معرفی قلعه قاجاری چالِشتُر

شهر چالشتر

این شهر در ۶ کیلومتری شمال شهرکرد (مرکز استان چهارمحال و بختیاری)است و در ارتفاع ۲۰۸۰ متری از سطح دریا واقع شده است. شاید قبل از تسلط خوانین بختیاری بر چهارمحال ، چالشتر مرکز چهارمحال بوده است. آثار ساختمان های مخروبه در این روستا گویای چنین حقیقتی هستند ولی از  ابتدای بنای آبادی اطلاع دقیقی موجود نمی باشد.

چالشتر در دوره صفویه مرکز حکمرانی چهار محالی ها بوده که به وسیله کلانتران روستاها، مناطق تحت کنترل خود را کنترل می کردند. در اواسط حکومت ناصرالدین شاه حسین قلی خان به عنوان ایلخان بختیاری منصوب شد، حکمرانان این منطقه از حاکمیت بر چالشتر خلع و تنها به زمین دارانی بزرگ تبدیل شدند.

برای معنی واژه چالشتر دو نظریه وجود دارد. چالش و  تُر که دو  کلمه ترکی هستند. چالش  به معنای جنگ و تُر به معنای میدان یا محل می باشد. با توجه به آثار برج های دیده بانی در کوه نزدیک به چالشتر(کوه قراولخانه) ممکن است در این مکان جنگ هایی در گرفته باشد. دومین نظریه این است که چال به معنی آشیانه و اشتر به معنای شتر می باشد که این معنی کمی دور از دلیل نام گذاری به نظر می رسد.

شهر چالشتر، یکی از قدیمی ترین نقاط استان چهارمحال و بختیاری است که بناهای تاریخی دوره معاصر در آن اکنون به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری محسوب می شود. علاوه بر بناهای تاریخی در این منطقه، قالی چالشتر بافت که رنگ و نقشه ای بومی است اکنون به عنوان یک نشانه فرهنگی و تاریخی به حساب می آید. از دیگر صنایع مشهور این شهر قفل سازی آن می باشد. این شهر حدود هفت هزار نفر جمعیت دارد.

ویژگی های قلعه چالشتر

مجموعه قلعه تاریخی چالشتر، که به قلعه خانی نیز شهرت دارد، ۱۱۰ سال پیش در چالشتر احداث شد.  قلعه چالشتر به گونه ای ساخته شده بود که خانه خان و مسجد در وسط آن و مشرف به چهار دروازه بوده است. شب ها هر چهار دروازه  را می بستند تا امنیت قلعه حفظ شود. در یکی از سرستون های سنگی این مجموعه ، تاریخ ساخت آن به سال ۱۳۲۱هجری قمری حک شده است.  قلعه چالشتر در استان چهارمحال و بختیاری، تلفیقی از معماری دوران قاجار با معماری اروپایی است که با ستون هایی ایستاده از سنگ و نقش برجسته های دیدنی خودنمایی می کند.

در قلعه باستانی چالشتر می توانید سردر سنگی، خان‌ نشین، اندرونی، حمام، انبارها و اصطبل‌هایی را که از قدیم بر جا مانده اند مشاهده نمایید. قلعه چالشتر، اندرونی با یک دالان به قسمت خان نشین ارتباط داشته و ایوان آن دارای ۱۰ ستون سنگی است. ایوان با آجرکاری و کاشی معرق در لچکی ها و پیشانی بنا با آثار دیدنی سنگی شامل: درختان تاک، گل و گلدان، گل و مرغ و سرو و کاج تزئین شده است.

اتاق های این قلعه منحصر به فرد اما با نقاشی هایی الهام گرفته شده از سبک نقاشی انگلیس ها تزیین شده اند. نقاشی هایی که در واقع ترکیبی از هنر ایرانی و غربی را به زیبایی به نمایش گذاشته است. این نوع سبک و کارهای جذاب را می توان در آثار هنری قاجاری دید و در واقع آن دوران اوج شکوفایی چنین سبک هنری بود. در اتاق های قلعه چالشتر می توانید نقش های خیره کننده از تصاویر گل و گلدان، افسانه لیلی و مجنون، یوسف و زلیخا به همراه خط نوشته ای از آیات قرآن را مشاهده نمایید.

خان نشین این مجموعه تاریخی دارای ۳۸ ستون سنگی با سر در و ایوان می ‌باشد. اما از دیگر نقاط دیدنی قعله می توان به حمام آن اشاره کرد که توسط کاشی های با رنگ آبی فیروزه ای و سفید با دقت و ظرافت تمام پوشیده شده است. برای سقف بخش داخلی قلعه چالش تر از قاب های به جنس چوب گردو استفاده کرده اند. می شود گفت تمام سازه های چوبی آن از جمله درها و پنجره های اتاق ها نیز از جنس چوب گردو می باشد.

قلعه چالشتر در مجموع دارای ۵ ایوان و پنج اتاق در اندرونی است و برای ساخت آن ۴۰ ستون احداث شده است.

سازنده قلعه

این قلعه را خدا رحم چالشتری در اواخر دوران قاجاریه ساخته است. در تاریخ حک شده بر روی سرستون‌ها این گونه نوشته شده است که تقریبا در تاریخ۱۳۲۱ هجری قمری ساخت بنا به اتمام رسیده است. این بنا در دو قسمت ساخته شده که مساحت آن تقریبا ۱۲ هزار متر مربع می ‌باشد. بنای شمالی تا ۷۰ هجری شمسی مورد استفاده قرار می گرفت و بنای جنوبی تقریبا ویران شده بود که مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. جالب است بدانید که این سازه در سال ۱۳۷۹ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اقامت دهخدا در قلعه

مرحوم استاد علی ‌اکبر دهخدا (۱۲۵۷ تا ۱۳۳۴ هجری شمسی) در جنگ جهانی اول که ناچار شد به استان چهارمحال بگریزد، در این ایام او به استفاده از کتابخانه چالشتر پرداخت و تألیف امثال و حکم و لغتنامه خود را با استفاده از منابع موجود در قلعه چالشتر آغاز نمود. البته دهخدا با آغاز جنگ و نزدیک شدن قوای روسیه به تهران همزمان با سقوط دولت، ابتدا به کرمانشاه رفت. پس از آن دهخدا به مدت دو سال و نیم به دعوت رییسان ایل بختیاری در مناطق چهارمحال بختیاری به سر برد. در همان ‌جا بود که به فکر تدوین لغتنامه یا فرهنگ ‌نامه ‌ای جامع برای زبان فارسی افتاد و با استفاده از کتابخانه های موجود کار نگارش یادداشت ‌های لازم برای لغت ‌نامه و امثال و حکم را آغاز نمود.

---

منبع: مجله گردشگری الی گشت