بعد از پیامبر(ص) بر امیرالمومنین(ع) چه گذشت؟

 


از جمله مهمترین سؤالات مهم تاریخ صدر اسلام به خصوص پس از رحلت پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله)، قضیّه خانه نشینی حضرت علی(علیه السلام) است. اینکه چرا کسی که در واقعه تاریخی غدیر خم در میان آن همه جمعیّت مسلمانان آن زمان و در سال آخر عمر شریف پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) توسط پیامبر خدا به عنوان جانشین پس از ایشان به همه مردم معرّفی شد، پس از رحلت پیامبر، خانه نشین شد؟

عدم استقبال و حمایت مصرّانه اجتماعی!

پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) نیز این شرایط را پیش بینی کرده بودند و در آخرین لحظات عمر شریفشان فرمودند: یَا عَلِیُّ إِنَّكَ سَتَلْقَی[بَعْدِی] مِنْ قُرَیْشٍ شِدَّةً مِنْ تَظَاهُرِهِمْ عَلَیْكَ وَ ظُلْمِهِمْ لَكَ... فَإِنَّكَ [مِنِّی] بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ لَكَ بِهَارُونَ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ إِنَّهُ قَالَ لِأَخِیهِ مُوسَی إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَ كادُوا یَقْتُلُونَنِی؛
قریش برخورد تندى خواهى دید، شورششان علیه تو و ستمى كه بر تو روا دارند، پس اگر در نبرد با آنان یارانى یافتى با آنان جهاد كن و با موافقانت با مخالفانت بجنگ، پس اگر یارانى نیافتى، پایدارى پیشه كن و دست نگهدار و خود را در مهلكه نینداز، همانا كه تو نسبت به من، همانند هارونى نسبت به موسى، هارون براى تو الگوى نیكوئى است، همو بود كه به برادرش موسى گفت: «همانا كه این قوم مرا ناتوان نموده نزدیك بود مرا بكشند(1)».(2)

دفاع، آری یا خیر؟

سؤال بعدی آن است که اساساً آیا امیر المؤمنین(علیه السلام) نسبت به هجوم به خانه خود و ضرب و شتم همسر مکرّمه شان عکس العملی نشان دادند یا خیر؟

در مورد واقعه یقینی و غمبار ضرب و شتم حضرت زهرا(سلام الله علیها) تنها یادگار پیامبر اکرم که منجر به شهادت ایشان در سن 18 سالگی شد، هیچ تردیدی در بین شیعه وجود ندارد. حتّی برخی از اهل سنّت نیز این واقعه را بیان کرده اند(3)

با بررسی اقوال تاریخی به این نتیجه می رسیم که حضرت، عکس العمل تندی در ابتدا از خود بروز دادند. سلیم ابن قیس نقل می کند: عمر آتش طلبید و آن را بر در خانه شعله‏ور ساخت و سپس در را فشار داد و باز كرد و داخل شد! حضرت زهرا (علیها السّلام) در مقابل او در آمد و فریاد زد: «یا ابتاه، یا رسول اللَّه»! عمر، شمشیر را در حالى كه در غلافش بود بلند كرد و به پهلوى حضرت زد. آن حضرت ناله كرد: «یا ابتاه»! عمر تازیانه را بلند كرد و به بازوى حضرت زد.
آن حضرت صدا زد: «یا رسول اللَّه، ابو بكر و عمر با بازماندگانت چه بد رفتارى كردند»! على (علیه السّلام ناگهان) از جا برخاست و گریبان عمر را گرفت و او را به شدت كشید و بر زمین زد و بر بینى و گردنش كوبید و خواست او را بكشد.(4)

این عکس العمل ابتدایی، نشان دهنده آن است که حضرت، توانایی برخورد قبلی و ممانعت از واقعه تلخ هجوم و وقایع پس از آن را داشتند؛ امّا به خاطر عواقب بدتر آن، از شدّت عمل بیشتر و تداوم آن منصرف شدند که در ادامه به آن می پردازیم.

وصیّت پیامبر

نهال دین اسلام به عنوان آخرین و کاملترین دین الهی در پرتو مرارت‌های فراوان پیامبر اکرم کاشته شد و هنوز ایثارها و مراقبت‌های فراوانی را برای بالندگی بیشتر نیاز داشت. از این رو، حفظ و بقای اصل دین اسلام بر هر ضرورت دیگری مقدّم می نمود؛ لذا پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) که نسبت به آینده این امّت آگاه بودند سفارشاتی به امیر المؤمنین(علیه السلام) داشتند از جمله اینکه فرمودند:
«فَإِنْ وَجَدْتَ أَعْوَاناً [عَلَیْهِمْ] فَجَاهِدْهُمْ وَ قَاتِلْ مَنْ خَالَفَكَ بِمَنْ وَافَقَكَ فَإِنْ لَمْ تَجِدْ أَعْوَاناً فَاصْبِرْ وَ كُفَّ یَدَكَ وَ لا تُلْقِ بِیَدِكَ إِلَی التَّهْلُكَةِ»؛ پس اگر در نبرد با آنان یارانى یافتى با آنان جهاد كن و با موافقانت با مخالفانت بجنگ، پس اگر یارانى نیافتى، پایدارى پیشه كن و دست نگهدار و خود را در مهلكه نینداز!(5) پس، در جایی که کشته شدن انسان فایده ای موجّه نداشته باشد نباید اقدامی کرد؛ هر چند باعث مظلومیّت و از دست رفتن حقوق شخصی شود!

بنابراین اگر حضرت دست به اقدام مسلحانه می زدند غیر از فتنه انگیز و غبار آلود شدن فضا و در خطر افتادن اصل دین نورسته اسلام، فایده دیگری نداشت.

پی نوشت:

1. أعراف؛ 150
2. سلیم بن قیس الهلالی؛ ج‏2؛ ص 568
3. ر.ک: فرائد السمطین، ج 2 ، ص 34؛ سیر اعلام النبلاء، ج 15 ، ص 578؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، ج3، ص124
4. ر.ک: هلالى، سلیم بن قیس، ج‏2؛ ص568
5. سلیم بن قیس الهلالی؛ ج‏2 ؛ ص568