تاریخ قیام تبریز

 
تبریز را پس از انقلاب مشروطه باید در شمار پرآشوب‏ترین شهرهای مملکت به حساب آورد که علت آن قدرت‏گیری انجمن تبریز بود، زیرا به صورت نیرویی موازی و قدرتمند در مقابل نمایندگان رسمی حکومت مرکزی که مسئول برقراری آرامش و امنیت شهر بودند عرض اندام کرده و قدرت آنها را با اتکاء به حمایت مردم تضعیف می‏کرد.

انجمن برای تثبیت قدرتش هر روز به بهانه‎ای مردم را به شورش وامی‏داشت. گرچه اعضای انجمن یکدست نبودند اما گروهی نبض آن را در اختیار داشتند و به حرکات انجمن و مردم سمت و سوی دلخواهشان را می‎دادند. کار انجمن بدانجا رسید که علاوه بر فشار بر حکومت تبریز خواهان اعمال فشار بر مجلس شورا نیز شد.

در ۲۸ ربیع‏الاول ۱۳۲۵ق / ۲۱ اردیبهشت ۱۲۸۶ش تلگرافی از تهران به تبریز مخابره شد که در آن از عموم پیش نمازها، علما و نمایندگان انجمن خواسته بودند در تلگرافخانه حضور یابند. علت این احضار مشخص نبود ولی با توجه به جوّ ملتهب تبریز و القائاتی که به مردم درباره مخالفت محمدعلی شاه با مشروطه شده بود گروهی از مردم برای کسب اطلاع از مضمون تلگراف در تلگرافخانه جمع شدند.

در نوزدهم خرداد 1287 ش برابر با 9 جمادی الاول 1326 ق، انجمن ایالتی تبریز، تلگرافی به انجمن‏های ولایتی و علمای نجف ارسال داشت كه مفاد آن یادآور سوء نیت شاه در ویران ساختن بنیان مشروطه و خیانت به ملت بود. دسیسه‏ها و نیرنگ‏های محمدعلی شاه، مردم تبریز را مطمئن ساخته بود كه شاه قاجار، هدفی جز سركوب آزادی خواهان ندارد. از این روی، مردم این شهر در قبال اقدامات شاه، واكنش شدیدی از خود نشان دادند. قطع خطوط تلگراف از طرف دولت كه تنها راه برقراری تبریز به تهران بود، بدگمانی مردم را افزود. همچنین تلگراف محمدعلی شاه نیز كه بار دیگر به دروغ او را پایبند مشروطه و هوادار مجلس معرفی می‏كرد خشم مردم را بیشتر برانگیخت. از این رو، شورش فراگیر در شهر شكل گرفت كه به محاصره این شهر و وقایع متعددی انجامید.

بدین ترتیب انجمن، مقدمات تحصن و شورش دیگری را در تبریز فراهم کرد. تهران از پاسخ بی‏ جای انجمن شگفت‏زده شد و تلگرافی دیگر با این مضمون به تبریز مخابره کرد : تلگراف جنابعالی جواب سوال ماها نیست. قانون اساسی در مجلس قرائت می‏شود و عوض یک مجلس هر روز مجلس دیگری هم برای تصحیح و تکمیل قانون با حضور آقایان حجج‏الاسلام و علمای اعلام مرتب و مشغول است. قانونی که سعادت ابدی مملکت را تأمین خواهد کرد، با این عجله و اصرار مرتب نمی‏شود. هیجان عمومی و بستن بازار و دکاکین صورت لزوم ندارد. مجلس مقدس در ادای تکلیف خود به قدری ساعی و مجد است که احتیاج به این قسم اقدامات نیست. مقصود از مزاحمت جنابان مستطابان آقایان حجج‏الاسلام و علمای اعلام و اعضای انجمن محترم القاء ضرورت معاودت دادن جناب آقای مجتهد دامت برکاته و البته عقلای آذربایجان ملتفت این نکته هستند که اگر این مطلب اهمیت فوق‏العاده نداشت جمعی به اینجا حاضر نشده و شما را هم زحمت نمی‏دادیم. حال که جواب مستقیم داده نمی‏شود و وقت هم منقضی شده است جنابان مستطابان عالی را به اختلاف آراء عموم گذاشته و رفتیم (سید عبدالله بهبهانی) (سید محمد طباطبایی) (احقر فضل‏الله نوری) ….

از تهران سعی کردند تبریز را با دلیل متقاعد کنند. برای آنها توضیح دادند که از چند روز قبل کمیسیونی با حضور بزرگان، حجج اسلام، علما و وکلای تهران و تبریز تشکیل شده و هر روز چند ساعت درباره فصول قانون اساسی گفت وگو می‏کنند و اگر آشوبها وقت مجلس را نگیرد سریعتر به نتیجه خواهند رسید. همچنین برای تبریزیها قسم یاد کردند که تاخیر در تصویب قانون اساسی هیچ ربطی به محمدعلی شاه و دولت ندارد. سرانجام مجلس شورا چون گفت وگو با انجمن را بی‏حاصل دید اعلام کرد حاضر نیست فقط به خاطر رعایت میل و سلیقه یک خطه از ایران منافع کلی مملکت را زیر پا گذارد.


پی نوشت:
1- مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی
2- سایت وطن