اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم
آری یا خیر به پلورالیسم سیاسی؟!
در اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم کثرت گرایی نقش خاصی دارد چرا که می‌توان آن را از برخی جهات، هم‌سو با دموکراسی دانست. البته این که کثرت گرایی را با دموکراسی، کاملا یکسان بدانیم هم درست نیست و نظریه‌پردازان آن را رد می‌کنند.
این جریان به صورت کلی به دو دسته تقسیم می‌شود:
دسته اول به انحصار امور در دستان افرادی خاص معتقدند که به مونیسم‌ها Monism معروف هستند و دسته دوم به تقسیم امور بین چند فرد و چند گروه تاکید دارند که به آنان پلورالیسم‌ها pluralism گفته می‌شود.- "مونیسم" یا یگانه‌انگاران به افرادی گفته می‌شود که بر تک فردی و تک بُعدی بودن تاکید دارند.
- "پلورالیسم" یا تکثرگرایان نیز به آن دسته از افراد گفته می‌شود که کثرت را بر وحدت برتری داده و با مونیسم‌ها مخالفتی همه جانبه دارند.
اندیشه‌ی سیاسی قرن بیستم
در اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم کثرت گرایی نقش خاصی دارد چرا که می‌توان آن را از برخی جهات، هم‌سو با دموکراسی دانست. البته این که کثرت گرایی را با دموکراسی، کاملا یکسان بدانیم هم درست نیست و نظریه‌پردازان آن را رد می‌کنند.در تفکر کثرت‌گراییِ سیاسی؛ بحث بر این است که قدرت تنها در دست یک فرد نبوده و هم مردم حق دارند که مشارکت سیاسی داشته و به نحوی در قدرت سهیم باشند. باید توجه داشت که احزاب، نهادهای مدنی، انجمن‌ها، اتحادیه‌های گروهی، سازمان‌های سیاسی و... نقش اساسی را در تشکیل حکومت و سیاست بازی می‌کنند. اشتراک مردم در انتخاب نیز یکی دیگر از مسائل مهم در کثرت‌گرایی سیاسی محسوب می‌شود. در واقع پلورالیسم سیاسی به این معنا است که اقتدار همگانی در میان گروه‌های متعدد و متنوع پخش شود، تا این گروه‌ها مکمل یکدیگر بوده دولت به حفظ توازن طبیعی میان آنها بسنده کند و حاکمیت مطلق در دست دولت یا هیچ فرد یا نهادی نباشد.(1)
بیشتر بخوانید: |
باید توجه داشت که اشاعه‌ی نظریه‌ی کثرت گرایی؛ تا حدود زیادی نحوه تعامل حکومت با مردم و توزیع قدرت را تعادل بخشیده و از هرگونه اِعمال دیکتاتوری و همچنین قدرت طلبی فرد و یا گروهی خاص، جلوگری می‌کند که البته این روند نیز استثنایاتی دارد که در این زمینه می‌توان حکومت‌های اسلامی همچون جمهوری اسلامی ایران را نام بُرد. زمانی که در حکومتی علاوه بر رئیس حکومت یا همان رئیس جمهور، فردی دیگر تحت عنوان رهبر قرار دارد، خود مهمی است برای جلوگیری از اشاعه‌ی دیکتاتوری و نیز تک بُعدی شدن امور.
به بیان دیگر پلورالیسم سیاسی Political Pluralism با تکثر قدرت در سطح جامعه و میان اقشار مختلف؛ تنوع احزاب و آرا را رعایت کرده و از این رو؛ رضایت جمعی را فراهم آورده است.
پلورالیسم سیاسی در ایران اسلامی
باید توجه داشت که رهبر معظم انقلاب اسلامی با نگاهی همه‌جانبه به پلورالیسم سیاسی و نیز کاربرد امروزی آن می‌فرمایند: "بر مبنای آیات صریح قرآن، اسلام، پلورالیسم را قبول ندارد." چرا که این مکتب بر آن است که تمامی نظرها را به دور از هرگونه واکاوی و بررسی لازم؛ بپذیرد در حالی که اسلام این روند را رد کرده و تاکید بر تعقل در امور و اتحاد اکثریت بر نظر و یا روندی مطلوب و در مسیر اسلام دارد و نه هر نظری!
به بیان دیگر تقابل عمده‌ی پلورالیسم با حکومت اسلامی در آن است که، پلورالیسم تمامی نظریه‌ها؛ اعم از درست و نادرست را می‌پذیرد اما در حکومت اسلامی، تمامی نظرها و جهت دهی‌ها از فیلتری تحت عنوان ولایت فقیه عبور داده می‌شود تا هر آنچه که به اصل حکومت اسلامی خدشه وارد می‌کند از چرخه، خارج شود.
در این راستا می‌توان به آیه‌ی زیر اشاره کرد:
فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مَا آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا ۖ وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا هُمْ فِی شِقَاقٍ ۖ فَسَیَكْفِیكَهُمُ اللَّهُ ۚ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ. "پس اگر به آنچه شما ایمان آوردید یهود و نصاری نیز ایمان آوردند، راه حق یافته‌اند و اگر (از حق) روی بگردانند شک نیست که آنها در ستیز با حق خواهند بود و خداوند تو را از شر و آسیب آنها نگه می‌دارد و خدا شنوا و داناست."
بنا به آنچه که اجمالا گفته شد، پلورالیسم در نظام‌های اسلامی جایگاهی ندارد چرا که علاوه بر پذیرش تمامی نظریات و احزاب به دور از درستی و نادرستی آن، اصل ولایت فقیه را نیز زیر سوال می‌بَرد. از این رو آن دسته از افراد که سعی بر عملیاتی شدن اصول این مکتب غربی در کشورهایی با حکومت اسلامی، همچون ایران را دارند، بی‌تردید اهدافی در تضاد با اسلام و حکومت اسلامی دارند و بیش از هر چیز به سمت و سوی سکورالیسم تمایل دارند.
پی‌نوشت:
1. مقاله نگرشی بر کثرت گرایی (پلورالیسم)، نورآغا عظیمی، 1394
