درد مشترک

13تیر ماه، روز ملی مهار بیماری های مشترك بین انسان و حیوان

سالانه تعداد زیادی از انسان ها به علت تماس با حیوانات، بیمار می شوند یا جان خود را از دست می دهند. همچنین با رواج برخی از سبك های زندگی غربی كه به صورت ناقص و بدون آگاهی در جامعه ی ما مورد تقلید قرار می گیرد، شاهد افزایش حضور حیوانات در محیط زندگی به ویژه در شهرها هستیم كه ناخواسته پیامدهایی از جمله افزایش بیماری های مشترك بین انسان و حیوان را به دنبال داشته است.

تعداد این بیماری ها در هر كشوری متغیر و اهمیت آن نیز متفاوت است. برخی از بیماری ها مانند تب مالت به صورت بومی در كشور وجود دارد. برخی دیگر نیز به عنوان بیماری های بومی از گذشته های دور در كشورمان شناسایی شده اند.

برای بیماری های بومی یك سیستم مراقبتی وجود دارد، یعنی شبكه ای موجود است كه صرف نظر از زمان و مكان، هرگاه بیماری رخ می دهد، می تواند آن را كشف كند. این شبكه به صورت مستمر تمام اطلاعات مربوط به مرگ و میر یا معلولیت ناشی از این بیماری ها و عوامل اثرگذار را شناسایی می كند. برای مثال در مورد بیماری تب مالت باید مشخص شود كه سالانه چه تعداد، در كجا و به چه علت مبتلا به این بیماری می شوند و اگر تلفاتی به دنبال داشته، میزان آن چقدر است.

در این سیستم بررسی راه های انتقال، سن، جنس، شغل بیماران و آب و هوای منطقه در شناسایی بیماری و عوامل مؤثر بر آن بسیار اهمیت دارد. این عوامل همه ساله بررسی می شوند. كاهش بیماری و عوامل موثر بر آن نشان می دهد، برنامه هایی كه برای مقابله با بیماری اجرا شده، موفقیت آمیز بوده است و باید ادامه یابد.

مالاریا

موارد ابتلا و مرگ و میر ناشی از بیماری مالاریا در ایران به دلایل عدم كفایت سیستم های بهداشتی- درمانی، مهاجرت جمعیتی و اسكان جمعیت در نقاط جدید بروز پیدا می كند. این مسئله در مورد جوامع روستایی به ویژه در شرایط فقدان اماكن مسكونی بهداشتی بیشتر به چشم می خورد.

مالاریا یك بیماری تب دار هزار چهره است كه توسط یك انگل تك سلولی به نام "پلاسمودیوم" ایجاد می شود. مالاریا، به معنای آب و هوای بد است و اساساً یك بیماری شایع در مناطق گرمسیر است. البته برای انگل پلاسمودیوم، آب و هوا چندان اهمیتی ندارد. ولی روش انتقال بیماری، به نحوی است كه هوای گرم و مرطوب شرایط مساعدتری برای رشد آن فراهم می كند. به جز موارد استثنائی، انتقال بیماری مالاریا از طریق گزش نوعی پشه، موسوم به پشه ی آنوفل صورت می گیرد.

این پشه ی وحشی در مناطق شهری به ندرت یافت می شود و برای بقا و تولید مثل، به تالاب ها و آب و هوای گرم و مرطوب نیاز دارد. اگرچه استان سیستان و بلوچستان هنوز هم بالاترین میزان شیوع و بروز مالاریا در كشور را به خود اختصاص داده، اما بررسی ها حاكی از كاهش چشمگیر تعداد مبتلایان و نیز تغییر الگوی ابتلا در جهت كاهش آلودگی است كه با توسعه ی زیر ساخت های اجتماعی و فرهنگی و نیز تشدید و استمرار كنترل بر ترددهای بی ضابطه ی مرزی، شاهد ارتقا بیش از پیش شاخص های بهداشتی-درمانی، از جمله تعداد مبتلایان به مالاریا هستیم.

بر اساس گزارش مركز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت، 60 درصد موارد مالاریا در ایران مربوط به دو كشور پاكستان و افغانستان است و 75 درصد مالاریای وارد شده از پاكستان، به درمان مقاوم بوده و نیازمند رژیم درمانی خاص است كه هزینه ی درمان را چند برابر می كند.

هاری

هاری، بیماری حاد آنسفالیت(التهاب حاد مغز در اثر عفونت ویروسی) كشنده ویروسی است كه به دو شكل تحریكی و فعال (هاری خشمگین) و ساكت (هاری فلجی) ظاهر می شود. در ایران بیشترین موارد هاری ناشی از گاز گرفتن سگ های ولگرد به علت عدم قلاده گذاری است.

بیماری هاری مسری نیست، ولی به محض ایجاد كوچك ترین خراش یا زخم در پوست، قابل انتقال می شود. همچنین گربه ها و سگ هایی كه به ظاهر سالم هستند و علائم بالینی هاری ندارند، از طریق لیس زدن لب، چشم و بینی كودكان این بیماری را منتقل می كنند. از مهم ترین علائم این بیماری دست و پا زدن، توهم، انقباض عضلات تنفسی، ترشح بزاق، استفراغ، تشنج و فلج موضعی و اختلال در ریتم قلب و سیستم عصبی است. سالانه 200 میلیون تومان به منظور كنترل احتمالی اپیدمی بیماری هاری به مركز كنترل بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام تعلق می گیرد كه عموماً صرف اطفا یا پیشگیری از بروز اپیدمی می شود. همچنین سالانه 2میلیارد تومان هزینه، صرف خرید سرم و واكسن هاری می شود كه میزان اثربخشی این دارو صد در صد است و در صورت استفاده ی نابجا منجر به مرگ افراد خواهد شد.

جنون گاوی

این بیماری خطرناك، در افرادی كه گوشت و فرآورده های گوشتی آلوده مصرف كنند، دیده می شود و عوارض مرگبار به همراه دارد. این بیماری مغز و طناب نخاعی گاو را تحت تأثیر قرار می دهد و قدرت بقای بسیار بالایی دارد، به طوری كه در برابر انجماد و حرارت بسیار مقاوم است. بافت های سیستم اعصاب مركزی، مغز، نخاع، تیموس و شبكیه، عمده بخش هایی هستند كه در اثر این بیماری قابلیت عفونت زایی دارند. بیماران مبتلا به جنون گاوی دچار مشكلات روانی بسیاری هستند كه شایع ترین آن افسردگی و اسكیزوفرنی است. مهم ترین علائم ابتلا به این بیماری بی ثباتی، اشكال در راه رفتن و حركات غیر ارادی است. بیماری جنون گاوی در كشور ما توسط وزارت بهداشت و سازمان دامپزشكی كشور كاملاً تحت كنترل است. اصلی ترین استراتژی برای پیشگیری از این گونه بیماری ها، هماهنگی بین بخش های ذی ربط و جلوگیری از عبور و مرور غیرقانونی دام در مرزهای غربی و شرقی است.

تب كریمه كنگو

تب كریمه كنگو یكی از تب های خون ریز ویروسی است. هر چند این بیماری در اصل مربوط به حیوانات است، ولی موارد تك گیر و همه گیری های انسانی این بیماری نیز گاهی حادث می شود. در ایران این بیماری با نشانه های تب، بثوراث پوستی، اكیموز(اختلالات خونریزی) و خون ریزی شناخته شده است. این بیماری در ایران به دنبال انتقال شكل بیمارستانی CCHF تظاهر پیدا كرد و سپس در نقاط دیگر كشور مثل استان های سیستان و بلوچستان، اصفهان و گلستان بیشترین موارد گزارش را به خود اختصاص داد. همچنین كاركنان بهداشتی بیشتر در معرض خطر ابتلای به این بیماری هستند، چون این بیماری می تواند از طریق فرو رفتن اجسام نوك تیز و آلوده طی اقدامات جراحی منتقل شود. بخش عمده ی این بیماری از طریق كشورهای افغانستان و پاكستان به ایران منتقل شده كه در حال حاضر با توجه به تمهیدات لازم، شیوع این بیماری در كشور ما به شدت كاهش یافته و این در حالی است كه هنوز در پاكستان اپیدمی بزرگ تب كریمه كنگو وجود دارد.

سالك

سالك عشایری بیماری انگلی خطرناكی است كه در عراق وجود دارد و از طریق آب آلوده باعث خون ریزی دستگاه ادراری شده و در صورت طولانی شدن، منجر به سرطان مثانه می شود. در مواقع بحرانی، با سم پاشی و پشه بندی آغشته به حشره كش می توان این بیماری را مهار كرد.

تب مالت

تب مالت بیماری مزمن و معلولیت زایی است كه از طریق لبنیات غیر پاستوریزه منتقل می شود و در دام با كاهش شیر و گوشت همراه است. به همین دلیل از خوردن شیر و فرآورده های آن نظیر بستنی، آبمیوه های مخلوط با شیر و شیر موز كه به پاستوریزه بودن شیر آن اطمینان ندارید، باید خودداری کنید. این بیماری قابل انتقال از طریق تماس با فرآورده های لبنی غیر پاستوریزه و خام یا تماس با حیوانات یا ترشحات آنهاست. تب مالت با واكسیناسیون مرتب و نظارت مستمر دام ها قابل كنترل است.

آنفلوآنزای پرندگان

بیماری آنفلوآنزای پرندگان از جمله بیماری هایی است كه طی دو سال گذشته در آسیای جنوب شرقی و برخی كشورهای همسایه مانند تركیه شیوع پیدا كرده است. خوشبختانه در كشور ما اقدامات زیادی برای جلوگیری از تهدیدهای این بیماری صورت گرفته كه منجر به جلوگیری از ورود این بیماری به كشور شده است.

در دو حالت این ویروس به عاملی خطرناك برای انسان ها تبدیل می شود:

نخست اینكه زنجیره ی بیماری به قدری جهش ژنتیكی داشته باشد كه در نهایت قابل انتقال میان انسان ها شود. خوشبختانه تا كنون تمام موارد انتقال، از طریق حیوان به انسان بوده و هنوز هیچ مدركی دال بر انتقال آنفلوآنزای پرندگان از انسانی به انسان دیگر وجود ندارد.

اما احتمال دوم و خطرناك تر ترکیب زنجیره ی بیماری با یك ویروس آنفلوآنزای انسانی است كه بدن را دچار تغییر كرده و سلامت بشر را تهدید كند.

مبارزه با بیماری های مشترك

به اعتقاد كارشناسان بهداشتی، آموزش در كنترل و كاهش بیماری ها نقش مهمی بر عهده دارد، اما به تنهایی كافی نیست، زیرا تا زمانی كه افراد اعتقاد كامل به آگاهی و دانسته های خود نداشته باشند، آموزش بی تأثیر خواهد بود. به كمك مراكز بهداشتی و بهورزها، همچنین از طریق رسانه ها، باید آموزش های لازم به مردم به ویژه روستاییان كه بیشتر در معرض تماس با حیوانات و دام ها هستند، داده شود.

محافظت از مرزها به عهده ی وزارت كشور است، اما سازمان دامپزشكی نیز می تواند با دخالت خود از شیوع بیماری ها در كشور جلوگیری كند.

خریداری دام های ارزان قیمت از كشورهای همسایه سودآور است و بسیاری از بازرگانان به این كار روی می آورند. اقداماتی كه سازمان دامپزشكی پس از ورود دام ها انجام می دهد، شامل سم پاشی، كنه كشی، قرنطینه به مدت 48 ساعت و واكسیناسیون آنهاست. اما این اقدامات نیز نمی تواند در همه ی موارد از ورود بیماری جلوگیری كند. همچنین اعمال نظارت بر تمامی مرزها به خصوص 900 كیلومتر مرز خاكی در شرق كشور، بسیار دشوار است. امید می رود با كمك وزارت بهداشت و سازمان دامپزشكی این قبیل اقدامات در ایران نیز معمول شود.

مریم غفاری