تبیان، دستیار زندگی

راهکاری برای جلوگیری از انحرافات فکری و اخلاقی جوانان

به جوانان امروز باید حق داد

ابتدا باید نسل جوان را بشناسیم، نسل جوان ما مزایا و عیب‌هایی دارد؛ زیرا این نسل یک نوع ادراکات و احساساتی دارد که در گذشته نبود و از این جهت باید به او حق داد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

به جوانان امروز باید حق داد

در عصر حاضر، رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی مدرن یکی از مؤثرترین کانون ها، و بستری برای اطلاع رسانی، آموزش، تبلیغ، نشر و اشاعه ساختار، قالب ها و مفاهیم و ارزش های دینی و بازتاب تولید معانی دین و دینداری در عرصه اجتماع و هدایت و رهبری مؤمنان و اقشار مختلف مردم بویژه جوانان در پهنه ای به وسعت تمام جغرافیا و فرامرزی می باشد.

ما در عصری زندگی می کنیم که عصر ارتباطات نامگذاری شده است. اگر افراد از مهارت های ارتباطی مناسب برخوردار نباشند، در بسیاری از جنبه های زندگی آسیب پذیر خواهند بود.

بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران ، حضرت امام خمینی(ره) نقش تبلیغات دینی و رسانه را چنین ترسیم فرمودند: «بدانید که تبلیغات در رأس امور است. امروز جهان روی تبلیغات می چرخد.» و در جای دیگر می فرماید: «می دانید که سلاح تبلیغات، برنده تر از کاربرد سلاح در میدان های جنگ است، باید از اسلحه تبلیغات آنها بیشتر ترسید و متأسفانه ما در این زمینه ضعیف هستیم...امیدوارم با هماهنگی و نظم در تبلیغات، تمام دسیسه های دشمن خنثی شود.» (امام خمینی(ره)، ١٣٦١، ج ١٦، ص ١١٣- ١١٤)

در هر عصری تعامل انسان با انسان سنگ بنای فرهنگ و ترویج دهنده عقاید مردم است و هر چه این تعامل قوی تر باشد اشاعه فرهنگ به صورت بهتری صورت می پذیرد. یکی از راهکارهای ایجاد تعامل بین انسانها و انتقال آموزه ها و مفاهیم دینی استفاده از پایگاه ها، فناوری ها، وسایل ارتباطی نوین و شاهراه های اطلاعاتی همچون بستر رایانه، اینترنت، رسانه های دیجیتال و الکترونیکی و فضای مجازی است. استفاده از این فضا می تواند موجب تعالی و افزایش آگاهی انسانها در زمینه اصول و فروع دین و اشاعه فرهنگ ناب محمدی(صلی الله و علیه وآله) شود.

از جمله رسانه‌های سنتی، مسجد و منبر می‌باشد که در طول تاریخ اسلام در تحولات سیاسی و اجتماعی و بسیج اجتماعی نقش‌آفرین بود. اهمیت و اعتبار مسجد برای حکومت در منبر تجسّم می‌یافت و مسجد و مصلی‌های اقامه نماز جمعه و جماعات به طور عام و منبر به خصوص محلی برای ارائه و تبیین اعلان‌های رسمی و تحلیل مهم‌ترین تحولات سیاسی و اجتماعی روز بود.



اهمیت رسانه، تبلیغ و تعلیم و تربیت در آموزه های دینی

فلسفه بعثت انبیاء و سفیران آسمانی و هدف نهایی کتاب های آنان، ارشاد و هدایت مردم و اجرای مسئله آموزش، تربیت و تبلیغ بوده است.

خداوند متعال در قرآن کریم آیات فراوانی را در خصوص تبلیغ و رسالت پیام رسانی و بصیرت دهی برای هدایت بشر نازل فرموده است که به یک نمونه از این آیات نورانی اشاره می شود: «ما عَلَی الرَّسُولِ إِّلَا اْلَبَلاغُ وَالَّلهُ یعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَمَاَ تکْتُمُونَ؛ بر پیامبر [خدا وظیفه ای] جز ابلاغ [رسالت ] نیست و خداوند آنچه را آشکار و آنچه را پوشیده می دارید می داند.»(مائده: ٩٩). همچنین در بسیاری از آیات قرآن خداوند خود را معلم و آموزگار معرفی کرده است. به عنوان نمونه در آیه ٢ سوره الرحمن می فرماید:«الرَحمن علم القرآن؛ خداوند رحمان، قرآن را آموزش و تعلیم داده است.»

در حوزه ارتباط جمعی دنیس مک کوائیل از تأثیر پیام های رسانه های جمعی بر زندگی روزمره و اعتقادات مردم این گونه می گوید: «کمتر کسی را می توان یافت که سرچشمه اطلاعات و عقایدش را نتوان در رسانه ها پیدا کرد. این همه پول و تلاش صرف آن می شود که رسانه ها در جهانی هدایت شوند که تأثیر دلخواه ارتباط گر تحقق یابد.»(بیژنی، ١٣٩١: ٣٤)

رویکرد مذهب به رسانه و تبلیغ
رسانه های دینی تربیت محور و ابزار تفکر هستند. دین از رسانه ها در راستای نشر و گسترش خود استفاده کرده است. بررسی های تاریخی نشان می دهد که رسانه ها به تقویت دینداری کمک کرده اند و با به کارگیری ظرفیت رسانه ها توانسته اند به درک و شناخت انسان از جهان پیرامون خود معنا ببخشند.

گوهر ادیان توحیدی، پیام الهی است که به پیامبران مأموریت داده شده است تا آن را به گوش انسانها برسانند. همه پیامبران رسالت پیام آوری داشته اند و معجزه پیامبر خاتم (صلی الله و علیه وآله) قرآن جاوید و مساجد بزرگ ترین رسانه برای تبلیغ دین مبین اسلام می باشند.

خداوند متعال در قرآن کریم آیات فراوانی را در خصوص تبلیغ و رسالت پیام رسانی و بصیرت دهی برای هدایت بشر نازل فرموده است که به یک نمونه از این آیات نورانی اشاره می شود: «مَا عَلَی الرَّسُولِ إِّلَا اْلبَلَاغُ وَاللَّهُ یعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ؛ بر پیامبر [خدا وظیفه ای] جز ابلاغ [رسالت] نیست و خداوند آنچه را آشکار و آنچه را پوشیده می دارید می داند.»(مائده : ٩٩)

رسانه در اسلام

در دوران قبل از ظهور رسانه های ارتباطی نوین، رسانه هایی وجود داشت که همان کارکرد رسانه ها از جمله آموزش ، اطلاع رسانی، خبردهی، تبلیغ، ارشاد، سرگرمی و نقش انتقال پیام ، ترغیب ، تشویق ، اقناع و متقاعدسازی مخاطبان را به عهده داشت.

از جمله رسانه های سنتی، مسجد و منبر می باشد که در طول تاریخ اسلام در تحولات سیاسی و اجتماعی و بسیج اجتماعی نقش آفرین بود. اهمیت و اعتبار مسجد برای حکومت در منبر تجسّم می یافت و مسجد و مصلی های اقامه نماز جمعه و جماعات به طور عام و منبر به خصوص محلی برای ارائه و تبیین اعلان های رسمی و تحلیل مهم ترین تحولات سیاسی و اجتماعی روز بود.


قرآن رسانه اسلام

پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) برای ابلاغ پیام الهی در روزگاری که سخنوری، شاعری، فصاحت و بلاغت مهم ترین وسیله هنری و ارتباطی آن عصر بود با استفاده از ظرفیت های بیانی و شیوه های هنری پیام الهی و معجزه دین مبین اسلام، کتاب آسمانی قرآن کریم را با استفاده از همه وسایل ارتباطی مهم آن روزگار همچون مسجد، اذان، خطبه، نامه، ارتباطات چهره به چهره، مناسک عبادی  سیاسی حج ، نماز جمعه و نماز اعیاد اسلامی در اختیار انسانها قرار داد.

قرآن کریم به عنوان کتاب ناطق، برنامه روشن برای هدایت انسان و یکی از مهم ترین رسانه ها در دین مبین اسلام است. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) در حدیث ثقلین  که حدیثی مشهور و متواتر و مورد پذیرش همه مسلمانان است  درباره لزوم پیروی از قرآن کریم و اهل بیت پیامبر(صلی الله و علیه وآله)  که در حقیقت رسانه مسلمانان و دین مبین اسلام می باشد می فرمایند: «إِّنِی تارِکٌ فِیکُمُ الَّثَقَلینِ مَا إِنْ تمَسَّکْتُمْ بِهِمَاَ لنْ تَضِّلُوا کِتَابَ الَّلهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی وَ إِّنَهُمَاَ لَنْ یفْترِقَا حَتَّی یرِدَا عَلَی اْلحَوْضَ؛ به درستی که من دو چیز وزین و گرانبها را در میان شما بر جای می گذارم، تا زمانی که به این دو تمسّک جستید هرگز گمراه نخواهید شد، کتاب خدا و خاندانم، زیرا این دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.»(مجلسی، ١٣٨٦، ج ٢٢، ص 408)

شکاف نسلی نوجوانان و جوانان
در برهه ای برای فاصله زمانی ده ساله تولد بین دو انسان، از تعبیر شکاف و تغییر نسل استفاده می شد اما هم اکنون با توجه به گسترش روزافزون فضاهای اجتماعی، شبکه های مجازی و رسانه های نوین اجتماعی در عصر مدرنیته، فاصله نسلی به کمتر از پنج سال رسیده است .

شکاف از جایی صورت می پذیرد که سرعت تغییرات اجتماعی به حدی باشد که نسل گذشته برای ارتباط با نسل جدید نتوانند نقاط مشترک نقاط مشترک تاریخی، ذهنی و ایجاد تفسیر مشترک از فضا و زمان و ارزش ها بیابند. در حقیقت، زبان مشترک و پیوند تاریخ یک نسل به نسل دیگر و انتقال ارزش و فرهنگ در صورتی امکان پذیر است که تخصص لازم فراهم آمده و زبان جدید صورت پذیرد.

برای جلوگیری از شکاف نسلی متولیان و مسئولان مذهبی نیازمند یادگیری و استفاده بهینه از پدیده های نوظهور و تکنولوژی های جدید ارتباطی، پیامدها و روابط نو در جوامع می باشند تا بتوانند آرمان ها و اهداف دینی را منطبق بر نظام ارزشی جدید، بر اساس مدرنیته و عقلانیت و درک جهان و زیست اجتماعی به نسل جدید منتقل کنند.

جذب نسل جوان و مقابله با تهاجم فرهنگی
قرآن کریم فصل جوانی را فرصت استثنایی عمر انسان می داند و از مهم ترین ویژگی های جوانی در قرآن: آزادمنشی، تغییرپذیری، حق طلبی، عقلانیت گرایی همراه با قدرت و توانایی بر انجام اعمال است.

در سیره معصومین (علیهم السلام) با نگاه مثبت به جوان و دوره جوانی نگریسته شده و پیامبران (صلی الله و علیه وآله) و امامان (علیهم السلام) به جوانان شخصیت می دادند و آنان را به خیر و نیکی سفارش می کردند. در جلد هشتم کتاب کافی در حدیث شماره ٦٦ آمده است که: حضرت امام صادق (علیه السلام) یکی از شاگردان خود را برای تبلیغ و ترویج دین اسلام و پاسخ گویی به نیازهای فرهنگی مردم به شهر بصره فرستاد. بعد از مدتی، تلاش او مؤثر واقع نشد. خدمت حضرت بازگشت و راهنمایی خواست . امام فرمود: به محل مأموریت خود بازگرد و با جوانان کار کن و آنان را دعوت به حق نما. سپس به او فرمود: «عَلَیکَ بِالاحداثِ فَاِنَّهُم اَسرَعُ اِلی کُلِّ خَیر، جوانان را دریاب ، چراکه آنان زودتر از دیگران به کارهای خیر روی می آورند

جلوگیری از انحرافات فکری و اخلاقی جوانان

استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در کتاب «ده گفتار» در خصوص شناخت و جلوگیری از انحرافات فکری و اخلاقی جوانان فرمود: «ابتدا باید نسل جوان را بشناسیم، نسل جوان ما مزایا و عیب هایی دارد؛ زیرا این نسل یک نوع ادراکات و احساساتی دارد که در گذشته نبود و از این جهت باید به او حق داد. در عین حال یک انحراف فکری و اخلاقی نیز دارد. باید آن ها را نیز شناخت و چاره کرد. چاره کردن این انحرافات بدون در نظر گرفتن مزایا و بدون احترام گذاشتن به آن ها میسر نیست. اگر بخواهیم به این امور بی اعتنا باشیم، محال است که بتوانیم جلوی انحرافات فکری و اخلاقی نسل آینده را بگیریم

برای جلوگیری از شکاف نسلی متولیان و مسئولان مذهبی نیازمند یادگیری و استفاده بهینه از پدیده‌های نوظهور و تکنولوژی‌های جدید ارتباطی، پیامدها و روابط نو در جوامع می‌باشند تا بتوانند آرمان‌ها و اهداف دینی را منطبق بر نظام ارزشی جدید، بر اساس مدرنیته و عقلانیت و درک جهان و زیست اجتماعی به نسل جدید منتقل کنند.



راهکارهای جذب نسل جوان و جلوگیری از انحرافات و تهاجم فرهنگی به طور اجمالی عبارتند از: شناخت احساسات ، خواسته ها و ویژگی های این نسل؛ دوستی ، محبت و احترام به جوانان؛ درک موقعیت و مراقبت و نظارت بر جوانان؛ دادن مسئولیت های اجتماعی به جوانان؛ پاسخ گویی به سؤالات و شبهات نسل جوان بویژه در حوزه دینی؛ بیان حکمت و فلسفه احکام ؛ نهادینه کردن دین در خانواده؛ بیان اهداف دین و نقش آن در زندگی؛ معرفی الگوهای موفق و آشنایی با سواد رسانه ای، استفاده از ابزار و تکنولوژی روز.

نتیجه گیری

پیام دارای کارکردهای متنوع آموزشی، فرهنگی، اطلاع رسانی، تبلیغی، اجتماعی، جهادی و. . . است و پیام های دینی می توانند دارای اثرات سازنده و مفید باشند. اگر شیوه انتقال پیام درست باشد و در مسیر درست منتشر گردد می تواند اهداف تبلیغی، اطلاع رسانی و آموزشی خود را تأمین کند و آثار فراوانی داشته باشد.
پی نوشت:
این مطلب تلخیصی است از مقاله "جایگاه رسانه در ترویج دین در بین عموم مردم بویژه جوانان" نوشته محمد جواد محسن زاده که در شماره اول دوفصلنامه علمی- اختصاصی دین و دینداری به چاپ رسیده است.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.