عملیات بیت‌المقدس
تدبیر شهید صیادشیرازی در عملیات بیت‌المقدس
اردیبهشت ماه 1361 عملیات بیت‌المقدس با هدف آزادسازی خرمشهر در جبهه‌های جنوب آغاز شد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : چهارشنبه 1397/02/12
عملیات بیت‌المقدس یکی از مهمترین و بزرگترین عملیات‌های نیروهای مسلح ایران که با تدبیر شهید صیادشیرازی در اعزام اساتید دانشگاه فرماندهی و ستاد (دافوس) به منطقه عملیات و طرح‌ریزی عملیات و استفاده از تجارب آنها و همچنین همکاری بیشتر ارتش و سپاه در جنگ ایران و عراق محسوب می‌شود.
نیروهای ایرانی با توان ۱۳۰٬۰۰۰ رزمنده این عملیات در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ با رمز «یا علی ابن ابیطالب» در محور اهواز- خرمشهر- دشت آزادگان، به فرماندهی مشترک سپاه و ارتش و با هدف آزادسازی خرمشهر آغاز کردند. این عملیات سه هفته ادامه داشت. نیروهای عراقی منطقه با هدف آغاز عملیات دفاعی از خرمشهر عقب‌نشینی کردند. در اول خرداد ۱۳۶۱ ارتش عراق پاتک بزرگی را برای پس زدن نیروهای ایرانی شروع نمود. با وجود گستردگی این پاتک نیروهای ایرانی توانستند در مقابل آن مقاومت نمایند و سرانجام در سوم خرداد ۱۳۶۱ نیروهای ایرانی خرمشهر را که در روزهای ابتدای جنگ به اشغال ارتش عراق درآمده بود را آزاد نمودند. در هنگام شکست نیروهای عراقی بیش از ۱۹٬۰۰۰ سرباز عراقی به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند. ایرانی‌ها همچنین مقادیر قابل توجهی مهمات و ادوات رزمی را به غنیمت گرفتند.
انجام عملیات بیت‌المقدس در چهار مرحله برنامه‌ریزی شده بود که هر مرحله در مقایسه با عملیات ثامن الائمه و طریق القدس خود یک عملیات بزرگ به حساب می‌آید. آزادسازی خرمشهر که در پی مرحله چهارم انجام گرفت از مهمترین نتایج این عملیات بود.
آزادسازی خرمشهر یكی از مهمترین وقایع در تاریخ انقلاب و جنگ تحمیلی است. عملیات فتح خرمشهر، به دلیل اهمیت آن از نظر نظامی و سیاسی به مطالعۀ فراوان نیاز دارد كه در این مقاله، به اختصار بدان می‌پردازیم. این عملیات با نام «بیت المقدس» طی 3 مرحله انجام شد و 25 روز به طول انجامید. رمز عملیات، ذكر مقدس «یا علی بن ابیطالب (ع)» بود و در ساعت 30 دقیقۀ بامداد 10/2/61 آغاز شد. غرب كارون، جنوب غربی اهواز و شمال خرمشهر، مناطقی بودند كه این نبرد در آن مناطق شكل گرفت. وسعت منطقۀ عملیات، حدود 6000 كیلومتر مربع بود.
این عملیات پس از ساعت‌ها طرح و برنامه آغاز شد و این در حالی بود كه هدف اصلی آن، یعنی آزادسازی خرمشهر، اهمیت فوق العاده‌ای داشت. این شهر برای ایران و عراق بسیار مهم بود؛ به عبارت دیگر، خرمشهر، برگ برندۀ جنگ بود و هر كس بر آن تسلط می‌یافت، برتری خود را اثبات می‌كرد؛ از این رو عراق ، به طور ویژه‌ای در پی حفظ آن بود و نیروهای بسیاری در آن منطقه، متمركز كرده بود. ایران نیز كه از اهمیت استراتژیك خرمشهر، آگاه بود، برنامه‌ای وسیع و سنگین برای آزدسازی آن منطقه تدارك دیده بود. مرحلۀ اول عملیات در غرب كارون و در 10/2/61 آغاز شد و سرعت عملیات دشمن را غافلگیر كرد. در حقیقت، دشمن هرگز گمان نمی‌كرد كه ایران بتواند با عبور از رودخانه، خود را به جادۀ اهواز خرمشهر برساند، ولی این امر تحقق یافت.
مرحلۀ دوم در 16/2/61 روی داد. ایران در این مرحله، تهاجم خود را به سوی نوار مرزی آغاز كرد. این قسمت، از جادۀ اهواز خرمشهر در غرب كارون آغاز شد. لشكر عراق در این ماجرا محاصره و منهدم شد و افراد بسیاری به اسارت درآمدند. نتایج مهمی از این نبرد، نصیب ایرانیان شد. در این نبرد، نیروهای ایرانی توانستند در 17 كیلومتر از نوار مرزی استقرار یابند. در مقابل، نیروهای عراقی از جفیر، كرخه نور، هویزه و پادگان حمید عقب نشینی كردند و در محور شلمچه خرمشهر متمركز شدند.
اكنون زمان حملۀ نهایی فرا رسیده بود. مرحلۀ سوم عملیات در 24/2/61 آغاز شد. این عملیات، 10 روز مداوم به طول انجامید و هدف نهایی آن، آزادسازی خرمشهر بود. حملۀ سنگین نیروهای اسلام، سبب عقب‌نشینی متجاوزان شد. مرگ فرمانده نیروهای عراقی، روحیۀ آنها را ضعیف‌تر كرد و سرانجام در 11 بامداد سوم خرداد 61، خرمشهر آزاد شد. دشمن مزدور با تمام امكانات و تجهیزات و با وجود یاوران بسیار، در برابر قدرت ایمان و وحدت ملت ایران شكست خورد و با دادن تلفات و ضایعات فراوان، خرمشهر را به صاحبان اصلی آن،واگذار كرد و گریخت.
از جمله نتایج این عملیات، انهدام كامل 2 لشكر عراق، آسیب دیدن 6 لشكر به میزان 20تا60 درصد، كشته و زخمی شدن بیش از 6 هزار نفر، اسارت 17499 نفر و انهدام 550 تانك و نفربر، 50 خودرو، ده‌ها عراده توپ، 53 هواپیما، 3 هلی كوپتر ومقادیر زیادی جنگ افزار و مهمات است.
واكنش عراق در این باره بسیار جالب است. عراقی‌ها، در 4 خرداد از طریق رسانه‌ها اعلام كردند كه نیروهای ما، ایرانیان را گوشمالی دادند و در 3 خرداد تا مرزهای بین المللی عقب نشینی كردند. آنهابه جای خرمشهر از عنوان «بندر خرمشهر» استفاده كردند و دربارۀ شكست خود، چیزی نگفتند. پس از آن تلویزیون ایران، صحنه‌هایی از جبهه‌های جنگ، اسارت نیروهای عراقی و...نشان داد تا همگان از ماجرا باخبر شوند. صدام پس از شكست از مصر درخواست كمك كرد و گفت كه اگر ارتش مصر به بغداد بیاید، وی به استقبال آنها خواهد شتافت. كشورهای عربی برای اعلام حمایت از عراق و روحیه دادن به صدام حسین، به تبلیغات به نفع وی ادامه دادند. كشورهای غربی نیز كه تا آن زمان، چشم و گوش خویش را بر فجایع جنگ تحمیلی بسته بودند، برای آتش بس و ایجاد صلح در منطقه به تكاپو افتادند. آنها پیروزی ایران را خطری برای منطقه وانمود می‌كردند. جامعۀ اروپا، در همان سوم خرداد، نگرانی خود را از ادامۀ جنگ، ابراز داشتند. در واقع، پیروزی قوای اسلام، سبب شده بود تا آنها بیمناك شوند. اهم نتایج فتح خرمشهر را می‌توان چنین برشمرد:
- تغییر توازن سیاسی نظامی به سود ایران
آثار این امر در اظهار نظر كشورهای منطقه و دولت‌های غربی و آمریكایی و رسانه‌های آنها به خوبی مشهود بود و نگرانی آنان را برانگیخت؛ زیرا آنها كه به نابودی انقلاب، دل بسته بودند، اكنون می‌دیدند كه انقلاب، توانسته خود را محكم و استوار نگه دارد. اكنون نگرانی آنها از فروپاشی رژیم عراق بود.
- به دست گرفتن ابتكار عمل توسط نیروهای ایران
عملیات آزادی بستان و...اكنون عملیات فتح خرمشهر، سبب شد كه نیروهای عراقی، به دفاع روی بیاورند و در انتظار حملات رزمندگان اسلام باشند.
- تقویت روحیۀ مردم ایران
- تقویت روحیۀ شهادت طلبی
- بازگشت امنیت برای مناطق جنوب
پس از فتح خونین شهر، مناطق مسكونی جنوب كه در برد آتش توپخانه دشمن قرار داشتند از این خطر نجات یافتند.
- افزایش هماهنگی بین نیروهای ایرانی
در اثر این عملیات، بین نیروهای سپاه، ارتش و بسیج، هماهنگی افزایش یافت و تجارب بسیار مفیدی به دست آمد.
- تقویت توان نظامی ایران
ایران بر اثر این پیروزی، توان نیروی نظامی خود را تجدید كرد؛ زیرا پیشتر، این توان رو به ضعف نهاده بود.
- شكست سیاسی و نظامی عراق
صدام كه از حمایت همه جانبۀ غرب و برخی دولت‌های شرقی بهره می‌برد، بر اثر این رخداد، وجاهت خود را از دست داد. سرعت عمل نیروهای ایرانی، متجاوزان را غافلگیر كرد. همچنین عبور از كارون، نیروهای عراقی را متحیر ساخته بود؛ زیرا آنها باور نمی‌كردند كه ایران از این مسیر، استفاده كند.
- از دست رفتن برگ برندۀ عراق در مذاكرات صلح
عراق، خرمشهر را تصرف كرده بود و قصد خروج نداشت. قصد رژیم اشغالگر، این بود كه با این برگ برنده، ایران به پای میز مذاكره بنشاند و از آن امتیاز بگیرد؛ اما با آزادسازی خونین شهر، عزت ایران، بازگشت و عراق، ناكام ماند.
- ایجاد تهدید برای عراق
عقب نشینی نیروهای متجاوز، سبب شد كه مناطق نفت خیز دشمن، در تیررس رزمندگان اسلام قرار بگیرد. بصره از سوی ایران تهدید می‌شد و این امر، دولت متجاوز را بیش از پیش مضطرب كرده بود.
- برداشتن مهر سكوت
در تمام مدتی كه نیروهای اشغالگر، در قسمت هایی از خاك ایران، حضور داشتند، مجامع بین المللی سكوت اختیار كرده بودند؛ ولی پس از آزادسازی خونین شهر، آنها به تكاپو افتادند تا از پیشرفت‌های بعدی ایران و نابودی رژیم عراق، جلوگیری كنند.
- افزایش حمایت‌ها از عراق:
كمك‌های فراوانی به عراق، سرازیر شد تا صدام، روحیۀ خود را از دست ندهد. همچنین ممكن بود كه بر اثر تضعیف روحیۀ عراق و شكست آن، كشورهای منطقه هم از غرب و آمریكا دلسرد شوند؛ از این رو حمایت‌های حامیان صدام، به رغم این شكست سنگین، افزایش یافت.
پی نوشت:
1- همشهری
2- موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
