کدام سبک زندگی، خدیجه(س) را ام المومنین کرد؟

دهم ماه مبارک رمضان در تقویم اسلام سالروز رحلت حضرت خدیجه(س) همسر پیامبر اکرم(ص) و نخستین زن ایمان آورنده به اسلام است، بانویی که همه هستی اش را برای اسلام ایثار کرد و مصداق «السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ» شد؛ از این رو، به مناسبت فرا رسیدن سالروز رحلت آن بانوی بزرگوار با حجت الاسلام سید محمود مرتضوی هشترودی، استاد حوزه و پژوهشگر تاریخ به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن به حضورتان تقدیم می شود:

یکی از ویژگی هایی که در مورد حضرت خدیجه(س) مطرح می شود، نواندیش بودن و نوگرایی آن حضرت(س) نسبت به دوره تاریخی حیات شان است؛ برای مثال ایشان در شرایطی که زنان را مانند کالا می فروختند، تاجری موفق بود. چه چیز در شحصیت آن بانوی بزرگوار(س) وجود داشت که اینچنین متمایزشان می کرد؟
در مورد امتیازات و وجوه تمایز زندگی حضرت خدیجه(س) همین بس که پیامبر گرامی اسلام(ص) ایشان را جزء افضل النساء العالمین خواندند. خدیجه(س) بانویی موفق و از تاجران و ثروتمندان معروف مکه بود که اصالت خانوادگی داشت.
یکی از عوامل موفقیت حضرت خدیجه(س) را می توان انتخاب همسر مناسب دانست، چراکه با آن همه مکنت و مال برای انتخاب همسر ملاک های خاصی داشت، هرگز قدرت و ثروت نمی خواست، و در پی همسری بود  که حُسن خُلق، امانتداری و صداقت داشته و به خوبی و نیکی شهره باشد.
اگرچه در رسومات ما این گونه است که مرد به خواستگاری زن می رود ولی در مورد خدیجه(س)، ایشان خود همسر را انتخاب می کند و به نبی مکرم اسلام(ص) عرض می کند: من به تو علاقه مند شده ام و علت علاقه مندی ام آن است که اولا با تو خویشاوندم و بعد آنکه تو نزد قوم ات به شرافت، امانتداری و صداقت و حسن خلق شهرت داری، لذا اگر تمایل داری با من ازدواج کنی برو و به عمویت بگو؛ من نیز به عمویم می گویم.
این اولین ملاکی بود که حضرت خدیجه(س) برای انتخاب همسر در نظر گرفت. این نگرش اگر در جامعه امروزی هم پیاده شود برکات بسیار دارد نه آنکه دختران متمکن به خواستگار نجیب و شریف فخر فروخته و او را در شان خود نداند.
دومین ویژگی حضرت خدیجه(س)، مسئله «عفت» است. در عصری مثل حیات پیامبر(ص) و آن هم در کشوری مثل عربستان و جامعه جاهلی حجاز، ثروتمند بودن، دروغ گفتن، غارت کردن و بی بند و باری به عنوان ارزش مطرح بوده است؛ یعنی ضدارزش ها در آن دوران ارزش و در مقابل ارزش ها تبدیل به ضدارزش شده بودند؛ در چنان شرایطی خدیجه(س) علیرغم موقعیت ممتاز مالی خانوادگی، عفت پیشه کرد چنان که به عنوان زن عفیفه و پاکدامن شهرت داشت و او را طاهره می دانستند.
از ابعاد شخصیتی دیگر حضرت خدیجه(س) می توان به ایثارگری وی در طول زندگی اشاره کرد، چنان که آن همه مال و ثروت و اعتبار خویش را در راه اعتقاد به اسلام و هدف پیامبر(ص) هزینه کرد؛ چنان که پیامبر(ص) درباره او فرمودند: «هیچ مال و ثروتی برای من سودمندتر از اموال خدیجه(س) نبود». همچنین، رسول خدا(ص) در روایت دیگر می فرمایند: «اسلام گسترش نیافت مگر با ثروت خدیجه(س) و شمشیر علی(ع)»؛ در روایت دیگری از معصوم(ع) نیز آمده: «اسلام با سه بال گسترش یافت: اخلاق پیامبر(ص)؛ ثروت خدیجه(س) و شمشیر علی(ع)». این مهم است که یک فرد تمام اموال و اعتبارش را در راه  دین و همسر خود ایثار کند.
چهارمین نکته در مورد ابعاد شخصیتی حضرت خدیجه(س) ولایت مداری ایشان است، خدیجه(س) نسبت به همسر اطاعت پذیر بود، او را ولی خود می دانست، هرگز عنوان نکرد که من مال و مکنت دارم پس به او فخر می فروشم، برعکس تمام اموالش را در اختیار پیامبر(ص) قرار داده بود به گونه ای که رسول خدا(ص) فرمودند: «خدیجه وقتی به من پیوست که همه از من دور می شدند، او در راه اسلام مرا تنها نگذاشت و همواره از من حمایت کرد، خداوند او را رحمت کند که بانوی پربرکتی بود».
با این اوصاف و نقش اثرگذار در حیات و بقای اسلام، چرا وجود مقدس حضرت خدیجه(س) در میان ما کمتر شناخته شده اند و قدر ایثارشان آنطور که باید شناخته نشده، عواقب این بی توجهی چیست؟
متاسفانه، در جامعه کنونی و حتی در طول تاریخ یکی از بزرگ ترین ظلم هایی که نسبت به خدیجه(س) صورت گرفته، آن است که به هیچ وجه ابعاد شخصیتی شان را تبیین کنیم. حتی در جمهوری اسلامی نیز در این باره کمکاری شده و رسانه ملی و سینماگران ما نیامده اند ابعاد شخصیتی ایشان را به مردم نشان دهند.  این در حالی است که در غرب از کسی که کمترین خدمت را ارائه کرده، الگوسازی و اسطوره سازی می کنند، اما ... ما این همه الگو و اسطوره داریم ولی آنها را معرفی نمی کنیم و شخصیت آنها و زندگی شان را آنگونه که شایسته است، نمای شناسانیم.
در حالی که معرفی چنین شخصیت هایی ایثار و از خودگذشتگی را به مردم یاد می دهد، این احترام و عشقی که خدیجه(س) نسبت به همسرش داشت مثال زدنی است. اینکه با وجود آن همه ثروت و مکنت زمانی که پیامبر(ص) را می دید، می گفت: «وارد خانه ات شو یا رسول الله؛ خانه خانه توست و من کنیز تو هستم». یعنی خود را در مقام کنیزی پیامبر(ص) می دانست.
محبتی که حضرت خدیجه(س) به همسر خویش داشت می تواند برای زنان جامعه ما الگو باشد، چنان که وقتی پیامبر(ص) را مید دی، عرضه می داشت: «یا سیدی یا حبیبی(ای سرور و نور چشم من، به خدا سوگند که تو محبوب منی، همه مال و قوم و خویشان من فدای تو باد، تو از همه آنان پیش من عزیزتری)»؛ اگر زنی نسبت به همسرش چنین ادبیاتی را استفاده کند آیا همسرش به او خیانت می کند؟
دین مبین اسلام کم از این چهره های بزرگ نداشته است که بتوانند برای خانواده ها الگو باشند اما چون این چهره ها را معرفی نکرده ایم، وضعیت مان چنین شده، در واقع غفلت در معرفی و شناساندن این شخصیت ها و سبک زندگی شان، خیانت به خانواده ها بوده است.
این ظلم بزرگی است که باعث می شود زنان ما در اثر نشناختن اسوه هایی همچون حضرت خدیجه(س)، در پاسخ به پرسش از الگوی رفتاری شان، اوشین را معرفی کنند!!! پس از آن پاسخ بود که امام خمینی(ره) گریستند و فرمودند: جا دارد که جامعه اسلامی گریه کند که زن مسلمان به جای آن که بگوید الگوی من خدیجه(س) و فاطمه(س) است، می گوید الگوی من اوشین است.
امروز منبر و خطابه تنها می تواند جامعه محدودی را ارشاد کند و تحت تاثیر قرار دهد، لذا حال که امکانات و ابزار اطلاع رسانی گسترش یافته باید از طریق انواع رسانه ها اعم از دیداری و شنیداری و مطبوعات و فضای مجازی برای معرفی الگوهای اسلامی از جمله حضرت خدیجه(س) اقدام و فرهنگسازی کنیم.
حضرت خدیجه(س) را علاوه بر اینکه همسری شایسته برای پیامبر خدا(ص) بود، زنی سیاست مدار و صاحب قدرت نیز معرفی شده  که همواره استقلال فکری داشته است، این جنبه از زندگی ایشان تا چه اندازه در تربیت فرزندی چون حضرت فاطمه زهرا(س) موثر بود؟
باید توجه داشت کودک در کوچک ترین نظام اجتماعی به نام خانواده، بزرگ و تربیت می شود، این نظام از یک زن و مرد به عنوان پدر و مادر و فرزند تشکیل می شود. خانواده ای که حضرت زهرا(س) در آن رشد و تربیت یافت متشکل از پیامبر(ص) و حضرت خدیجه(س) است؛ شخصیت نبی مکرم اسلام(ص) که مشخص است، ایشان مردی الهی و در ارتباط با غیب بود، مدیر و شجاع و تمامی ابعاد شخصیتی یک مرد کامل را داشت و امتحان خود را در برهه های مختلف پس داده بود، اگر در وادی سیاست وارد می شد، سیاست مداری قهار بود، اگر در وادی تجارت وارد شد تاجری موفق بود، چنان که برای مثال ثروت خدیجه(س) را چندین برابر کرد و نسبت به آن بسیار امین بود.
رسول خدا(ص) در رفتار با فرزند نیز شیوه ای متعالی داشتند، چنان که با دخترشان جز محبت و احترام رفتار نمی کردند و در جامعه جاهلی که دختران را زنده به گور می کردند، تعابیر ایشان در خطاب قرار دادن حضرت زهرای مرضیه(س) نشان از جایگاه و شانی دارد که ایشان برای دخترشان قائل بوده اند.
خدیجه(س) به عنوان مادر حضرت زهرا(س) نیز از نظر ثروت در مکه حرف اول را می زند، از نظر قدرت و شوکت، عظمت و اصالت و نجابت خانوادگی بی همتاست و کسی است که زیر دست اش حداقل صدها نفر کار می کردند و صدها خدم و حشم و پیشکار داشته است. خدیجه(س) با آن نجابت و مدیریتی که داشت همسر حضرت رسول(ص) شد. وقتی فرزندش به دنیا آمد با وضو به او شیر می داد. امور منزل را انجام می داد، فضای منزل را برای همسر فراهم می کرد تا پیامبر(ص) بتواند عبادت کند و به کارهایش برسد. فاطمه(س) این رفتار را در منزل از پدر و مادر می بیند و یاد می گیرد و در آینده همان احتراماتی که والدین اش نسبت به یکدیگر ابراز می کردند را به همسرش امیرمومنان(ع) ابراز می دارد.
چه نکاتی در سبک زندگی حضرت خدیجه(س) می تواند از مشکلات و معضلات امروز ما گره گشایی کند؟
تمامی ابعاد زندگی ائمه(ع)، حضرت خدیجه و حضرت فاطمه(س) درس آموز است می توانیم از برگ برگ زندگی آنان برای جامعه کنونی الگوسازی کنیم؛ لازمه تحقق این امر انجام کار پژوهشی گسترده است که بتواند ابعاد مختلف زندگی این بزرگواران علیهم السلام را بررسی و برای جامعه ارایه کند.
خدیجه(س)، ام المومنین و ام المسلمین است. ایشان در زندگی «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ» بود. کسانی چون او قهرمانان واقعی تاریخ ما هستند که باید از زندگی شان در قالب های مختلفی برنامه سازی شود. در حالی که ما شخصیت های تاریخی واقعی داریم، هالیوود مشغول ساختن شخصیت های تخیلی و معرفی آنها به عنوان قهرمان است!، چرا ما نباید از داشته واقعی خود بهره مند شویم؟. حداقل از 10 زن نمونه در قرآن نام برده شده که می توانیم از آنها برای الگوسازی استفاده کنیم. لازم نیست که حتما خودمان فیلم بسازیم، می توانیم فیلمنامه را بنویسیم و بدهیم دست کشورهایی که توان بیشتری دارند.
در جهان چندین میلیارد مسیحی زندگی می کنند، علت چیست؟ دلیل تبلیغی است که آنان در نقاط مختلف جهان دارند. آنها مسیح را در هر کشوری متناسب با فرهنگ آن کشور معرفی می کنند، در تبت مسیح را در قامت مجسمه بودا، در یک کشو ر آفریقایی مسیح را در قامت انسانی سیاه پوست، در واقع مسیح را بومی سازی کرده اند. اما این شیوه های تبلیغ در جامعه نیست و متاسفانه، قومیت گرایی در کشور در حال پررنگ شدن است. امیدوارم که با برگزاری جشنواره ها و بزرگداشت هایی در مورد شخصیت حضرت خدیجه(س) بتوانیم این بانوی عظیم الشان تاریخ اسلام را به مردم معرفی کنیم.

---

منبع: خبرگزاری شبستان