حکم شرعی روزه گرفتن برای سالمندان

 
با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، شور و اشتیاق وصف ناپذیری در میان مردم برای گرفتن روزه به وجود آمده است. در این میان کسانی هستند که به علت بیماری و ناتوانی جسمی از حضور در خوان نعمت الهی محرومند و از روزه گرفتن معاف شده‌اند.
در بیان قرآن کریم داریم که: "یُرِیدُ اللّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ: خداوند آسایش شما را می‌خواهد و خواهان زحمت شما نیست." (1)
و نیز می فرماید: "وَمَا جَعَلَ عَلَیْكُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ: و در دین كارهای دشوار و سنگین را بر دوش شما نگذاشته است."(2)
همه علما و فقهای دینی روزه گرفتن را در صورتی که به بدن آسیب برساند، ممنوع اعلام کرده‌اند: «کسى که مى داند روزه براى او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد امّا احتمال قابل توجّهى مى‌دهد که روزه براى او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربه شخصى حاصل شده باشد یا از گفته طبیب.»
خانم دکتر پریسا طاهری، متخصص طب سالمندان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رییس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، در رابطه با روزه گرفتن یا نگرفتن سالمندان این گونه می گویند: نمی‌توان به شکل کلی بیان کرد که سالمندان روزه بگیرند یا نگیرند، چون همه افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری خاصی تحت درمان هستند، چه جوان و چه مسن، باید قبل از شروع ماه رمضان به پزشک مراجعه کنند تا اگر زمان داروهایشان قابل‌تغییر باشد، پزشک با توجه به نوع بیماری، نوع دارو و شدت بیماری، تصمیم می‌گیرد صلاح بیمار چیست و می‌توان آنها را دو وعده‌ای کرد یا نه. اما نباید به پزشک اصرار کرد دوز داروها را برای ایجاد امکان روزه گرفتن کم و زیاد کند، چون یک سالمند دیابتی یا کسی که پرفشاری خون دارد، با تلاش پزشک، در شرایط مناسب قرار گرفته و حیف است ریسک این را بپذیرند که قند یا فشار به کنترل درآمده شان، دوباره از نظم خارج شود. ساعت‌های روزه‌داری طولانی است، فصل فصل گرمی است و امکان از دست دادن آب بدن برای کسانی که دارو مصرف می‌کنند، بالاست.

نظرات مراجع در رابطه با روزه سالمندان
حد پیری برای روزه نگرفتن
میزان پیری موکول به عرف است؛ یعنی توده مردم به چنین کسی پیرمرد یا پیرزن اطلاق کنند.

عمده کسانی که روزه رمضان بر آن ها واجب نیست به 4 گروه تقسیم می شوند، که عبارت است از: پیران، بیماران، زنان حامله و مادران شیرده که وجه مشترک کسانی که روزه رمضان بر آن ها واجب نیست، مشقت و یا ضرر داشتن روزه برای آن هاست.

روزه گرفتن افراد مسن اعم از زن و مرد، دو گونه است: یا به صورتی است که به خاطر ضعف و کهولت، امکان روزه گرفتن ندارد و یا آن چنان پا به سن گذاشته نیست که اصلا نتواند روزه بگیرد، بلکه روزه گرفتن برایش مشقت دارد.
امام خمینی(ره) ، آیت ا... صافی گلپایگانی و آیت ا... نوری همدانی فرموده اند: در هر دو صورت روزه بر آن ها واجب نیست. با این تفاوت که در صورت دوم یعنی صورتی که روزه گرفتن مشقت دارد، باید برای هر روز یک مد که تقریبا 10 سیر یا 750 گرم است، گندم یا جو یا مانند آن ها به فقیر بدهد.

آیت ا... مکارم تفاوتی بین این دو دسته نگذاشته و چنین فتوا داده است: «مرد و زن پیر که روزه گرفتن برای آن ها مشکل است می توانند روزه را ترک کنند، ولی باید برای هر روز یک مد (تقریبا 750 گرم) گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهند و بهتر آن است به جای گندم و جو نان را انتخاب کنند و در این صورت احتیاط واجب این است به اندازه ای باشد که گندم خالص آن مقدار یک مد شود.»

نکته دیگری که در فتاوا مطرح شده آن است که اگر فرد مسنی پس از رمضان توانایی روزه داری پیدا کرد و دیگر روزه گرفتن برای او مشقت نداشت، آیا قضای روزه رمضان بر او واجب است یا نه؟

امام خمینی (ره) می فرمایند: «بنا براحتیاط واجب باید قضای روزه هایی را که نگرفته به جا آورد.»
آیت ا... نوری همدانی و صافی گلپایگانی، قضا را واجب ندانسته و گفته اند: «بنا براحتیاط مستحب باید قضای روزه هایی را که نگرفته به جا آورد.»
آیت ا... مکارم شیرازی هم در رساله آورده است: «کسانی که به خاطر پیری روزه نگرفته اند اگر در فصل مناسبی که هوا ملایم و روزها کوتاه است، بتوانند قضای آن را به جا آورند، احتیاط آن است آن را قضا کنند.»

---

پی نوشت:
1- بقره/185
2- حج/78

منابع:

هفته نامه سلامت؛ صحبت های خانم دکتر پریسا طاهری
رساله سیزده مرجع، جلد اول
توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید