خود را قبله نکن!
آن سوی خط زندگی(2)

آن‏كه «خودمحوری» را اساس رابطه‏اش با دیگری قرار دهد، شكست می‏خورد

برای خواندن مقاله ی قبل اینجا را کلیک کنید.

در مقاله ی قبل به موارد«حق شناسی وحق گزاری» و «خوش بر خوردی» ، در مبحث اخلاق نیکو پرداختیم. در این مقاله به مباحث «مدارا» و «انصاف» خواهیم پرداخت :

3. مدارا

همان‏گونه كه لاستیك‏های خودروها به خاطر داشتن باد و حالت ارتجاعی و تحمّل فشارها و دست‏اندازهای جاده، از مقاومت و عمر بیشتری برخوردارند، انسان‏های صبور و متحمّل و اهل مدارا و اهل كنار آمدن با ناملایمات و تندخویی دیگران زمینه ی بهتری برای جاذبه و محبوبیت پیش می‏آورند. دیگران هم بهتر می‏توانند با آنان زندگی كنند و از چنین مشی و مرامی در معاشرت، بیشتر استقبال می‏كنند.

داشتن خصلت گذشت و پرهیز از انتقام‏جویی ، رفتار نرم و ملایم، چشم‏پوشی از خطای دیگران، محبت و مهرورزی به دیگران، ابراز فروتنی و خاكساری، حوصله و متانت در برخوردها، سنگ صبور بودن برای درد دل‏های دیگران، نشان دادن جنبه و ظرفیت از خود در برابر ناملایمات و تندخویی‏ها و بدرفتاری‏ها و حق‏شناسی‏ها و ... هر كدام به نوعی گواهِ وجود صفت «مدارا» در انسان است.

مردم‏داری و مدارا، صفتی پیامبرانه و از اخلاق انبیاست. در سخنی از حضرت رسول(ص) آماده است: «پروردگارم، همان‏گونه كه مرا به ادای واجبات فرمان داده، مرا به مدارا با مردم دستور داده است».1

آسایش دو گیتی، تفسیر این دو حرف است:

با دوستان مروّت، با دشمنان مدارا.

ثمره ی چنین خصلت و رفتاری در زندگی، خیلی زود آشكار می‏شود. در سخنی از حضرت امیر(ع) آمده است: «با مردم مدارا كن، تا از دوستی و برادری آنان بهره‏مند شوی و با آنان با چهره باز برخورد كن، تا كینه‏های آنان بمیرد».2

از بزرگ‏ترین هنرها در همزیستی با مردم، داشتن روحیه ی گذشت، خیرخواهی و برخورد كریمانه است. در یكی از دعاهای حضرت سجاد(ع) (دعای مكارم‏الأخلاق) از خداوند چنین می‏طلبد: «خداوندا! ... مرا ثابت‏قدم و موفق بدار، تا با ناخالصان و دغل‏ها، خیرخواهانه برخورد كنم. هر كس از من دوری گزیند، من به او نیكی كنم. هر كس با من قطع رابطه كرد، من با او بپیوندم، هر كه پشت‏سرم غیبت مرا كرده، از او به خوبی یاد كنم. توفیقم ده كه نیكی را سپاس‏گزار باشم و از بدی، چشم بپوشم و درگذرم».3

و این، هنری است بزرگ، كه مباركِ دارندگانش باد!

4. انصاف

«خودخواهی»، دشمن اُنس و اُلفت است و تیغ تیز جدا كننده ی پیوندها، و صفتی است شیطانی. «انصاف»، از آن جهت زیباست كه حق و امتیاز و برخورداری را فقط برای خودمان نمی‏خواهیم، بلكه میان خود و دیگران، به نسبتی برابر نصف می‏كنیم. شخص منصف، محبوبیت می‏یابد، قلمرو دل‏ها را تسخیر می‏كند، به سپاه بی‏ساز و برگ و مدافعان انبوه دست می‏یابد و بی‏خرج و هزینه، طرفدار پیدا می‏كند.

كسی كه خودخواه است، همه چیز را برای خود می‏خواهد و همه ی بدی‏ها، محرومیّت‏ها، سختی‏ها و تقصیرها را برای دیگران. با این شیوه و روحیّه، جایی برای دوستی و ملاطفت و صمیمیّت نمی‏ماند.

سخنی زیبا و حكیمانه از مولای متقیان علی (ع): «میان خودت و دیگران، خود را میزان و معیار قرار بده. آنچه برای خودت دوست داری ، برای دیگران هم دوست داشته باش. آنچه برای خود نمی‏پسندی برای دیگری هم مپسند. همان طور كه نمی‏خواهی به تو ظلم كنند، به دیگران هم ستم مكن. آن گونه كه دوست داری به تو خوبی كنند، به آنان خوبی كن. آنچه از دیگران زشت می‏شماری برای خودت نیز زشت بدان. آنچه از مردم برای خودت می‏پسندی، از خودت نسبت به آنان بپسند».4

آن‏كه «خودمحوری» را اساس رابطه‏اش با دیگری قرار دهد، شكست می‏خورد؛ چون محبت و حمایت دیگران را از دست می‏دهد.

جامی چنین می‏سراید:

نه هر ایزدْپرست، ایزدپرست است

چو «خود» را قبله سازد، خودپرست است

خدا از بندگان، آن را گزیند

كه در راه خدا، «خود» را نبیند.5

ریشه ی این‏كه بعضی با آن‏كه در میان مردم‏اند، امّا تنهایند، در جمع‏اند، امّا احساس غربت می‏كنند، در این نكته نهفته است كه «انصاف در برخورد» ندارند، خود را تافته ی جدا بافته می‏پندارند، افزون‏خواه و امتیازطلب‏اند؛ از این‏رو دچار «درد تنهایی» می‏شوند و رنج می‏برند.

امّا برخورداران از انصاف در برخورد با مردم، محبوب دل‏ها و مورد حمایت همنوعان قرار می‏گیرند و هر جا روند، به قول سعدی «قدر» می‏بینند و بر «صدر» می‏نشینند.

در مقاله ی بعد به ذکر سه مورد دیگر می پردازیم.

ادامه دارد....

نویسنده: جواد محدثی

پا نوشت :

1- همان، ص117.

2- میزان‏الحكمة، حدیث 5507.

3- صحیفه سجادیه، دعای 20 (دعای مكارم‏الأخلاق).

4- بحارالأنوار، ج74، ص203.

5- شعر در زندگی، احمد احمدی‏بیرجندی، ص63.

مقالات مرتبط :

صله رحم

مواظب رفتارت باش!(1)