مهر تایید اسلام بر حزب‌گرایی

 

یکی از مفاهیم و واقعیات دنیای سیاسی امروز دنیا احزاب سیاسی هستند. تقریبا در همه کشور ها و با هر نوع طرز تفکری، احزاب سیاسی فعالی وجود دارند که کم و بیش در معادلات قدرت دخالت مستقیم یا غیر مستقیم دارند.
اما سوال مهمی که به خصوص در جامعه اسلامی به وجود می آید راجع به تطابق مبانی اسلامی با تحزب است. یعنی آیا می توان نگاه اسلام به  حزب گرایی را با وجود اینکه پدیده ای نو ظهور است به دست آورد؟ در این مقاله به این موضوع پرداخته شده است.

تعریف حزب

حزب عبارت است از گروهی از مردم که آرمان های مشترک و منافع خاصشان آن ها را از گروه بزرگ تر که جامعه ملی است متمایز می سازد و با داشتن تشکیلات و برنامه منظم و یاری مردم تلاش می کنند قدرت دولتی را به دست گیرند و یا در قدرت دولتی شریک گردند.

 احزاب سیاسی هم خوب و هم بد

کارکرد های مثبت: سازمان دهی نیرو های متخصص و کارآمد در عرصه های گوناگون و نزدیک کردن افکار مشابه؛
آموزش سیاسی و بالا بردن سطح آگاهی ها؛
جلوگیری از استبداد سیاسی؛
نقد حکومت و نظارت بر آن، انتقاد سالم و پیشنهاد مناسب به دولت در جهت اصلاح برنامه ها؛
فراهم آوردن زمینه مشارکت سیاسی و رقابت سالم.
کارکرد های منفی: احتمال از بین رفتن وحدتو همبستگی ملی به نفع همبستگی حزبی؛
زمینه پراکندگی و واگرایی نیرو های سیاسی؛
مقدم شدن کسب قدرت سیاسی بر سایر اهداف حزب.

حزب در چارچوب فرهنگ اسلامی است

یکی از دیدگاه های بررسی مبانی فقهی تحزب، تلاش می کند مقتضیات فرهنگی و مقدمات نظری حزب را در درون فرهنگ دینی نشان دهد. این رویکرد می خواهد با تبیین پیش زمینه ها و مولفه های اصلی حزب و اثبات آن در درون فرهنگ دینی، مبنای فقهی احزاب را به اثبات برساند.
از نگاه این دیدگاه چهار عنصر اساسی و مولفه مقوم را می توان برای احزاب سیاسی ذکر نمود.

1. تکثر گرایی
سطحی از کثرت گرایی در دین نیز وجود دارد که در آن چارچوب می توان روش های متفاوتی برای اجرای قواعد، معیار ها و اصول مشترک دینی و قانون اسلامی و نظام سیاسی اسلام ارائه کرد. گذشته از ضروریات و محکمات مسائل اختلافی نیز داریم. این مسائل نظری اند و چند نظریه در عرض هم قرار دارند. از نظر فقهی با توجه به اصل«خطا پذیری در اجتهاد» و نیز اختلاف نظر فقهی و فروعات فقهی و موضوعات عرفی در اسلام سطحی از تکثرگرایی اعتقادی و به تبع آن کثرت گرایی سیاسی مورد توجه قرار گرفته است.

2.مشارکت سیاسی
در فرهنگ اسلامی نصیحت حاکمان مسلمانان امر به معروف و نهی از منکر ، بیعت، مشورت، نقد خیرخواهانه کارگزاران و حاکم اسلامی و نظارت بر حکومت مورد توجه قرار گرفته استکه هر کدام بستر مناسبی برای مشارکت شهروندان فراهم می کند و عرصه های مشارکت سیاسی به شمار می آیند.

3. رقابت
تصدی بسیاری از مشاغل برای خدمت به مردم و اجرایی کردن احکام اسلامی در امور عمومی و سیاسی از وظایف افراد احزاب و تشکل ها تلقی شدن و مصداق پیشی گرفتن به سوی خیرات محسوب می شود پس گروه های اجتماعی می توانند در تعاون و کمک کردن به قدرت سیاسی برای دست یابی به اهداف کلان اسلامی با هم رقابت کنند.

4.انتخابات و حق رای
در اسلام مشارکت مردم در سیاست از طریق بیعت صورت می گرفت و بین بیعت و انتخابات تفاوت وجود دارد. با توجه به اینکه اکنون بیعت به شکل قدیمی آن امکان تحقق ندارد و نیز مشارکت مردم و به دست آوردن نظر آنان دست کم یکی از بهترین راه ها انتخابات است، می توان گفت انتخابات در چارچوب شرع، مجوز شرعی دارد و اصل اباحه و عدم الحظر درباره آن جاری می شود.

تا اینجا تطابق مقتضیات مبانی پدیده نو ظهور تحزب با مبانی اسلامی سنجیده شد که می توان در مجموع نگاه مثبت اسلام به تحزب را نتیجه گرفت. اما حزب کارکرد های منفی و مخربی هم دارد که می توان به عنوان مانع در پذیرش اسلامی بودن آن تلقی شود مگر آن که بتوان برای آن وجوه و کار کرد های منفی راهی پیدا کرد.

به طور مثال یکی از کارکرد های منفی حزب امکان از بین رفتن وحدت ملی و بر هم زدن نظم و امنیت عمومی در سطح بالاتر است که می تواند برای نصالح کشور و اسلام خطر آفرین باشد. خب بنابر این می توان نتیجه گرفت که حزب و تحزب خوب است به شرط کنار گذاشتن کارکرد های منفی آن از جمله آزادی بی قید و شرط و خارج از چارچوب قانون.

---

منبع:
این مطلب خلاصه ای است از مقاله "تحزب و مبانی آن در فقه سیاسی شیعه" به قلم قاسم علی صداقت که در شماره 125 مجله معرفت منتشر شده است.