نگاهی به دیوان «پروین اعتصامی» از مجموعه متون ادب فارسی

انتشارات به‌نشر اخیراً دیوان پروین اعتصامی را با دو مقدمه از  ملک‌الشعرای بهار و عبدالحسین زرین‌کوب منتشر کرده است،‌  این کتاب شامل قصاید، مثنویات، تمثیلات و مقطعات است، که در سلسلۀ «مجموعۀ‌ متون ادب فارسی» منتشر شده است. محمدکاظم کاظمی یادداشتی بر این کتاب نوشته است،‌ متن این یادداشت به شرح ذیل است:‌

«کودکی کوزه‌ای شکست و گریست
که مرا پای خانه‌رفتن نیست

چه کنم اوستاد اگر پرسد؟
کوزۀ آب از اوست، از من نیست

پروین اعتصامی از دیرباز شاعر محبوب من بوده است، از آن زمان که در سنین ده دوازده سالگی در کابل، گزیده‌ای مختصر از شعرهایش را که از فرط استفاده، ورق ورق شده بود می‌خواندم و بسیاری از آن شعرها را حفظ می‌کردم و در مشاعره‌های مدرسه به کار می‌بستم. از این گذشته در نخستین سال‌های شاعری، سبک پروین اعتصامی پایه و بنیاد شعرهایی که در آن سال‌ها نوشتم. عجیب نیست اگر بگویم که من با شعر پروین اعتصامی به دنیای شعر وارد شدم و تا سال‌ها و بلکه تا امروز از شاعرانی بوده است که همان قرب و منزلت والا را برایم دارد.

شاید آن هنگام که پس از مدتی جستجو در پی شعرهای پروین اعتصامی، که از بزرگ‌‌ترها شنیده بودم، آن گزیده شعر کم‌حجم و با کیفیت چاپ پایین را در بین کتاب‌هایمان در کابل یافتم، اگر این دیوان کنونی پروین را دیده بودم، از شادی بال درمی‌آوردم که به مجموعۀ کامل آثار او با کیفیت چاپ مطلوب دست یافته‌ام.

باری، کتابی که اکنون بر سر دست دارم، «دیوان پروین اعتصامی» شامل قصاید، مثنویات، تمثیلات و مقطعات است، که در سلسلۀ «مجموعۀ‌ متون ادب فارسی» به وسیلۀ انتشارات به‌نشر منتشر شده است.

این دیوان با دو دیباچۀ عالمانه، یکی از ملک‌الشعرا بهار و دیگری از دکتر عبدالحسین زرین‌کوب همراه شده است که مدخلی خوب بر شعر پروین می‌توانند بود. به خصوص در مقدمۀ دکتر زرین‌کوب سرچشمۀ الهام بعضی شعرهای پروین اعتصامی هم بیان شده است و البته این مطلب همانند همه نوشته‌های آن استاد فقید سرشار است از سلاست و متانت و داوری‌های دقیق و منصفانه. ایشان می‌گوید «تنوع قالب‌ها، مضمون‌های مأخوذ از حیات هرروزینه و شیوۀ مناظره‌پردازی بین اشیای بیجان که مختصات عمدۀ شعر او را رنگ تازه‌ای می‌دهد، دنیای اندیشۀ او را پر از شور و احساس شاعرانه نشان می‌دهد و این همه در کلام او از جوش فکر و از تازگی و اصالت راستین حاکی است.»

کتاب در چند بخش «قصیده‌ها»، «مثنوی‌ها»، «غزل‌ها»، «قطعه‌ها»، «مسمط‌ها» و «پراکنده‌ها» تدوین شده است و از این نظر ترکیب خوبی دارد. شعرها به ترتیب الفبایی حروف قافیه و ردیف مرتب شده و این خیلی خوب است. همین طور فهرست کامل و جامعی دارد که دسترسی به شعرها را سهل می‌سازد.

کتاب طرح جلدی جذاب، با رنگی مفرّح و کیفیت چاپ و صحافی خوبی دارد ، به گونه‌ای که می‌شود آن را زینت و در عین حال مایۀ غنای همه کتاب‌خانه‌هایی دانست که در آن‌ها متون ادب فارسی گرد آمده است.

شعرها و دیباچه‌های کتاب با خط نستعلیق خوشنویسی شده‌‌اند و از این نظر هم می‌شود کتاب را یک اثر هنری نیز به حساب آورد. به این باید افزود طراحی اسلیمی حاشیۀ صفحات را که با آن خط نستعلیق خوش نشسته است. البته این واقعیت را هم باید پذیرفت که متونی که با خط نستعلیق نوشته می‌شوند، از نظر خوش‌خوان بودن و سهولت مطالعه، به متون حروف‌چینی شده نمی‌رسند، به خصوص برای نسل جوان. از این زاویه به نظر من در دیگر کارهایی که در این سلسله منتشر خواهند شد، می‌شود تجدید نظر و تأملی کرد.

باری، این کتاب مرا به دورانی از زندگی‌ام برد که بیشتر با شعر پروین اعتصامی محشور بودم و مرور در شعرهای آن، بسیاری از شعرهایی را که از آن زمان بر حافظه‌ام نقش بسته بود، دوباره زنده کرد.»

---

منبع: تسنیم