دعا می‌‌خوانیم اما با خدا گفت‌و‌گو نمی‌کنیم

حجت‌الاسلام محسن ادیب بهروز، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با ایکنا؛ دعاهای هر روز ماه مبارک رمضان را پازلی توصیف کرد که در پایان ماه تصویری از آنچه باید به دست می‌آوردیم برای ما ترسیم می‌کند؛ نردبانی که روزه‌دار را به جایی که باید، می‌رساند.

وی در مقدمه شرح دعای روز هفدهم ماه رمضان که می‌فرماید: «بسم الله الرحمن الرحیم
اللهمّ اهْدِنی فیهِ لِصالِحِ الأعْمالِ واقْـضِ لی فیهِ الحَوائِجَ والآمالِ یا من لا یَحْتاجُ الى التّفْسیر والسؤالِ یا عالِماً بما فی صُدورِ العالَمین صَلّ على محمّدٍ وآلهِ الطّاهِرین؛ خدایا راهنمائیم كن در آن به كارهاى شایسته و اعمال نیك و برآور برایم حاجت‌ها و آرزوهایم اى كه نیازى به تفسیر و سؤال ندارد اى داناى به آنچه در سینه‌هاى جهانیان است درود فرست بر محمد و آل او پاكیزگان» عنوان کرد: در مجموعه دعای روزهای ماه رمضان یک پازل را می‌بینیم نه قطعات ناپیوسته و بریده از یکدیگر را. وقتی گفته می‌شود پازل به این معنی است که یک شروع و یک پایانی داریم. در دعای روز اول و آخر اگر توجه کنیم مشخص می‌شود که محور این مجموعه دعا، روزه‌ای است که در ماه رمضان گرفته می‌شود و این روزه می‌تواند آثار تکوینی و وضعی به طور صد در صد برای روزه دار و کسانی که در آن فضا قرار می‌گیرند، ایجاد کند.

وی ادامه داد: به همین جهت آغاز و پایان دعاها این است که می‌خواهد این آثار به صورت قطعی در حق انسانی که روزه می‌گیرد به وجود بیاید؛ منتهی در این ایجاد آثار، از دعای دوم تا دعای ۲۹ این آثار را به صورت تفکیکی اما به هم پیوسته مطرح می‌کند.

هر روز یک پله بالا می‌رویم

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه توجه به محتوای آنچه طی ماه رمضان از خدا می‌خواهیم، ترسیم یک نردبان است، گفت: اگر انسان بتواند هر روز یک پله این نردبان را بالا برود، به سرانجام می‌رسد و آن دست آوردی که در آخرین دعا پیرامون همین روزه مطرح کرده تحقق پیدا می‌کند.

پس از این مقدمه حجت‌الاسلام ادیب بهروز در تشریح دعای روز ۱۷ ماه رمضان، گفت: در این دعا دو بحث مطرح شده است. یک مطلب اینکه از خدا درخواست می‌کنیم عملی که او قبول دارد، درست می‌داند و مورد ارزش خدا است من بنده آن عمل را بشناسم و به سمت آن عمل سوق پیدا کنم.

گاهی عمل درست را نمی‌شناسیم گاهی همت و اراده انجام عمل درست را نداریم

وی در تشریح فراز اول این دعا گفت: گاهی انسان عمل درست را نمی‌شناسد و بر اساس یک جهل مرکب به سمت انجام کارهایی می‌رود که تصور می‌کند خداوند آنها را قبول دارد در حالی که وقتی در واقعیت برزخ قرار می‌گیرد متوجه می‌شود که کاملاً اشتباه می‌کرده و آن اعمال مورد تأیید خداوند متعال نبوده است و گاهی هم می‌شناسد ولی همت، عوامل و اراده بر انجام آن را ندارد.

اول اعمال درست را شناخته و عمل می‌کنم و بعد سراغ درخواست‌هایم می‌روم

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه گفت: لذا اولین درخواستی که در این دعا می‌خواهیم این است که خدایا عمل‌هایی که مورد تأیید شما هست برای من شناخته شود. چون خود خداوند می‌تواند این حالت را در من ایجاد کند که بتوانم عمل‌های شایسته را از آنچه که ناشایسته است تفکیک کنم و از سوی دیگر باز خود خداوند می‌تواند این قدرت را در من ایجاد کند که اهتمام به انجام داشته باشم لذا این مسئله را درخواست می‌کنم و این می‌شود یک مقدمه؛ یعنی وقتی من بتوانم به سمت عمل‌هایی که شایسته و بایسته است بروم و آنها را انجام دهم، به صورت علت و معلول اتفاقی رخ می‌دهد و آن این است که من درخواست‌هایی دارم و آرزوهایی که بعد از مرحله اول می‌توانم مطرح کنم.

وی در تشریح مفهوم آمال و آرزوها گفت: آمال آینده و افق دور و بلند ملت مثل ۵۰۰ سال و هزار سال را می‌گویند، حوائج درخواست‌های کوتاه مدت و گاهی میان بری است که برای رسیدن به اهداف خواسته می‌شود. وقتی من درخواست‌هایی از خدا دارم و می‌گویم خدایا این درخواست‌ها انجام شود و تحقق پیدا کند و من به آرزوهای بلند و دست یافتنی خود برسم لازمه این مسئله این است که عمل‌های شایسته‌ای که خدا می‌پسندد و قبول دارد را انجام دهم و انجام این عمل‌ها علتی است برای تحقق دعاهایم.

حجت‌الاسلام ادیب بهروز بیان کرد: در روایت‌هایمان هم داریم که کسانی که تغذیه حرام دارند یعنی منابع مادی تغذیه آنها درآمد حرام یا شبهناک است درخواست آنها در پیشگاه خداوند متعال مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد. چون با ذهن، نیرو و توانی دارد با خداوند گفت‌وگو می‌کنند که آن ذهن، نیرو و توان نمی‌تواند این قابلیت را برای وی ایجاد کند که در زمان گفت‌وگو متوجه حضور خالق باشد.

زبانمان درخواست‌هایی مطرح می‌کند بدون توجه به مقصد و مقصود

وی ادامه داد: و چنین افرادی وقتی متوجه نشوند، خالق را درک نمی‌کنند در نتیجه زبانشان درخواست‌هایی را مطرح می‌کند، بدون توجه به مقصد و مقصود. یعنی معبودی که باید از وی درخواست کند را نمی‌تواند احساس و درک کند. لذا در روایت‌ها داریم که وقتی شما با ما گفت‌وگو نمی‌کنید چه توقعی دارید که درخواست شما مورد پذیرش قرار بگیرد.

این روحانی کاروان‌های حج افزود: لذا اگر من در تشخیص و انجام عمل شایسته و کسب و خرج درآمد حلال و غیر شبهناک دقت کنم، نتیجه می‌شود انجام اعمال صالح. و از آنجایی که گاهی فضایی ایجاد می‌شود که انسان اصلاً تصور نمی‌کند که درآمد غیر حلال در زندگیش قرار گرفته و غذایش حلال نیست، بنابراین این دعا را از خدا درخواست می‌کند که خدایا «اللهمّ اهْدِنی فیهِ لِصالِحِ الأعْمالِ».

بگذاریم خدا آرزوها و دعاهایمان را تعیین کند

وی در تشریح جزئی‌تر مفهوم «لِصالِحِ الأعْمالِ» گفت: اگر قرار است من اعمال شایسته‌ای را انجام دهم قدرت تشخیص و اراده من بشر بسیار محدود است لذا در این دعا از خدا درخواست می‌کنیم که این اهتمام و تشخیص را به من بدهد تا نتیجه این تشخیص درست و عمل به اعمال درست اجابت درخواست‌هایم باشد. منتها معمولاً ما آرزوها و دعاهایمان را خودمان تعیین می‌کنیم در حالی که این کار در فرهنگ دعای ما قابل تأیید نیست و توصیه شده که خودمان دعاهایمان را تعیین نکنیم چون ما در تشخیص درستی، نادرستی و اولویت‌هایتان به اندازه خالق قدرت نداریم پس دعاهایمان را هم به خدا واگذار می‌کنیم.

ادیب بهروز تصریح کرد: اگر برگردیم دعاهای دوم ماه رمضان تا شانزدهم را نگاه کنیم می‌بینم یک مجموعه پلکانی از درخواست‌ها و آمال را مطرح کرده‌ایم و در دعای روز هفدهم درواقع داریم از آنچه تا امروز مطرح کرده‌ایم چکیده گویی می‌کنیم و می‌خواهیم آنها به نتیجه برسد.

یاد بگیریم برای توصیف خالق از خالق کمک بگیریم

وی در تشریح بخش دوم دعا که می‌فرماید: «یا من لا یَحْتاجُ الى التّفْسیر والسؤالِ» گفت: این جمله دعا خطاب به خود خالق است یعنی به زبان خالق، خالق را معرفی می‌کند، چون ما معتقد هستیم معرفی خالق و توصیف خالق از زبان غیر خالق قطعاً خطا دارد چرا که غیر خالق هیچ گونه اشراف، احاطه و شناخت واقعی نسبت به خالق اساساً نمی‌توانند داشته باشند. یعنی این قابلیت وجودی در مخلوق نیست لذا اینجا به ما یاد داده‌اند برای توصیف خالق از خود خالق کمک بگیریم.

حجت‌الاسلام ادیب بهروز ادامه داد: اینجا وقتی من می‌خواهم خالقم را توصیف کنم اولین وصفی که برای خالق دارم این است که «لا یَحْتاجُ الى التّفْسیر والسؤالِ»؛ معمولاً تفسیر و سؤال برای جایی است که ما یک مجهول داریم که قابلیت شناسایی برای ما ندارد و می‌خواهیم با علوم بشری آن را شناسایی کنیم. به همین جهت هم در پژوهش‌ها گفته می‌شود که محور پژوهش‌ها سؤال است و اگر سؤال در پژوهش‌ها نباشد هیچگونه دست آوردی به دست نمی‌آید.

ظاهر خداوند آشکار و هویداست، اما باید حضورش را درک یا احساس کنیم  

وی با استفاده از مفهوم یکی از خطبه‌های نهج البلاغه به آشکار بودن وجود خداوند اشاره و عنوان کرد: در نهج‌البلاغه داریم که ظاهر خداوند به قدری هویدا، نمایان و آشکار است که نیاز به هیچ ابزاری برای شناسایی او نیست مهم این است که ما بتوانم حضور او را درک یا احساس کنیم؛ احساس راحت‌تر و سریع تر از درک است. منتهی باز بر می‌گردم به بحث قبلی که اگر من بخواهم به این حضور و درک راه پیدا کنم فرموده‌اند یکی از راه‌ها این است که کارهایی که انجام می‌دهم و روی شخصیت من اثر می‌گذارد مورد تأیید خدا باشد.

حجت‌الاسلام ادیب بهروز تصریح کرد: وقتی عمل صالح انجام دادید، به صورت طبیعی و کاملاً واضح و شفاف حضور خدا را حس می‌کنید حتی طبق آیه قرآن «من از آنچه که شما فکر می‌کنید به شما نزدیک‌تر هستم» دیگر نیازی به پیگیری و پیجویی ندارید لذا در ادامه این دعا مطلب تکمیل و عنوان می‌شود: «یا عالِماً بما فی صُدورِ العالَمین» در واقع یکی از اوصاف خدا این است که خدایا شما بر تمام خواسته‌ها و اتفاقات درونی که در عالم برای بشر پنهان است اشراف و آگاهی دارید.

وی افزود: این بخش از دعا به حقیقتی اشاره دارد که این حقیقت را اگر شخص بپذیرد می‌تواند فراض قبلی دعا یعنی «واقْـضِ لی فیهِ الحَوائِجَ والآمالِ» را باور کند. اینجاست که فرد دعا کننده پیش خودم می گوید من که خواسته‌هایم را تک تک برای خدا مطرح نکردم پس خداوند چطور متوجه شد؟ پاسخ ما را با «یا عالِماً بما فی صُدورِ العالَمین» می‌دهند و می‌گویند وقتی شما اقرار می‌کنید که خداوند بر تمام درون ما مشرف و احاطه دارد، پس بر  تمام حاجات و آمال من هم اشراف دارد بنابراین آنها تحقق پیدا می‌کنند.

امروز بر پله هفدهم می‌ایستیم و آنچه به دست آورده‌ایم را با خدا مطرح می‌کنیم

این استاد دانشگاه در جمع‌بندی مفاهیم مد نظر این دعا، گفت: در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که در دعای روز هفدهم به نوعی بر پله‌هایی که طی کرده‌ام توقف و آنچه به دست آورده‌ایم به صورت عصاره و چکیده با خداوند مطرح می‌کنیم.

راه انس با خدا مراقبت از آنچیزی است که می‌خوریم

وی تصریح کرد: من اگر بخواهم این دعاها در من آثار کاربردی ایجاد کند راهی ندارم غیر از آنکه انس خودم را با خالق بیشتر کنم برای بیشتر کردن انس با خالق در روایات مراقب از تغذیه به عنوان کلید مطرح شده است.

ادیب بهروز در خصوص تعذیه نیز گفت: در درجه اول تغذیه مادی و در درجه دوم تغذیه معنوی مطرح است که منظور از تغذیه معنوی اطلاعات و داده‌هایی است که دیگران به ذهن من القا و یا دیگران به من تزریق می‌کنند. اینجاست که فرموده‌اند مراقبت کنید که آنچه که به صورت تغذیه معنوی در وجود شما نهاده می‌شود اگر مورد تأیید خداوند متعال نباشد به هیچ وجه امکان انس وجود ندارد و موجب می‌شود حضور خالق را هم احساس نکنیم.  

---

منبع : خبرگزاری قران