مهمترین خلأ علوم انسانی غربی چیست؟

 
اسلامی‌سازی علوم انسانی، پیرامون خود بحث های دراز دامنی را رقم زده است. امکان یا امتناع علم دینی، تأسیسی بودن یا تهذیبی بودن علوم انسانی اسلامی، ضرورت برهم خوردن نظام طبقه بندی موجود در علوم انسانی، بومی سازی یا اسلامی سازی، رد یا پذیرش علوم انسانی غربی از جمله این مناقشات است کهباید به آن اهمیت داد.

چگونه باید در علوم انسانی نظام طبقه بندی ایجاد کرد؟

در طبقه بندی علوم مولفه های روش، موضوع، غایت و منابع معرفت باید مد نظر قرار گیرد. ولی اینکه بر اساس این مولفه ها چطور می توان علوم را طبقه بندی دقیق کرد جای تامل دارد. اگر بر اساس منابع، جداسازی را انجام دهیم منابع تجربی و غیرتجربی وجود خواهد داشت.اما آیا همان علوم تجربی را نمی توان با روش های دیگری هم دنبال کرد؟ اگر آیه ای از قرآن در مورد بیماری یا علت بیماری سخن گفته باشد می توان به آن بی اعتنا بود؟ با چه منطقی؟ چرا باید چشم خود را بر آن منبع ببندیم؟ اما اگر منبع را ملاک قرار دهیم دیگر نمی توانیم بر اساس روش طبقه بندی کنیم. بر اساس موضوع می توان طبقه بندی را به علوم طبیعی و انسانی تقسیم کرد، اما غایت در اینجا مغفول مانده و به طور کلی چرا مولفه های دیگر اعم از منبع و روش و... در نظر گرفته نمی شود؟ لذا اگر ترکیبی از این چهار مولفه ها را لحاظ کرد، طبقه بندی کامل تری می توان صورت داد.

اندیشه غرب انسان را تک بعدی می داند

نوع نگاه علوم انسانی غربی به انسان تک بعدی است، این امر به این معناست که این نگاه تک بعدی، علوم انسانی غرب را از اساس باطل می کند و یا در واقع علوم انسانی غربی را ناقص می کند؟ مثا دورکیم در مورد رزمندگانی که در جنگ کشته می شوند، می گوید این یک خودکشی دگرخواهانه است که اینها به  دلیل انسجام زیاد اجتماعی خود را در جامعه فدا می کنند و شهادت را در نظام فکری خود اینگونه تحلیل می کند. شاید تا یک حدی این تحلیل جواب دهد ولی به خاطر اینکه ناقص است و ابعادی از وجود انسان را نمی بیند، باطل باشد. پیرو این مطلب می خواهم عرض کنم که شما تحقق علوم انسانی اسامی را متضمن نفی علوم انسانی غربی می دانید یا خیر؟ این سوال جدی است و در کشور ما هم پاسخ های متنوع و متعددی به آن داده اند. بنده معتقدم این نگاه تک بعدی و نگاه بر پایه روش، علوم انسانی موجود غرب را ناقص می کند، نه اینکه باطل تلقی شود. سقف آن کوتاه است. این  یک لایه از واقعیت را می بینید.
در علوم انسانی نیز ما همین حرف را می زنیم. می گوییم نگاه غرب نگاه ناقصی است و با یک عینک تجربه مسائل را می بیند. چه پوزیتیویست ها و اثبات گراها؛ ما اگر تجربه را توسعه دهیم و بگوییم وحی، عقل و شهود هم حجت است و اگر طبق قوانین و ضوابطی که بر آنها حاکم است اگر حجیت آنها اثبات شد، چرا چشم بر آنها ببندیم؟ لذا با این نگاه علوم انسانی اسلامی به معنای نفی علوم انسانی غربی نیست، بلکه به معنای کامل کردن آن و نگاه کلان پیدا کردن است. به تعبیر دیگر ایده علوم انسانی اسامی دنبال این است که ما به واقعیت برسیم و مدعی است ما با این نگاه بهتر می توانیم به واقعیت برسیم. بالاخره دغدغه علم این است که کشف واقعیت کند. لذا باید چند لایه از واقعیت را دید. هر عاقلی تا یید می کند که نگاه چند لایه بهتر خواهد بود.

مهم ترین خلا علوم انسانی غربی

اساسا یکی از مهمترین خلاءهای علوم انسانی موجود غرب این بود که تک بعدی نگاه می کردند. مثلا جامعه شناسی بعد اجتماعی انسان را می دید در صورتی که انسان ابعاد دیگری نیز دارد. علوم سیاسی فقط بعد سیاسی را می دید اما انسان فقط موجودی سیاسی نیست بلکه موجود مدنی بالطبع هم هست. روانشناسی بعد شخصیت و فرد را نگاه می کرد و... لذا غربی ها پس از مدتی دیدند این نگاه جواب نمی دهد و اقتصاد، جامعه شناسی و روان شناسی و... آنها ناکارآمد است و این خلاء را سعی کردند در قالب علوم میان رشته ای پر کنند. اما اینکه ما صرفا دو موضوع را با هم مخلوط کنیم و مثلا بگوییم جامعه شناسی سیاسی و یا روانشناسی اجتماعی یا جغرافیای اقتصادی یا سیاسی، ما را به واقعیت ها می رساند، به نظر من این هم جواب نمی دهد. ممکن است قدری از ضعف های گذشته را جبران کند
 

---

منبع: خلاصه ای از گفت و گوی مهر با حجت الاسلام احمدحسین شریف  با عنوان "سقف علوم انسانی غربی کوتاه است" به نقل از مجله اندیشه مهر