اولین کسی که اقتصاد اسلامی را نظام‌سازی کرد

 

مشهور ترین اثر شهید صدر

یکی از مهم‌ترین، مشهورترین و اثرگذارترین آثار شهید صدر که شهرت وی را جهانی ساخت و تمامی نگاه­ها را – لااقل از تمامی وطن توحیدی و از همه جهان اسلام – متوجه طلبۀ جوان و فقیری در حوزۀ علمیۀ نجف به نام سید محمد باقر صدر نمود، کتاب «اقتصادُنا» بود. اقتصادنا یعنی «اقتصاد ما» و منظور شهید صدر از این عنوان، اقتصاد اسلامی است.

شهید صدر در این کتاب که چاپ اول آن در سال ۱۳۸۱ قمری به انجام رسید، موفق شد برای نخستین بار به معرفی مکتب، نظام و سیستم اقتصاد اسلامی بپردازد و اقتصاد اسلامی را به عنوان یک اقتصاد قوی، پاسخ­گو و کامل در مقابل مارکسیسم و کاپیتالیسم به جهانیان عرضه نماید.

در همان زمان بعضی از حاکمان مسلمان و حکومت‌های کشورهای مسلمان‌نشین که می­ خواستند از بند نظام‌های اقتصادی شرقی و غربی رهایی یابند و اقتصاد اسلامی را به عنوان جایگزینی مناسب انتخاب نمایند، این کتاب را مبنای نظام اقتصادی کشور و حکومتشان قرار دادند. گرچه باید اعتراف نمود آن­قدر که بعضی کشورهای سنّی مذهب از دیدگاه ­ها و راه­­ حل­های اقتصادی آیت الله صدر بهره برده ­اند، متأسفانه شیعیان استفاده نکرده ­اند.

آیت الله شهید صدر، کتاب ارجمند «اقتصادنا» را به عنوان تجربه‎ای منحصر به فرد و بی‎نظیر در عرصه نظام‎سازی فقهی و اقتصاد اسلامی، در سن ۲۸ سالگی منتشر کرده است.

اقتصادنا،  اقتصاد اسلامی را نظام سازی کرد

این کتاب صرفاً یک کتاب عمیق علمی نیست، بلکه کار بزرگی که شهید صدر در این کتاب کرده است، این است که برای نخستین بار در تاریخ اسلام و برای اولین بار در میان تمام فِرَق و مذاهب اسلامی توانسته است نظام اقتصادی اسلام را کشف کند. اما کار بزرگ‎تری که ایشان با تألیف این کتاب انجام داده و در حال حاضر از اهمیت فوق العاده‎ای برخوردار است، این است که ایشان برای نخستین بار در تاریخ اسلام، نه فقط نظام‎سازیِ اقتصادی، بلکه اساساً «نظام‎سازی» کرده است.

از سال ۱۳۸۱ قمری که زمان انتشار این کتاب است تا کنون، حدود ۶۰ سال گذشته است که بخشی از این زمان مربوط به سال‎های پس از پیروزی انقلاب اسلامی است و به طور مثال در حوزه علمیه قم که محل تراکم جمعی از قوی‎ترین اندیشوران اسلامی در طول تاریخ است، که از قضا بخشی از آنها به طور جدّی دغدغه نظریه‎پردازی و تولید علم در عرصه‎های اجتماعی حیات انسان و نظام‎سازی و نظام‎پردازی را داشته‎اند، هنوز کسی نتوانسته است روشی غیر از روش ایشان ابداع کند. کما این‎که هنوز کسی نتوانسته یک نظام‎سازی، در سطح کاری که ایشان انجام داده است را به انجام برساند.

در همین عرصه اقتصاد اسلامی نیز که چندین سال است در ایران پیرامون آن کتاب‎های دارای استانداردهای علمی! می‎نویسیم و مقاله‎های علمی و پژوهشی! منتشر می‎کنیم، هنوز اثری برتر از کتاب ایشان نوشته نشده است. لذا فعلاً این تجربه، یک تجربه منحصر به فرد است.

بانکداری بدون ربا، برگ زرینی دیگر در کارنامه علمی شهید صدر

یکی از اقدامات علمی و نظریه‎پردازانه‎ای که علامه شهید صدر(ره) در ادامه تألیف کتاب اقتصادنا و در پی کوشش برای کشف مکتب اقتصادی اسلام و نظام‎سازی در عرصه اقتصاد اسلامی به انجام رساند، تلاش برای نظام‎سازی در زمینه بانک‎داری بود. این تلاش ارزشمند از سوی ایشان در چند مرحله پی‎گیری شد: نخست، بانک بدون ربا؛ ایشان در گام نخست و به درخواست یک مرکز مالی در کشور کویت (لجنة التحضیر لبیت التمویل الکویتی)، در قالب کتاب «البنک اللاربوی فی الإسلام»، به طراحی نظام بانکی و بانک‎داریِ بدون ربا پرداخت؛ که با الهام‎گیری از طرح پیشنهادی شهید صدر، تعداد زیادی بانک بدون ربا در کشورهای مسلمان‎نشین و یا به وسیله مسلمانان، ولی در کشورهای غیر اسلامی تأسیس شد.

درس خارج بانک‎داری اسلامی از کار های دیگر ایشان است؛ شهید صدر پس از تألیف کتاب «البنک اللاربوی فی الإسلام» (بانک بدون ربا در اسلام)، در ماه رمضان سال ۱۳۸۹ قمری به تدریس بحث‎های فقهی مرتبط با بانک و بانک‎داری، از جمله مسائل مربوط به امور مالی، سپرده‎گذاری در بانک‎ها، انواع بانک‎ها و احکام تعامل با آنها، راه‎کارهای رفع معاملات ربوی، شخصیت حقیقی و حقوقی پرداخت.

---

منبع:
مصاحبه خبرگزاری مهر با حجت الاسلام ملک زاده؛ با عنوان "شهیدصدر نخستین نظام سازی اقتصادی در تاریخ اسلام را انجام داده است"