توصیه‌هایی برای استفاده بهتر از ماه مبارک رمضان

مردم ما زیاد شنیدند که سنت پیامبر ما این بود که در روزهای آخر ماه شعبان، برنامه مسلمان‌ها را در ماه رمضان توضیح می‌دادند. خطبه‌های متعدد هم دارد. خطبه‌ای را از کتاب وسایل الشیعه که بیست و چند دستور العمل پیامبر برای رفتار مسلمان‌ها در ماه رمضان است. ما دوازده ماه داریم که فقط نام یک ماه در قرآن آمده است و آن ماه رمضان است و طلایی ترین ماه سال هم هست. بهترین ماه‌ها رجب، شعبان، رمضان و از همه طلایی‌تر رمضان است. رمضان هم شب‌هایش طلایی‌تر از روزهاست. بهترین وقت ماه رمضان شب‌های قدر است. بهترین وقت شب قدر، سحر است. یک جایی که اکسیر و کیمیا هست، مردم خیلی سؤال می‌کنند و می‌گویند: ما حرف‌های جور واجور از افراد می‌شنویم، با این وقت محدودی که داریم، به نظر شما بهترین کارها چه کارهایی است. تقریباً بیست دستورالعمل است که پیامبر فرمودند: ماه رمضان این کارها را انجام بدهید.
آغازش را زیاد شنیدیم که فرمودند: ماه خدا به سوی شما آمده همراه با برکت و رحمت، با مغفرت، ماهی که نزد خدا بهترین ماه‌هاست. روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌هاست. این ماه مهمانی خداست که به بندگانش کرامت بخشیده است به حدی که نفس‌های شما در این ماه تسبیح است. خواب شما عبادت است و عمل شما قبول است و دعای شما مستجاب است. تا اینجا فضایل ماه است و از اینجا به بعد دستورالعمل‌ها شروع می‌شود.
1- «فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ» (أمالی صدوق، ص 93) از خدا بخواهید با نیت صادق راست بگویید «وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ» و دلهای پاک، از خدا دو چیز را بخواهید: «أَنْ یُوَفِّقَكُمْ‏ لِصِیَامِهِ» توفیق روزه‌داری به شما بدهد، «وَ تِلاوَةِ كِتَابِهِ» توفیق قرآن خواندن.

2- «وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِینِكُمْ» (أمالی صدوق، ص 93) صدقه یعنی همان کمک صادقانه به نیازمندان. بیش از ایام دیگر! اگر ایام قبل از ماه رمضان، یک کمکی می‌کردیم، ده برابر آن، بیست برابر آن کمک کنیم. طوری که ماه رمضان فقرا آرزو کنند ای کاش همیشه ماه رمضان بود! بی سر و صدا و بی منت، بی اذیت، چون قرآن می‌گوید: بهترین انفاق آن است که اذیت نداشته باشد، منت نداشته باشد و ریا نباشد. این فرصت‌هایی که از رمضان مانده است را صرف این دستورات بکنیم.

3- «وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُمْ وَ عَطَشِكُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَه‏» پیغمبر می‌فرماید: تا گرسنه شدی، تا تشنه شدی، از قیامت یاد کن! قیامت چه خبر است؟ بعضی اینقدر گریه می‌کنند که گریه‌ها و اشک چشم‌ها جمع می‌شود و تا کنار دهانشان می‌آید. گرسنگی و تشنگی قیامت چیست؟ هرچه هست حقیقتی است که قرآن و اهل بیت بیان کردند. قیامت شود ما کجا خواهیم بود. می‌توانیم خودمان را کنار حوض کوثر برسانیم؟ از دست‌های مبارک امیرالمؤمنین و از آب حوض کوثر بنوشیم؟ اینجا باید خودمان را آماده کنیم و از قیامت یاد کنیم. مثل مراسم حج که لباس احرام می‌پوشند، حکمتش یاد قیامت است. قیامت هم همه با یک لباس سفید، غنی و فقیر و کوچک و بزرگ همه با آن لباس هستند و یاد قیامت یکی از حکمت‌های حج است. یاد قیامت یکی از حکمت‌های روزه است. وقتی تشنه شدید و گرسنه شدید، از تشنگی و گرسنگی قیامت یاد کنید.

4- «وَ وَقِّرُوا كِبَارَكُمْ» بزرگترهای فامیل را احترام کنید. اگر ما به این دستورات عمل کنیم محشر می‌شود. همه آرزو می‌کنند ای کاش ماه رمضان دوباره برسد. پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها می‌بینند چقدر مرتب حالشان را می‌پرسند. به افطاری دعوت می‌کنند. هدیه برایشان می‌آورند.

5- «وَ ارْحَمُوا صِغَارَكُمْ» به کودکان مهر بورزید. بچه‌ها نگاه می‌کنند، پدر و مادر من یک هفته قبل اینطور نبود. می‌پرسد: پدرجان چه شده است؟ می‌گوید: ماه رمضان است. یعنی تفاوت را حس کند. بچه‌ها از چراغانی ماه شعبان خاطره دارند. ماه رمضان هم مهرورزی را نسبت به کودکان داشته باشیم. 

6- «وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ» زبانتان را کنترل کنید. این به همان بحث تقوا مرتبط است. حدیث از امام باقر(علیه السلام) هست که فرمودند: بیشتر اهل جهنم به خاطر زبانشان به جهنم می‌روند. بعضی از بزرگان ما تا چهل گناه را می‌گویند: مسبب آن زبان است.
پیغمبر فرمود: «اخزن لسانك‏ كما تخزن مالك‏» (خصال صدوق،ج1، ص121) همانگونه که طلاها و اسکناس‌ها را در گاوصندوق می‌گذاری و کلیدش را یکجا پنهان می‌کنی، هروقت نیاز داری پول برمی‌داری، این زبان را کنترل کن. پس یکی از کارهای مهم ماه رمضان غیر از کنترل شکم، حفظ زبان است.

7- «وَ صِلُوا أَرْحَامَكُم‏» (أمالی صدوق، ص 93) با فامیل‌هایتان رفت و آمد کنید. به آنها سر بزنید و احوالپرسی کنید. گره‌ای بگشایید. راهنمایی بکنید. 

8- کنترل چشم «وَ غُضُّوا عَمَّا لا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَكُمْ» (أمالی صدوق، ص 93) یک صحنه‌هایی هست که خداوند نگاه کردن به آن را بر ما حرام کرده است. مثل نگاه به نامحرم.

9- «وَ عَمَّا لا یَحِلُّ الاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَكُم» (أمالی صدوق، ص 93) گوش‌های شما از آن چیزی که شنیدن آن حرام است مثل غیبت و دروغ و تحقیر و شایعه ببندید، در گوش را ببندید. چون این مطالب وقتی وارد وجود ما می‌شود، دل ما را آلوده می‌کند.

10- «وَ تَحَنَّنُوا عَلَی أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَی أَیْتَامِكُمْ» (أمالی صدوق، ص 93) به یتیمان مهربانی کنید تا اگر شما هم زود از دنیا رفتید، دیگران بیایند به یتیمان شما توجه کنند.

11- یک بند دیگر «وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ من ذُنُوبِكُمْ» (أمالی صدوق، ص 93) از گناهانتان زیاد توبه کنید. در دل شب برای سحر، وقت افطار، استغفرالله ربی و اتوب الیه زیاد بگوییم. به زبان فارسی بگوییم: خدایا توبه می‌کنم. توبه یعنی برگشت، یعنی به سوی تو برمی‌گردم! اشتباه کردم، مرا ببخش!

12- «وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَكُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلاتِكُمْ» (أمالی صدوق، ص 93) وقت‌های نماز یک وقت فوق العاده است. در این وقت‌ها خداوند به بنده‌اش نظر می‌کند. نمازهایتان را خواندید، به رختخواب نروید. بعد از نماز خداوند فرشتگانی را می‌فرستد و می‌گوید: بروید کنار بنده من بنشینید، یکی سمت راست و یکی سمت چپ، ببینید از من چه می‌خواهد؟ فرشته‌ها دست خالی برمی‌گردند و می‌گویند: بنده تو هیچ درخواستی نداشت. این حیف است.

از وقت‌های نماز به خصوص برای دعا استفاده کنید. چرا؟ «فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ» وقت‌های نماز بهترین ساعت‌ها هستند. «یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَی عِبَادِهِ» خداوند به نظر مهربانی به بنده‌اش نگاه می‌کند. «یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ » وقتی با او مناجات می‌کنند جواب می‌دهد. وقتی صدا می‌زنند خدا به آنها لبیک می‌گوید. وقتی از او چیزی می‌خواهند، عطا می‌کند.

جان هایی که در رهن گرفتارند

«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِكُمْ» ای مردم! جان‌های شما در رهن است. بعضی‌ها خانه‌هایشان رهن بانک است. تا قسط‌هایش را ندهند سند آزاد نمی‌شود. خانه برای بانک است، جان‌های شما هم رهن کارهایی است که کردید. بیایید خودتان را پاک کنید. چطور؟ با استغفار. رها می‌شوید و خودتان را آزاد می‌کنید. حدیث داریم ماه رمضان، ماه آزادی است.
«وَ ظُهُورَكُمْ ثَقِیلَةٌ من أَوْزَارِكُمْ» کمرهای شما سنگین شده از گناهان یک ساله، «فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِكُمْ» آنها را سبک کنید، مثلاً پیشانی به مهر بگذارید، یک ذکری که یکبار می‌گفتیم، سه بار بگوییم. ده بار بگوییم. اشک بریزیم. قرآن می‌گوید: «سُجَّداً وَ بُكِیًّا» (مریم/58) بعضی سجده می‌کنند و اشک می‌ریزند. بهارش هم ماه رمضان است. بچه‌های ما باید ببینند عبادت‌های ما با قبل از ماه رمضان فرق کرده است. تعقیبات نماز ما و شب زنده‌داری ما فرق کرده است. جنس ما عوض شده و اخلاق ما تغییر کرده است.

افطاری دادن فراموش نشود

سفارش دیگر افطاری دادن است. «أَیُّهَا النَّاسُ من فَطَّرَ منكُمْ صَائِماً مُومناً فِی هَذَا الشَّهْرِ» هرکس در این ماه به یک روزه دار مؤمن افطار بدهد، «كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی من ذُنُوبِهِ» مثل این است که برده‌ای را آزاد کند و او از گناهانش پاک می‌شود.

---

منبع:
برنامه سمت خدا؛ بیانات حجت الاسلام والمسلمین بهشتی؛ توصیه‌های نبی گرامی اسلام برای استفاده بهتر از ماه مبارک رمضان