بررسی حضور ناخواسته‌ی کودکان در فضای مجازی
عکس‌های دردسر ساز!
در آمریکا پس از آن که مادری برای شرکت در "چالش مادر بودن" عکس‌هایی از کودک خود را در استخر به اشتراک گذاشت، ماموران بخش تحقیق آمریکا از انتشار عکس او در یک سایت پورنوگرافی خبر دادند!
قبل از آنکه آنها درکی از دوران کودکی خود در ذهن داشته باشند این ذهنیت درباره کودکی‌شان با عکس و فیلم‌های خصوصی توسط پدر و مادرها در اذهان دیگران شکل گرفته و قضاوت، لایک و... را به همراه خواهد داشت. قضاوت از سوی افرادی که نه، می‌شناسید و نه آنها شما را می‌شناسند.
امروزه در رویکرد اتوبار اطلاعاتی و مجرای شبکه‌های اجتماعی؛ محتوایی که بسیار تولید و به اشتراک گذاشته می‌شود، عکس و فیلم کودکان است. صفحات بسیاری در وب و انواع شبکه‌های اجتماعی سرشار از تصاویر کودکان یا مختص به آنها وجود دارد که اتفاقا این نوع محتوا و صفحات با استقبال گسترده‌ی کاربران روبرو است.
در واقع با یک جستجوی ساده در اینستاگرام با آماری قابل توجه روبرو می‌شویم که مدام در حال افزایش است. واژه‌ی کودک: 1 میلیون و 43 هزار و هفتصد و شصت و چهار پست، واژه‌ی کودکانه: 149 هزار و صد و هفتاد و سه پست، واژه‌ی کودکان: 181 هزار و ششصد و هشتاد و هشت پست، واژه‌ی کودک_ من: 11 هزار و پانصد و بیست و نه پست، واژه‌ی کودکم: 9 هزار و هفتصد و سی و شش پست، واژه‌ی کودک_ زیبا: 4 هزار و ششصد و هفتاد و هشت پست و همچنین واژه‌ی کودکان_کار و کودک_کار به ترتیب 31 هزار و دویست و چهل و شش پست و هفت هزار و بیست و سه پست به اشتراک گذاشته شده‌اند.
کودک آزاری!
چه سرنوشتی در انتظار این کودکان است؟ آیا انتشار عکس از کودکان صرفا یک کار فانتزی و تفننی است که جلب نظر دیگران را به دنبال دارد یا اثرات جانبی، پیامد و آسیب‌هایی نیز خواهد داشت؟در کشورهایی نظیر اتریش، فرانسه و دانمارک، فرد بعد از رسیدن به سن 18 سالگی می‌تواند در این مورد از والدین خود شکایت کند و دادگاه نیز به درخواست او رسیدگی خواهد کرد.
با این‌که بی‌شک؛ نیت والدین از انتشار عکس کودکان، سمت و سوی بدی ندارد اما با توجه به اثرات منفی این کار، شاید بتوان آن را از مصادیق آسیب رساندن به کودکان است.
باید توجه داشت که اگر عکس و فیلم‌های به اشتراک گذاشته شده که ما به آنها پسوند بانمک می‌چسبانیم، مانند عکس‌هایی که از کودک در شرایط یا مکان خاص یا از شیطنت و خرابکاری‌های او گرفته شده است باشد، در آینده وی را خجالت‌زده و منزوی می‌کنیم. در واقع عکس‌هایی که بعدها توسط کودک مناسب تشخیص داده نمی‌شوند، وی را سرخورده و دچار فقدان اعتماد به نفس خواهد کرد.
در یک گفتار کلی، آنچه در ناخواسته توسط والدین از حقوق کودکان نقص می‌شود و اینچنین پیامدهایی را به دنبال دارد، موضوع حفظ حریم خصوصی است که در این زمینه، هویت و نحوه‌ی شکل‌گیری آن در کودک، زیر ساختی است که نباید آسیب ببیند که متاسفانه این اتفاق در جامعه‌ی ما در حال پیشروی است.
"استیسی اشتاینبرگ"، استاد حقوق دانشگاه فلوریدا و مدیر مرکز کودکان و خانواده این دانشگاه، در این راستا می نویسد: "حامیان حقوق کودکان در حوزه‌های رفتاری و پزشکی اذعان دارند که سعادت کودک به تصورات سنتی از سلامت محدود نمی‌شود. در واقع، کودکانی که با احساس حاکمیت بر حریم خصوصی خود رشد می‌کنند و والدینشان از آنها حمایت کرده و کمتر آنان را کنترل می‌کنند، در زندگی موفق‌تر خواهند بود. مطالعات نشان می‌دهد که این کودکان، در مقایسه با کودکانی که در دوران کودکی از خودمختاری کمتری برخوردار بوده‌اند، بیشتر احساس سعادت می‌کنند و رضایتمندی بیشتری از زندگی دارند. کودکان، برای آنکه در دوران جوانی و بزرگ‌سالی به موفقیت و شکوفایی دست یابند، باید بتوانند هویت خود را شکل دهند و خود به خویشتنِ فردی و اجتماعی خویش معنا بخشند"(1)
نباید به جای این‌که چگونگی ساخت هویت را به کودک آموزش دهیم، آینده او را با رفتارهای خودخواهانه دچار محدودیت و چالش کنیم.
جای خالی قوانین
در حوزهی سواد رسانه‌ای، حقوق ارتباطات و کودکان؛ به‌طور خاص و جامع آیین‌نامه‌ها و نظریه‌هایی وجود دارد که چگونگی رفتارهای مجازی کودک، نحوه‌ی تعامل آنها با اینترنت و حضور در این فضا را کاملا تشریح کرده است.این‌که کودکان در چه سطح و به چه مواردی در چه سنی دسترسی داشته باشند از اهمیت خاصی برخوردار است. نحوه‌ی استفاده آنها از رایانه و تلفن‌های هوشمند و همچنین مدت زمان حضور در این فضا نیز باید آموزش داده شود.
دو چالش اصلی که درباره انتشار محتواهای شخصی مربوط به کودکان و در حوزه حریم خصوصی آنها وجود دارد، عبارتند از:
الف) اطلاعاتی که بدون دخل و تصرف و اشراف آنها منتشر می‌شود و ممکن است سلامت روحی و روانی کودک را مورد مناقشه قرار دهد. ب) سوءاستفاده‌های ذهنی و جنسی که ممکن است از این اطلاعات شود.
اینجا است که قانون‌گذار باید با افزایش سطح نظارت بر فضای مجازی و نیز وضع قوانین پیشگیرانه، توجه بیشتری به این قبیل موارد نشان دهد. حفظ کرامت انسانی کودکان، حمایت معنوی و مادی و صیانت از آنها در برابر خشونت و... از مواردی است که اسلام بر آن تاکید فراوان داشته و قانون‌گذار باید بر حفظ حقوق کودکان در حوزهی فضای مجازی نیز همت گمارد.
با فراگیر شدن حضور در فضای مجازی، کشورهای بسیاری نسبت به حقوق کودکان در این فضا واکنش نشان داده و به وضع قوانینی در راستای صیانت از آنها مبادرت ورزیده‌اند. در کشورهایی نظیر اتریش، فرانسه و دانمارک، فرد بعد از رسیدن به سن 18 سالگی می‌تواند در این مورد از والدین خود شکایت کند و دادگاه نیز به درخواست او رسیدگی خواهد کرد.(2)
این موضوع زمانی از اهمیتی بیش از پیش برخوردار شد که کودکان علاوه بر آسیب‌های روانی در حوزهی امنیت و جرائم مربوط به کودک آزاری و انواع سوءاستفاده‌ها، مورد مزاحمت‌های جنسی و ناامنی‌های حریم خصوصی قرار گرفتند. بعنوان مثال در آمریکا پس از آن که مادری برای شرکت در "چالش مادر بودن" عکس‌هایی از کودک خود را در استخر به اشتراک گذاشت، ماموران بخش تحقیق آمریکا از انتشار عکس او در یک سایت پورنوگرافی خبر دادند!
کنوانسیون حقوق کودک در ایران
ایران از اسفند سال 72 با تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان، رسما در کنوانسیون حقوق کودک عضویت پیدا کرده است. اما در قوانین داخلی همانطور که اشاره شد قانون صریح و جامعی پیرامون صیانت و حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی وجود ندارد. تنها در برخی قوانین از جمله ماده 28 قانون جرایم رایانه‌ای، مصوب 1388/3/5 مجلس شورای اسلامی در راستای صیانت از حقوق کودکان در فضای مجازی مقرر شده است: "جرایم رایانه‌ای متضمن سوء‌استفاده از اشخاص کمتر از ١٨ سال، اعم از آنکه مرتکب یا بزهدیده ایرانی یا غیر ایرانی باشد."(3)باتوجه به آنچه که گفته شد، ضرورت پیشگیری از آسیب‌های مادی و معنوی کودکان در برابر فضای مجازی اهمیتی دو چندان پیدا می‌کند که دو بازوی سواد رسانه‌ای و آگاهی بخشی در راستای حقوق کودکان، کمک چشم‌گیری در کاهش سطح آن خواهد داشت و امید آن می‌رود که مسئولین مربوطه، توجه خاصی به آن اختصاص دهند.
پی نوشت:
1- قبل از انتشار عکس فرزندتان در فیسبوک، به آینده‌اش فکر کنید، ترجمان، 1395
2- اشتراک‌گذاری حریم خصوصی کودکان در عصر رسانه‌های اجتماعی، مهرخانه، 1396
3- قانون جرائم رایانه‌ای
