آب را دغدغه ملی کنیم

ایران با حدود 80 میلیون جمعیت یک درصد از جمعیت دنیا را داراست، اما به دلیل قرار گرفتن بیش از 60 درصد از مساحت سرزمینی آن در منطقه خشک و نیمه خشک جغرافیایی تنها از حدود سه دهم درصد منابع آبی دنیا بهره مند است.
همچنین در حالی که متوسط بارندگی در دنیا 750 میلیمتر است، این عدد در ایران به دلائل مختلف از جمله شرایط جغرافیایی و اقلیمی حدود 214 میلیمتر یعنی معادل یک سوم بارندگی دنیا است.
علیرضا سلامت معاون مرکز منطقه ای مدیریت آب شهری یونسکو در تهران در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا می گوید: در طول 15 سال اخیر به واسطه کمبود آب حدود پنج میلیارد متر مکعب از آب های زیرزمینی استفاده شده است.
وی با اشاره به این که در دوره ای در کشورمان برای هر نفر در سال حدود 7 هزار متر مکعب آب وجود داشت، افزود: این درحالی است که این عدد هم اکنون به مرز 1500 یا 1600 متر مکعب رسیده و اگر به همین وضع پیش برود اوضاع آب در کشور به شدت بحرانی خواهد شد.
بحرانی بسیار جدی که البته بسیار درخصوص آن گفته شده است و هیات دولت نیز اسفندماه سال گذشته برای مقابله با آن علاوه بر بهره گیری از سازوکار شورای عالی آب، برای ارتباط هرچه بهتر دستگاه های مرتبط با آب در کشور تشکیل «کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی» را به ‌تصویب رساند.
کارگروهی که ریاست آن بر ‌عهده وزیر نیرو و اعضای آن، معاونان سازمان برنامه و بودجه و سازمان حفاظت محیط زیست، وزرای جهاد کشاورزی، کشور و صنعت، معدن و تجارت هستند و البته گفته می شود با تصمیم این کارگروه حتی امسال برای مقابله با تنش آبی سهم آب برخی از بخش‌ها حتی کشاورزی با کاهش بیش از میزان متعارف مواجه خواهد شد.

منابع آب کشور بیشتر کجا هدر می رود؟

اما بر اساس گزارش ها، چیزی بیش از 90 درصد از منابع آبی کشورمان در بخش کشاورزی و مابقی حدود 7 درصد در بخش خانگی و شرب و 3 درصد نیز در بخش صنعت استفاده می شود.
گرچه از آب تصفیه شده و گران برای بخش کشاورزی استفاده نمی شود، اما به هرحال درصد استفاده این بخش از منابع آبی کشور بسیار بالاست و از طرفی با این که تنها حدود شش تا هفت درصد از منابع آبی کشور در بخش شرب و خانگی استفاده می شود اما این میزان منابع آبی نیز آب تصفیه شده است و به عبارتی آب گران محسوب می شود.
مسئله مهم البته تاثیر هر یک از این بخش ها در هدررفت منابع آبی کشور است که به اعتقاد صاحبنظران مدیریت بخش کشاورزی به دلیل استفاده بیش از 90 درصدی از منابع آبی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
هرچند البته در بخش آب شرب خانگی نیز استفاده از ابزارهای مختلف از جمله افزایش قیمت آب بها در کنترل آب مصرفی شهروندان در کوتاه مدت تاثیر به سزایی خواهد داشت اما تجربه نشان داده است که این اهرم نیز به مرور زمان عادی می شود و تاثیر اولیه خود را از دست خواهد داد.
البته معاون مرکز منطقه ای مدیریت آب شهری یونسکو در تهران به سهم هزینه آب در خانوارهای کشورمان نیز اشاره ای دارد می گوید: این سهم در حال حاضر کمتر از نیم درصد(چیزی حدود دو دهم درصد) است.
سلامت اضافه می کند: این درحالی است که این سهم در کشورهای مختلف با وجود منابع آبی غنی تر از نیم درصد شروع و در برخی کشورها مانند مکزیک تا نزدیک 1.4 دهم درصد افزایش پیدا می کند.
«هزینه ای که مشترکان در کشورمان بابت برق و گاز پرداخت می کنند حدود سه یا چهار برابر هزینه آب است».
به گفته وی، در تهران هر نفر چیزی حدود 300 لیتر آب استفاده می کند، در حالی که الگوی یک کشور اروپایی 100 تا 150 لیتر در روز است و در آلمان هر نفر 130 لیتر مصرف آب دارد؛ به عبارت دیگر، در حالی که بارش و منابع آبی این کشورها بسیار بیشتر از ایران است، مصارف آبی آنها یک دوم ماست.

بازیافت آب جدی گرفته شود

معاون مرکز منطقه ای مدیریت آب شهری یونسکو در تهران در ادامه و پس از تجزیه و تحلیل های عددی در خصوص وضعیت منابع آبی کشور می گوید: کشورهایی که وضعیت آبی و بارش آنها به مراتب بهتر از کشور ما است، در زمینه مدیریت منابع آبی خود جد و جهد دارند.
سلامت با ذکر مثالی می گوید: در حال حاضر حتی در برخی از کشورهای پرآب اروپا یا ژاپن از سیستم های بازچرخانی آب برای استفاده های غیر شرب استفاده می شود و صدور پایان کار ساختمان ها را به وجود سامانه تصفیه فاضلاب در آنها منوط کرده اند.
به اعتقاد وی، استفاده مجدد از آب های خاکستری فاضلاب ها برای مصارف غیر شرب حداقل 50 تا 60 درصد بهره وری آب را افزایش می دهد.

بهره مندی بیش از 99 درصد جمعیت کشور از آب شرب سالم

اما دکتر هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در تشریح وضعیت آب در کشور در ابتدا به جمعیت تحت پوشش آب سالم بهداشتی و با کیفیت اشاره کرده و می گوید: هم اکنون 99.4 از جمعیت کشورمان از آب شرب سالم بهداشتی برخوردارند.
وی که با خبرنگار گروه علمی ایرنا سخن می گفت، افزود: البته در روستاهای کشورمان، این سهم 82 درصد است که این میزان درصد تامین آب شرب سالم در کشور نسبت به استانداردهای جهانی و حتی کشورهای پیشرفته بسیار مناسب است.
معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو گفت: مطابق تعریف جهانی دسترسی به آب بهداشتی سالم، به طور متوسط 96 درصد جمعیت کشور را شامل می شود.

وضعیت شبکه جمع آوری فاضلاب در کشور

معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین جمعیت تحت پوشش شبکه مدرن جمع آوری فاضلاب شهری در ایران را حدود 48 درصد و در بخش روستایی حدود نیم درصد اعلام کرده و در عین حال می گوید: البته در مجموع دفع بهداشتی فاضلاب روستایی از طرق مختلف دیگر مانند چاه جذبی بیش از 95 درصد است.
فهمی همچنین ادامه داد: تعداد تصفیه خانه های مربوط به آب شرب 343 واحد است و تعداد تصفیه خانه های فاضلاب شهری حدود 210 واحد بوده و برآورد شده است که در طی برنامه ششم این تعداد به 260 واحد افزایش یابد.

ظرفیت بازچرخانی آب در کشور بیش از یک میلیارد متر مکعب

معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در ادامه با اشاره به اینکه ظرفیت کنونی بازچرخانی و استفاده چند باره از آب (بازیافت فاضلاب شهری) در کشور بیش از یک میلیارد متر مکعب است، افزود: البته ظرفیت اسمی تصفیه خانه های فاضلاب حدود یک میلیارد و 700 میلیون متر مکعب است.
فهمی ادامه داد: با این حال در برنامه ششم توسعه کشور این رقم به بالغ بر یک میلیارد و 800 میلیون مترمکعب خواهد رسید.
وی معتقد است: البته در بسیاری از بخش های کشاورزی، زهآب کشاورزی مجددا مورد استفاده قرار می گیرد یا به منابع آب بر می گردد. اما مهم این است که ما بتوانیم از ظرفیت بازچرخانی و بازیافت آب در بخش فاضلاب شهری و زهآب کشاورزی بیشتر استفاده کنیم.

چقدر از حجم آب شهری تبدیل به فاضلاب می شود؟

معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین با بیان اینکه کل آب مصرفی کشور در بخش شهری حدود شش تا هفت میلیارد متر مکعب است، اظهار داشت: چهار تا 4.5 میلیارد آن تبدیل به فاضلاب می شود.
فهمی گفت: مهم آن است که ما بتوانیم این فاضلاب را به ویژه در بخش های کشاورزی و صنعت دوباره وارد چرخه مصرف کنیم.
وی افزود: یعنی به جای این که بخش های کشاورزی و صنعت از آب سالم بهداشتی استفاده کنند، بایستی مجاب شوند از پسابی که با رعایت مسائل زیست محیطی و بهداشتی و استانداردهای لازم تولید شده استفاده نمایند.

عملکرد جزیره ای و سوء مصرف، بزرگترین معضل آب در کشور

معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با تاکید بر این که عملکرد جزیره ای و سوء مصرف بزرگترین مشکل آب در کشور است، گفت: اگر با کمک مردم جامعه را به سمت مصرف صحیح منابع آب سوق دهیم، قطعاً شرایط مناسب‌تری خواهیم داشت.
فهمی ادامه داد: به‌عنوان مثال وزیر جهاد کشاورزی سیاست‌های ممنوعیت و محدودیت کشت برنج به ‌جز استان‌های گیلان و مازندران را با همکاری نمایندگان دولت در استان‌ها برنامه‌ریزی و اعمال می‌کند البته راه‌حل‌های جایگزین برای معیشت کشاورزان طراحی خواهد شد.
وی همچنین وجود ناهماهنگی بین دستگاه های اجرایی مرتبط با آب در کشور و عملکرد جزیره ای این بخش ها را یکی دیگر از مشکلات اصلی این حوزه دانست.
فهمی گفت: سازوکارها باید طوری اصلاح شود که برنامه ریزی، هماهنگی و به ویژه اجرا در بخش آب به شکل مناسبی انجام شود چراکه بسیاری از برنامه ها و تصمیم گیری های حتی بسیار مناسب در اجرا با مشکل مواجه می شود.
معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو افزود: متاسفانه تصمیماتی که گرفته می شود همه دستگاه ها به خوبی اجرا نمی کنند، آب یک مقوله فرابخشی است و تنها مربوط به وزارت نیرو نمی شود بلکه وزارت جهاد کشاروزی و صنعت نیز در بخش آب بسیار تاثیر گذار هستند.
وی افزود: به عنوان مثال مدیریت صحیح مصرف آب فضای سبز شهری در کشور و انتخاب یک راهکار و الگوی مناسب برای تامین آب مورد نیاز این بخش از سوی شهرداری ها در حفظ منابع آبی بسیار تعیین کننده است.
این مقام مسئول در وزارت نیرو همچنین با اشاره به این که در وزارت نیرو در بخش تحقیقات، پژوهش و همچنین اطلاع رسانی در زمینه آب و مسائل مربوط به آن اعتبارات مناسبی صرف می شود، در عین حال این اقدامات را به تنهایی برای رفع معضل آب ناکافی دانست.

متخصصان زبده کشور نیازمند اعتماد بیشتر

دکتر فهمی تاکید کرد: کارشناسان و متخصصین بخش آب کشور از نظر دانش علمی- فنی و مهندسی در سطح بالا و جزو زبده ترین و خبره ترین کارشناسان در منطقه هستند.
وی با توضیح این که کارشناسان کشورمان در سطح بالایی به دانش فنی روز در زمینه تصفیه آب یا بازچرخانی آب مسلط هستند، گفت: ما بایستی کارشناسان خودمان را جدی گرفته و به آنها اعتماد کنیم و در تصمیم گیری بیشتر دخالت دهیم.
معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو معتقد است: اگر مسائل و چالش های آب امنیتی و عرصه بر کارشناسان و صاحبنظران زبده برای اظهار نظر تنگ شود و آنان به سیاه نمایی متهم شوند، بیگانگان نیز ممکن است این طور القا کنند که کشورمان کارشناسان و صاحب نظران زبده ندارد و در ادامه نیز حق هرگونه دخالت را به خود دهند.
معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو معتقد است: بدنه کارشناسی و تصمیم گیری در کشور باید با یکدیگر پیوند محکم تری پیدا کنند، این کار از دلسردی و مهاجرت آنها نیز جلوگیری خواهد کرد.

آب را دغدغه ملی کنیم

اما معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو بهترین راهکار برای رفع مشکل آب در کشور را تبدیل مسئله از یک مسئله اداری و ستادی به یک مسئله و دغدغه ملی دانست و گفت: برای رفع مشکل آب در بخش مدیریت مصرف و تقاضا در کشور باید یک مجموعه شبکه اجتماعی یا سایت یا شبکه ای تعاملی متشکل از متخصصان، کارشناسان و دانشگاهیان موجود در صنعت آب تشکیل شود.
وی تاکیدکرد: مسئله آب در کشورمان یک مسئله صرف فنی و مهندسی نیست بلکه دارای جنبه های قوی اجتماعی و اقتصادی است و نیازمند مشارکت همه بخش های مردمی می باشد.
فهمی تاکید کرد: ارتقای اگاهی مردمی بسیار مهم است و انتظار می رود وزارت نیرو برای مدیریت بهینه مصرف آب در کشور پیشقدم شده و با تشکیل این شبکه اجتماعی دانش محور در ارتقاء و افزایش آگاهی های شهروندان و به ویژه کشاورزان گام های اساسی بردارد.
به اعتقاد وی، ارتباط با تشکل های مختلف و ارتقای هر چه بیشتر سرمایه های اجتماعی بخش آب، یک ضرورت اساسی برای مدیریت بهینه آب است.

بحران آب و امیدواری ها به کارگروه ملی سازگاری با کم آبی

معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین در خصوص، اساس تشکیل کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی از سوی هیات دولت نیز گفت: در واقع هدف اصلی از ایجاد این کارگروه همکاری نزدیک‌تر و بیشتر دستگاه‌های دولتی با یکدیگر است که ضمن تأکید بر وظایف ذاتی دستگاه‌ها چهار موضوع برای این کارگروه تعریف شده است.
فهمی با تاکید بر این که کم‌آبی یک موضوع مستمر در کشور بوده و موقتی نمی باشد، افزود: در واقع کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی باید برنامه های متناسب و سازگار را ابتدا در سطح سازمان‌های دولتی و پس از آن در سایر بخش‌ها، قوا و در نهایت مصرف کنندگان طراحی و اجرا کند.
وی ادامه داد: پس از تدوین مبانی، در سطح استان‌ها، استانداران به‌عنوان نماینده دولت با همکاری نزدیک با دستگاه‌های مسئول، دست به کار شده و برای احتمال کاهش آب برنامه‌ریزی و روش‌های قابل قبولی را برای این وضعیت تعریف کنند چرا که احتمالا امسال سهم آب برخی از بخش‌ها با کاهش بیش از میزان متعارف امسال پیدا می‌کند و باید برای آن برنامه‌ریزی کنند.
وی با بیان اینکه، در همه استان‌ها شورای حفاظت منابع آب براساس مصوبه هیات وزیران در سال 87 تشکیل شده است، افزود: در مصوبه اخیر هیات وزیران نیز تصمیم گرفته شد رؤسای سازمان برنامه و بودجه هر استان و مدیرکل صنعت و معدن و تجارت استان به ترکیب شورای حفاظت منابع آب اضافه شوند.
معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو گفت: در واقع شورای حفاظت منابع آب بایستی با مدیریت استاندار، برنامه‌ریزی لازم را برای مقابله با کم آبی داشته باشند و در صورت کمبود منابع نیز با صلاحدید هیات دولت از منابع استان استفاده شود.
وی همچنین، همکاری و هماهنگی با جهادکشاورزی برای برنامه‌ریزی و اعمال انطباق الگوی کشت در مناطق مختلف را از دیگر وظایف کارگروه ملی برای سازگاری با کم‌آبی عنوان و تاکید کرد: البته این موضوع بسیار حائز اهمیت است و از وظایف مستمر و دائمی این کارگروه محسوب می شود.

---

منبع:ایرنا