اعمال وداع با شعبان و آغاز ماه مبارک رمضان

گویی همین دیروز بود که وارد ماه عظیم الشأن رجب شده بودیم، با خودمان قرار گذاشتیم که امسال از دو ماه رجب و شعبان که به پیشواز ماه مبارک رمضان آمده‌اند، نهایت استفاده را ببریم و ماه رمضان امسال را با معنویت بیشتر و حال و هوای بهتری آغاز کنیم.

چشم بر هم زدنی فرصت تمام شد و باید با ماه شعبان، ماه رسول خدا صلوات الله علیه و آله وداع کنیم. نمی‌دانم شما چقدر از برکات این ماه استفاده کرده‌اید و چقدر با اعمال و اذکار این ماه انس گرفتید، اما مهم این است که ماه شعبان المعظم به ثانیه‌های آخرش رسیده و حسرت خودش را بر دل کسانی می گذارد که قدر لحظات با عظمتش را ندانستند، و خوشا به حال آنانی که توانستند از این دو ماه استفاده‌ی لازم را برده و توشه‌ای برای ماه رمضان بر چینند.

آیا از زمان های با برکت ماه رجب و شعبان برای ورود به تالار ضیافت الهی استفاده کرده ایم؟ یک تالار عظیم که اگر کسی وارد آن  شد و به خود فرصت داد و همت کرد که از آنچه در آن جا خدای متعال آماده کرده، به خودش بهره ای برساند، بهره فراوانی خواهد برد که آن بهره در ماه شوال و ماه های دیگرِ سال نیست؛ فقط مخصوص ماه رمضان است.


در باب توصیفات و فضایل ماه مبارک رمضان می توان به قسمتی از خطبه ی رسول خدا در روز آخر شعبان اشاره کرد. حضرت می فرمایند: فقال یا ایها الناس قد اظلکم شهر عظیم مبارک، شهر فیه لیلة خیر من الف شهر، جعل الله صیامه فریضة و قیام لیله تطوعا، من تقرب فیه بنافلة من الخیر کان کمن ادی فریضة فیما سواه، و هو شهر الصبر، و الصبر ثوابه، الجنه، و شهر المواسات و شهر یزاد فی رزق المؤمن، و شهر اوله رحمة،و اوسطه مغفرة، و آخره عتق من النار، و هو للمؤمن غنم و للمنافق غرم » (1)
ای مردم براستی سایه افکنده بر سر شما ماه بزرگ مبارکی، ماهی که در او شبی است که از هزار ماه بهتر است، که خداوند روزه اش را فرض و واجب نموده، و به پا داشتن عبادات شبش را به طور استحباب مقرر فرموده است، کسی که تقرب بجوید به خداوند، به انجام نافله خیری، مثل آن است که در غیر ماه رمضان فریضه ای انجام داده باشد، و این ماه ماه صبر است، و صبر هم اجر و ثوابش بهشت است.
و ماه روزه، ماه مواسات و برابری است، و ماهی است، که رزق مؤمن در او زیاد می گردد، و ماهی است که اولش رحمت و وسطش مغفرت و آمرزش، و آخرش آزادی از آتش جهنم است، و این ماه برای مؤمن بهره و منفعت است، و برای منافق خسارت و ضرر.

اعمال شب اول ماه رمضان

در آن چند عمل مستحب است:
1- استهلال؛ یعنى جستجوى هلال ماه و بعضى استهلال این ماه را واجب دانسته‌‏اند
2- چون رؤیت هلال کرد، به هلال اشاره نکند، بلکه رو به قبله کرده و دست‌ها را به آسمان بردارد و هلال را خطاب کرده و چند دعایی که در مفاتیح الجنان آمده است را بخواند.
3- غسل شب اول ماه
4- زیارت قبر امام حسین(علیه السلام)
5- دو رکعت نماز در شب‏ اول: در هر رکعت سوره «حمد» و سوره «انعام» بخواند و از خدا بخواهد تا او را کفایت کند و از دردها و  آنچه مى‏ ترسد نگهداری کند.
6- خواندن دعای امام جواد(علیه السلام) بعد از نماز مغرب
7- خواندن دعای دیگری از امام صادق(علیه السلام) در شب اول ماه رمضان: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ هَذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی...
8- خواندن دعایی از رسول اکرم(صلی الله و علیه وآله) در شب اول ماه مبارک رمضان: اللَّهُمَّ إِنَّهُ قَدْ دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ جَعَلْتَهُ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ اللَّهُمَّ فَبَارِکْ لَنَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعِنَّا عَلَى صِیَامِهِ وَ صَلَوَاتِهِ وَ تَقَبَّلْهُ مِنَّا
همچنین روایت است که پیامبر اعظم(صلی الله و علیه وآله) در شب اول ماه رمضان این دعا را مى‏ خواندند: الْحَمْدُلِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا بِکَ أَیُّهَا الشَّهْرُ الْمُبَارَکُ اللَّهُمَّ...

شیخ طوسی از حارث بن مُغَیْرَه نَضْرى روایت کرده که امام صادق(علیه السلام) در شب آخر شعبان و شب اوّل ماه رمضان مى‌خواند:
«اَللّهُمَّ اِنَّ هذَا الشَّهْرَ الْمُبارَکَ الَّذى اُنْزِلَ فیهِ الْقُرآنُ ...

اعمال روز اول ماه مبارک رمضان

در آن چند عمل مستحبّ است:
اوّل: غسل.
دوم: كفى از گلاب به روى خویش بزند، تا از خوارى و پریشانی نجات یابد و قدرى هم به سر خود بمالد، تا در آن سال از سرسام [در برخى نسخه ها: برسام، به معنى بیمارى سینه] ایمن گردد.
سوّم: دو ركعت نماز اول ماه را بجا آورد و صدقه بدهد.
چهارم: دو ركعت نماز بخواند، در ركعت اول سوره هاى «حمد» و «انّا فتحنا» را و در ركعت دوم سوره «حمد» و هر سوره دیگرى را كه بخواهد بخواند، تا حق تعالى در آن سال بدیها را از او دور سازد، و تا سال آینده در پناه خدا باشد.
پنجم: پس از طلوع فجر این دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا صِیَامَهُ وَ أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ اللَّهُمَّ أَعِنَّا عَلَى
ششم: دعاى چهل وچهارم صحیفه كامله را اگر در شب قبل نخوانده بخواند.
هفتم: علاّمه مجلسى در «زاد المعاد» فرموده كه شیخ كلینى و شیخ طوسى و دیگران به سند صحیح روایت كرده اند كه حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام فرمود: در ماه مبارك رمضان در آغاز سال، یعنى روز اول این ماه - چنان كه علما فهمیده اند - این دعا را بخوان، و فرمود: هركه این دعا را براى رضای خدا، و بدون آمیختگى با اغراض ناپسند و ریا بخواند، در آن سال فتنه و گمراهى و آفتى كه به دین یا بدنش ضرر برساند به او نرسد، و حق تعالى او را از شرّ آنچه از بلاها در آن سال واقع مى شود حفظ مى نماید.
و دعا این است:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الَّذِی دَانَ لَهُ كُلُّ شَیْ ءٍ وَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِی وَسِعَتْ كُلَّ شَیْ ءٍ وَ بِعَظَمَتِكَ الَّتِی تَوَاضَعَ لَهَا كُلُّ شَیْ ءٍ وَ بِعِزَّتِكَ الَّتِی قَهَرَتْ كُلَّ شَیْ ءٍ...

کلام آخر

در این لحظات آخر از خداوند می خواهیم که با نظر لطف و رحمتش بر ما نگریسته و از او درخواست می کنیم: «اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَی مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِی مِنْهُ»(2) خدایا! اگر تاکنون ما مورد لطف تو نبودیم آمرزیده نشده بودیم از این به بعد دیگر ما را بیامرز؛

---

پی نوشت:
(1) مستدرک الوسائل مرحوم نوری نقل از وقایع الایام، ص 436.
(2) وسائل الشیعه، ج10، ص301.

منابع:
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای
کتاب روزه، درمان بیماری های روح و جسم؛ نوشته سید حسین موسوی راد لاهیجی،  صفحه 69
سایت حوزه؛ به نقل از بیانات حجت الاسلام والمسلمین ربانی خراسانی