اولویت بندی نیازهای خانواده

در مطالب پیشین به راه های کسب درآمد خانواده و مخارجی که در یک ماه هزینه می شود پرداخته ایم. اما باید هر خانواده یک برنامه مدون از اقتصاد خود تهیه کند. تعیین اولویت های هزینه ای در ابتدا باید با مشارکت همه اعضا صورت پذیرد. چرا که هر فرد مخارج کلی و جزئی که مربوط به خودش می شود را بیان می کند و این گونه همه راه های خرج پول در خانواده مشخص می شود.


یک روش در این زمینه این است که ابتدا کل مقدار پولی را که در ماه وارد خانه می‌شود حساب کنید و بعد از آن مقدار پولی را صرف پرداخت قسط وام‌ها، برق، آب، گاز، غذا و ... می‌کنید را محاسبه نمایید. این روش به بچه‌ها نیز کمک خواهد کرد که درک نسبی نسبت به فرآیند مصرف به‌دست آورده و کم‌کم این موضوع را دریابند که وقتی پول می‌رود، رفته است و ما بعضی اوقات برای آن‌که نیازهایمان تأمین شود مجبوریم پا روی بعضی خواسته‌هایمان بگذاریم و اینکه، این هنر است که با قناعت و صرفه‌جویی دخل و خرج خانواده را تنظیم و اجرا کنیم تا با کسری مواجه نشویم.

پس از رسیدن به نقاط اشتراک در ارتباط با اولویت های هزینه ای باید یک طبقه بندی از آنها داشته باشید. البته این اولویت‌ها باید با نیازهای ابتدایی و اصلی خانواده آغاز گردد که برای بسیاری از خانواده‌ها همان نیازهای اولیه یعنی نیاز به خوراک، پوشاک و مسکن می‌باشد. در کنار این هزینه‌های اولیه یک‌سری نیازهایی که لازمه زندگی در دنیای مدرن می‌باشد نیز وجود خواهد داشت، مثل: حمل و نقل، برق و تلفن. اگرچه حیات ما به آن سه نیاز اولیه وابسته است. اما این نیازهای مدرن با افزایش توانایی ما شرایط را برای رسیدن به آنها ساده‌تر می‌نمایند.

مواردی مثل کلاس‌های مختلف ورزشی یا همچنین کلاس‌های آموزشی مثل کامپیوتر که اهمیت آن را هیچ‌گاه نباید فراموش کنیم و دیگر هزینه‌های مشابه در این رابطه مهم است که دقیق فکر کنیم و ببینیم که چه چیزهایی واقعاً می‌توانند زندگی فردی و خانوادگی ما را بهبود بخشیده و غنی‌تر کنند

در زیر به برخی از اولویت‌ها به طور مشخص می‌پردازیم:

 تغذیه

از مهم‌ترین نیازهای انسان، نیاز به خوراک (آب، غذا، میوه و...) می‌باشد که می‌توان با استفاده صحیح و به اندازه از مواد غذایی در دسترس، از 4 گروه اصلی غذای پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، قندها، چربی‌ها بهره‌مند شد. البته می‌توان در برخی شرایط جایگزین‌هایی را در سبد غذایی خانواده قرار داد مثلاً در مصرف گوشت می‌توان از سویا و یا قارچ استفاده کرد و به جای مصرف برنج و نان، سیب‌زمینی یا ماکارونی را به کاربرد. موارد دیگری که در اولویت مصرف مواد غذایی قرار دارند چنین می‌باشد:

 تغذیه زنان باردار باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. این کار در درازمدت به نفع خانواده خواهد بود. تغذیه صحیح کودکان در سنین بلوغ (به‌خصوص دختران) عامل مهمی در صرفه‌جویی‌های درازمدت بهداشتی و درمانی و دوران‌های بزرگسالی و پیری آنها خواهد بود. بیماران و سالخوردگان هم در اولویت تغذیه‌ای قرار دارند.

 در مدیریت آگاهانه خانواده خرید مواد غذایی به مقدار لازم و کافی انجام می‌شود. به‌خصوص در میهمانی‌ها لازم است دقت شود که به عنوان میهمان به اندازه و درست غذا بخوریم و به عنوان میزبان نیز بیش از اندازه و با تنوع زیاد غذا تهیه نکنیم، این مسئله علاوه بر صرف هزینه مادی و زمانی بیشتر، برای سلامتی هم مضر است و چنانچه غذا زیاد آمد با نگهداری صحیح آن در یخچال یا فریزر یا اطعام به نیازمندان از اتلاف آنها جلوگیری کنیم.

پوشاک

نعمت لباس که زینت بدن و حافظ آن از سرما و گرما می‌باشد، اولویت بعدی مصرف خانواده است. هر چند که در بخش خوراک به دلیل مصرف دائمی، درآمد پی در پی به مواد غذایی تبدیل می‌شود ولی این سرعت در مورد تهیه لباس این گونه نیست. به همین دلیل پوشاک در طبقه سوم هزینه‌ای جا می‌گیرد به‌خصوص در سنین بعد از کودکی و بلوغ که رشد بدن تقریباً متوقف می‌شود، می‌توان لباس‌ها را با مدت زمان بین چند ماه تا چند سال استفاده نمود.

نکاتی در مورد لباس
-- هر چند که اسراف در پوشاک مثل اسراف در هر امر دیگری صحیح نیست، ولی باید دقت نمود که داشتن چند دست لباس برای مصارف مختلف در زندگی، اسراف نیست. چنانچه شخصی از امام کاظم (علیه‌السلام) سوال نمود. «انسان دارای ده پیراهن باشد اسراف است؟ فرمودند: نه و این بیشتر موجب نگاهداری لباس‌های اوست. لیکن اسراف آن است که لباس آبرومند (و قیمتی) خود را در جاهای کثیف و یا به هنگام اشتغال به کار روزانه و گل و خاک بپوشی.» لذا لباس متعدد داشتن، خود نوعی رعایت اقتصاد است،؛ زیرا که اگر یک لباس مدام پوشیده شود زود کهنه می‌شود و اگر چند لباس باشد و به نوبت پوشیده شود برای زمان بیشتری دوام می‌آورد.

-- شخصیت اجتماعی افراد معمولاً به نوع لباس آنها ارتباط دارد. افراد جامعه باید به این توجه داشته باشند و لباسی که مایه آبرو و حیثیت اجتماعی است، در هر جا نپوشند و آن را درست نگهداری کنند تا دوام بیشتری داشته باشد و دوباره نیاز به خریدن چنین لباسی پیدا نشود. و از آنجا که برخی از صاحبان عمده تجارت مایل‌اند یا سوء‌استفاده از روحیه تنوع طلبی زنان مُدپرستی را ترویج نمایند با خردورزی و مدیریت و استفاده صحیح از لباس‌ها، می‌توان از این خطر بزرگ در امان ماند.

مسکن

از نیازهای واقعی انسان، نیاز به مسکن است که بهتر است برای مسکنی خوب به نکاتی توجه داشت چون: همسایه‌های خوب، استحکام بنا، آفتاب‌گیر بودن اتاق‌ها و نزدیک بودن به محل کار و تحصیل.

راه‌های تهیه مسکن
1- یکی از طریق تهیه مسکن اجاره نمودن خانه آپارتمان است. اجاره‌نشینی از یک جهت سخت و از جهتی دیگر مفید است. از جهت اینکه مستأجر دغدغه مالیات و عوارض و آسفالت پشت‌بام و تعمیرات اساسی و غیراساسی را ندارد مفید است و از جهت اسباب‌کشی‌های سالانه و دائم در فکر پیدا کردن مسکن مناسب بودن، هزینه‎‌های حمل اسباب و کرایه ماشین و پرداخت حق بنگاهی، سخت است. بنابراین بهتر است خانواده هرچه زودتر به خرید مسکن اقدام نماید.

خصوصاً در اجاره‌نشینی مبلغ قابل توجهی از درآمد صرف اسکان می‌شود بدون آنکه فرد، مالک آن مسکن گردد. بنابراین تهیه مسکن ولو بسیار کوچک و با گرفتن وام، از اجاره‌نشینی در مسکن بزرگتر و مجهزتر، مقرون به صرفه‌تر است و رفاه آتی بیشتری فراهم می‌نماید. خوشبختانه اکنون دولت به شیوه‌های مختلف، به صاحب مسکن شدن مردم کمک می نماید مثل اجاره به شرط تملیک، ارائه تسهیلات بانکی و... .

خوب است زوج‌های جوان با شناسایی این راه‌ها، مناسب‌ترین آن را انتخاب کرده و با صرفه‌جویی در هزینه‌ها مقدمات خرید مسکن را برای خود در طی چند سال پس از ازدواج فراهم آورند.

تحصیل

از اولویت‌های مهم در صرف هزینه‌ها، خرج تحصیل، تعلیم و تعلّم است و با توجه به اهمیت اسلام به علم‌آموزی همه انسان‌ها در تمام طول عمر، بهتر است که حتی در صورت تزاحم هزینه‌ها، با صرف‌نظر از هزینه‌های غیرضروری، به مخارج تحصیل افراد خانواده اولویت داد. خانواده آگاه در انتخاب بین لوازم اضافه و تزئینات و دکوراسیون و ... با خرج تحصیل، حتماً هزینه‌های تحصیل و آموزشی را انتخاب خواهد کرد و بدین وسیله موفقیت و شادکامی آینده خانواده را فراهم خواهد نمود و همچنین تبعات تحصیلی خود و همسر را مثل صرف‌نظر نمودن از میهمانی دادن و یا میهمانی رفتن در ایام امتحانات و سفرهای غیرضروری... را قبول خواهد کرد.

بهداشت و درمان

رعایت بهداشت و صرف هزینه‌هایی در ارتباط با آن، کمک مهمی برای سلامت و شادابی خانواده و رشد و پیشرفت آن و همچنین مانع مهمی برای پرداخت هزینه‌های گران درمان می‌باشد.  با عادت دادن خود و فرزندان در رعایت اصول بهداشتی در خانه و خارج از خانه، گام اصلی برای حفظ سلامتی برداشته می‌شود.

مدیریت خانواده (به خصوص زنان) نقش مهمی در ایجاد تقویت رفتارهای صحیح بهداشتی در داخل و خارج خانه دارند.

نظافت عمومی اتاق‌ها و فضای خانه، تهیه بهداشتی غذاها، نظافت آشپزخانه که کانون مهمی برای تکثیر میکروب‌ها است، شستشو و اتوی لباس‌ها و همچنین عادت دادن بچه‌ها به نظافت دائمی دست‌ها و دندان‌ها، استحمام، مرتب کردن رختخواب و البسه و لوازم شخصی خود... رفتارهای ساده و عادی روزمره است ولی در واقع از بسیاری بیماری‌ها و از تحمیل هزینه‌های گزاف بر خانواده جلوگیری می‌کند. علاوه بر این رفتارهای بهداشتی خارج از منزل به طور غیرمستقیم بر بهداشت خانواده تأثیرگذار است. که باید به آن توجه نمود.

اوقات فراغت

فرصت‌هایی در زندگی برای تفریح، مسافرت، مهمانی، زیارت و دید و بازدیدهای فامیلی برای تنوع و شادابی زندگی لازم است. بهتر است در این گونه موارد با رعایت حفظ حریم‌های خانوادگی و اجتماعی و نیز صداقت و همکاری، بهره‌وری بیشتری از اوقات فراغت داشت.

برگزاری مهمانی‌های سالم و دوستانه بهترین فرصت برای گذران اوقات فراغت می‌باشد. می‌توان برای کمتر شدن هزینه مهمانی‌ها با یک نوع غذا از مهمان‌ها پذیرایی کرد و یا حتی در میهمانی‌های خیلی دوستانه هم می‌توان به گونه‌ای اشتراکی غذا را تهیه نمود و برای کمتر کردن زحمت میزبان با او به همکاری پرداخت.

استفاده از پارک‌ها و فضای سبز داخل و خارج از شهرها و نیز کوهستان‌های اطراف محل زندگی و حتی اماکن تاریخی مثل موزه‌ها، مساجد، امامزاده‌ها، تفریح سالم و کم‌خرجی برای خانواده‌ها می‌باشد. برای کمتر شدن خرج این تفریحات می‌توان غذا را در خانه تهیه نمود تا هم صرفه‌جویی و هم اطمینان از سلامت آن حاصل شود و یا از چادرهای سفری به جای هتل‌ها و متل‌ها استفاده کرد. به هر حال آنچه که این تفریحات را شیرین می‌کند خوش‌اخلاقی، صداقت و رفاقت، صمیمیت و همکاری، همبازی شدن بچه‌ها با یکدیگر، و پدر و مادر با بچه‌ها، کم توقعی و کسب و تجربیات نو در زندگی می‌باشد.

تزئین و آرایش، عطر و وسایل رفاهی

در خانواده زن و شوهر باید خود را ملزم بدانند که در محیط خانه تمیز، مرتب و آراسته باشند. البته  برای این کار لزومی به مصرف هزینه‌های بالا و اسراف نیست، می‌توان با حمام‌های یک‌روز درمیان، شستشوی ساده موها و شانه زدن یا برس کشیدن به آن، لباس تمیز و مرتب و استفاده از گردنبند یا دستبند ساده حتی بدلی برای تمیز و آراسته بودن، استفاده کرد.

البته در مورد استفاده از لوازم آرایشی باید از اسراف پرهیز کرد و حتی‌المقدور از خرید انواع فراوان آن به‌خصوص از نوع خارجی آن خودداری نمود. زیرا موجب صرف هزینه‌های زیادی از درآمد خانواده می‌شود غیر از آنکه بعضی از انواع خارجی لوازم آرایشی از نظر بهداشتی و مواد اولیه قابل اطمینان نیست و به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. بهره‌مندی از وسایل رفاهی نیز شأن هر انسانی می‌باشد، خداوند نعمت‌های خود را آفریده است تا بندگان خصوصاً مومنان از آن استفاده نمایند. در توضیح این مطلب باید گفت که اقتصاد اسلامی زندگی را به سه نوع تقسیم کرده است، زندگی ضروری، زندگی رفاهی، زندگی تجملی.

زندگی ضروری یعنی همه از خوراک و پوشاک و مسکن بهره‌مند باشند و کسی که امکان تهیه این نوع زندگی ضروری را داشته باشد لازم و واجب است که تهیه کند و اگر به دلیلی مثل بیماری، معلولیت، بیکاری و ... نتوانست بر همه لازم و واجب است این حد زندگی ضروری را برای دیگران تهیه کنند. زندگی رفاهی را هم اسلام می پسندد که انسان‌ها به‌خصوص مسلمان‌ها از غذای خوب، ازدواج، رفاه، آسایش بهره‌مند باشند، ولی زندگی تجملی را اسلام نمی‌پسندد و آن را نهی کرده است زندگی تجملی یعنی آن زندگی که انسان را از همه چیز باز بدارد و پایبند (مادیات، تجملات و قید و بندهای تجملی) کند، که تجمل‌گرایی در خانواده‌ها و ملت‌ها سر آغاز دردسرها و نابودی است و موجب ورود در عذاب دردناک جهنم می‌شود.

مهم‌ترین نکاتی که برای خرید لوازم زندگی باید به آنها توجه داشت:
* لزوم و ضرورت جدی کالای مورد نظر برای رفع نیازهای واقعی خانه
* استحکام و دوام
* مصرف کم‌انرژی
* عدم وجود جایگزین مناسبت‌تر برای آن
* عدم چشم و هم‌چشمی در خرید کالا
* تولید کالا در داخل

لذا می‌توان بخشی از هزینه‌های سبد مصرف خانواده را با توجه به اصول تنظیم بودجه خانواده برای تهیه وسایل رفاهی و اثاثیه منزل که باعث کمتر شدن زحمات کار در خانه و آسان شدن امور می‌گردد، اختصاص داد.

 انفاق، تعاون، مددکاری

با توجه به مشکلات فراوان اقتصادی در جامعه، همکاری خانواده‌ها به یکدیگر، عامل مهمی در ایجاد وحدت و اصلاح اجتماعی می‌باشد. انفاق شامل بخشش‌هایی است که فرد از مال خود، مخصوصاً از قسمت‌هایی که محبوب اوست، به نیازمندان بدهد. مواردی چون کمک به ایتام و مسکینان، کمک به همسایگان و اقوام کم درآمد، تهیه جهیزیه دختران، خرج درمان، تهیه آذوقه برای مستمندان به‌خصوص در ایامی چون ماه مبارک رمضان، اعیاد و ... از این قبیل است. انفاق به فقر و غنا مربوط نیست هر کس در اندازه توان خود می‌تواند خود را در زمره انفاق‌کنندگان قرار دهد.

مصارف شرعی و پرداخت مالیات

به عنوان شهروند مسلمان، علاوه بر پرداخت مالیات و عوارض شهری، موارد دیگری از پرداخت‌های مالی بر عهده افراد است مثل خمس، زکات، زکات فطره و...

باید توجه داشت که دادن مالیات هرگز رفع مسئولیت بابت خمس را نمی‌کند، زیرا موارد مصرف و مرجع اخذ مالیات‌ها با موارد مصرف و گیرنده و محل مصرف خمس فرق می‌کند. مالیات پولی است که در قبال حقوق شهروندی خود می‌پردازیم و از بابت پرداخت آن از امکانات رفاهی شهری بیشتری برخوردار می‌شویم در حالی که خمس، مالی است که متعلق به امام زمان (علیه‌السلام) و سادات فقیر و یتیم و مسکین می‌باشد. عمده‌ترین مواردی که خمس آن واجب است، منفعت کسب است. وقتی انسان از راه کسب، مالی به‌دست آورده چنانچه از مخارج سال او و افراد تحت تکفلش زیاد بیاید، باید خمس آن را بپردازد. سال خمس هم، یکسال بعد از دریافت اولین درآمد او می‌باشد.

---

منبع: برگرفته از کتاب " خانواده موفق" سازمان ملی جوانان