نکته پنجم، معرفی نماز به عنوان یكی بهترین راههای شكرگزاری است.

نماز در قرآن نشانه شكر و سپاس از خدا معرفی شده و بهترین عملى است كه مى‏توان با آن شكر و ثناى خداوند را به جاى آورد. خداوند متعال بعد از آن كه نعمت كوثر را به پیامبر صلی الله علیه و آله  مرحمت مى‏كند، مى‏فرماید: در برابر این عطاى ما براى خداوند نماز بخوان:"انا اعطیناك الكوثر، فصل لربك و انحر"

نکته ششم، معرفی نماز به عنوان برجسته ترین ویژگی مؤمنان است.

خداوند متعال در قرآن كریم می فرماید:« وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاة/  مردان و زنان باایمان، ولىّ(و یار و یاور) یكدیگرند؛ امر به معروف، و نهى از منكر مى‏كنند؛ نماز را برپا مى‏دارند"

نکته هفتم، معرفی نماز به عنوان عامل فلاح و رستگاری است.

از نظر قرآن، نماز عامل فلاح و رستگارى و سعادت انسان است؛ از این‏رو در اوصاف متقین مى‏فرماید:«الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاة... و اولئك هم المفلحون» « متقین كسانى هستند كه به غیب‏[ آنچه از حس پوشیده و پنهان است‏] ایمان می ‏آورند؛ و نماز را برپا می‏دارند...؛ و و آنان رستگارانند.»

نکته هشتم، قرار دادن برپایی نماز جزو برنامه حاكمان اسلامى. قرآن می فرماید:"الَّذینَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ/ همان كسانى كه هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا مى‏دارند، و زكات مى‏دهند، و امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنند، و پایان همه كارها از آن خداست."

نکته نهم، نماز وسیله جلب رحمت الهی. در آیات قرآن چنین دستور داده شده: "وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ/ و نماز را برپا دارید، و زكات را بدهید، و رسول(خدا) را اطاعت كنید تامشمول رحمت(او) شوید."

نکته دهم، قرار دادن نماز به عنوان شرط برادری و اخوت اسلامی. در آیه 11 سوره توبه چنین آمده:" فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَإِخْوانُكُمْ فِی الدِّینِ وَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ/  (ولى) اگر توبه كنند، نماز را برپا دارندو زكات را بپردازند، برادر دینى شما هستند و ما آیات خود را براى گروهى كه مى‏دانند(و مى‏اندیشند)، شرح مى‏دهیم."

نکته یازدهم، قرار دادن نماز به عنوان یكی از اصول نیكیها. قرآن كریم می فرماید:"....ولكن البر من امن بالله و الیوم الاخر و الملئكة و الكتاب و النبیین...واقام الصلوة.../ بلكه نیكی (و نیكوكار) كسانی هستند كه به خداوند و روز رستاخیز و فرشتگان و كتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورده اند... و نماز برپا می دارند..."

نکته آخر، دستور به محافظت و كوشش بر نماز. از دیگر آیاتی كه بیانگر اهمیت نماز در قرآن است، آیه ای است كه در آن دستور به محافظت بر نماز داده شده و فرموده است: "حَـفِظُواْ عَلَى الصَّلَوَ‌تِ وَالصَّلَوةِ الْوُسْطَى/ بر انجام همه نمازها و ـ به خصوص ـ نماز وُسطى محافظت و كوشش نمائید."

---

منبع: خبرگزاری شبستان