آینده معمای استقلال کردی به کجا می‌رسد؟

علی‌رضا خسروی و علی‌اکبر اسدی در کتاب «آینده معمای استقلال کردی؛ بازیگران، موضوع ها و استراتژی‌ها» بر این باورند: «در میان حوزه‌های مختلفِ مورد توجه در منطقه غرب‌آسیا، حوزه عراق را می‌توان جزء معدود حوزه‌هایی دانست که از هر دو منظر «امنیتی- ژئوپلیتیک» و «هویتی- ایدئولوژیک» برای قدرت‌های اصلی منطقه شامل: ترکیه، عربستان سعودی و به طور خاص جمهوری اسلامی ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. نزدیکی جغرافیایی و مرز مشترک طولانی بین ایران و عراق، در کنار پیوندهای قومی و مذهبی بین مردم ایران و عراق به‌ویژه در میان شیعیان و کردهای عراق و ایرانی‌ها، نشانگر اهمیت هم‌زمان مؤلفه‌های ژئوپلیتیک و هویتیِ حوزه عراق برای جمهوری اسلامی ایران است که موجب شکل‌گیری وابستگی متقابل امنیتی میان دو کشور شده است.»

سقوط حکومت بعثی و نهادهای سیاسی و امنیتی دوره بعث و خلاً قدرت، حضور نظامی امریکا در عراق و رقابت‌های منطقه‌ای، ایجاد نظام سیاسی فدرال-دموکراتیک در عراق، شکل‌گیری گروه‌های تروریستی و گسترش ناامنی، تسلط سریع داعش بر بخش‌های گسترده‌ای از عراق و تبدیل‌شدن آن به تهدیدی حیاتی برای عراق از سال ٢٠١٤ و شکل‌گیری اعتراض‌های مردمی در خصوص وضعیت اقتصادی و خدماتی دولت از سال ٢٠١٥، از جمله تحولات و رویدادهایی است که در شکل‌گیری برخی روندهای بنیادین و مستمر در عراق پس از صدام (نظیر روند تضعیف دولت مرکزی و واگرایی درونی این کشور) نقش اساسی داشته‌اند.

مؤلفان کتاب بر این نکته تأکید دارند که «یکی از مهم‌ترین مسأله‌های مستحدثه و از پیامدهای روند مورد اشاره - که البته ریشه‌های تاریخی و سابقه‌ای طولانی دارد - احیاء و برجسته شدن مسأله استقلال‌طلبی کردستان عراق است که در ذیلِ مسأله مهم‌تری به نام «وحدت سرزمینی عراق»، جزء مسأله‌های اصلی و تأثیرگذار بر نظم منطقه‌ای غرب آسیا و امنیت ملی کشورهای منطقه و از جمله جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود. بر این مبنا این پرسش که «عراق به لحاظ وحدت سرزمینی در سال‌های آینده به چه سمت و سویی (وحدت فدرالی، وحدت کنفدرالی، استقلال کردی و تجزیه عراق) حرکت خواهد کرد؟» برای راهبردهای امنیتی کشورهای ذی نفع در این حوزه اهمیت غیرقابل‌انکاری دارد.»

فارغ از اهمیت ابعاد تاریخی، هویتی و بسترهای سیاسی، اقتصادی و نظامی- امنیتی مسأله استقلال‌طلبی کردی در عراق، آن چه که در قالب این کتاب، در کانون توجه نویسندگان قرار داشته و به نوعی آن را از دیگر آثار و پژوهش‌های انجام شده متمایز می‌سازد، محوریت مبحث امکان‌پذیری استقلال‌طلبی کردستان عراق است.

به بیانی دقیق‌تر، اگرچه پیرامون ریشه‌های تاریخی، سیاسی، اقتصادی و هویتی مسأله استقلال‌طلبی، آثار متعددی تولید شده که غالباً با ابتنا و اقتباس از نظریه‌های جامعه‌شناختی و مباحث مربوط به تجزیه‌طلبی سعی در توصیف و تبیین این مسأله داشته‌اند، اما آن چه که همواره مورد غفلت قرار گرفته، مسأله امکان‌پذیری تحقق این میل در منطقه مذکور بوده است که برخلاف جهت‌گیری‌های علمی و ماهیت سیاسی آثار پیشین، مستلزم نگاه راهبردی و ورود به مبحث مورد نظر از منظر روابط قدرت و نظریه‌های روابط بین‌الملل است.

برای این منظور، در این اثر، ضمن اشاره‌ای گذرا به مباحث نظری مرتبط با مسأله تجزیه‌طلبی و چرایی ناکارآمدی آن در تحلیل و پیش‌بینی روند رویدادهای مرتبط با مسأله مذکور، تمرکز اصلی بر اقتباس از رویکرد «بازیگرمحوری» است. در این رویکرد که مستلزم تحلیل ساختاری و پرهیز از نگاه خطی به مسأله مورد پژوهش است، علاوه بر احصاء بازیگران اصلی و تشخیص بازیگران اثرگذار و اثرپذیر در این مسأله، مجموعه‌ای از متغیرها یا موضوع‌های چالشی مورد توجه قرار گرفته و با سنجش همگرایی‌ها و واگرایی‌های میان بازیگران، آینده این مسأله از منظر امکان‌پذیری ترسیم می‌شود.

کتاب حاضر در سه گفتار و 5 فصل تنظیم شده است. در گفتار یکم (مسأله کردی؛ مفاهیم، چارچوب نظری و روش شناسی) که در قالب دو فصل «بازشناسی مسأله کردی» و «رهیافت‌های مفهومی و نظری» ارائه شده، ابتدا نکته‌هایی دقیق و راهبردی در راستای بازشناسی مسأله کردی مطرح شده و سپس در فصل دوم کتاب، مفاهیم و رویکرد نظری تحقیق و روش‌­شناسی پژوهش مورد اشاره قرار گرفته است.

در گفتار دوم کتاب (بازیگران استقلال کردی) به موضوع بازیگران مؤثر در جریان استقلال‌طلبی کردی پرداخته شده است. در این راستا ابتدا در فصل سوم با عنوان «بازیگران درونی عراق» به تأثیر متغیرها و شرایط کردی عراق بر استقلال‌طلبی کردهای این کشور و سپس به بررسی و تبیین اهداف و منافع و راهبردهای بازیگران داخلی عراق در خصوص مسأله استقلال‌­طلبی کردی پرداخته شده است؛ بازیگرانی که در سه بخش مجزا (بازیگران کردی، بازیگران شیعی و دولت مرکزی عراق و هم چنین بازیگران اهل سنت) تقسیم‌­بندی شده‌اند.

فصل چهارم با عنوان «بازیگران خارجی» نیز به بررسی و ارزیابی اهداف و منافع و رویکردهای بازیگران خارجی در استقلال‌طلبی کردی اختصاص دارد که در آن به نقش و رویکرد بازیگران منطقه‌ای و قدرت‌های بین‌­المللی اشاره شده است.

در گفتار سوم (سنجش امکان‌پذیری استقلال کردی) با روش «تحلیل ساختاری» به تبیین و بررسی میزان اثرگذاری و اثرپذیری موضوع‌ها و بازیگران کلیدی در استقلال­‌طلبی کردی پرداخته شده و میزان همگرایی یا واگرایی بازیگران در قبال راهبردها و چالش‌های اصلی استقلال‌طلبی کردی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

مؤلفان بر این باورند که مطالعه اثر علاوه بر این که از لحاظ محتوایی و موضوعی به خوانندگان کتاب توصیه می‌شود، از این منظر که تلاش کرده تا یکی از روش‌ها و تکنیک‌های «تحلیل ساختاری» را - به عنوان یکی از روش‌های اصلی آینده‌پژوهی- در فرایند تحلیل و رویکرد منتخب به کار گیرد، جنبه آموزشی نیز داشته و می‌تواند به عنوان یک نمونه عملی در چگونگی کاربست این روش در پژوهش‌های آینده‌پژوهانه برای علاقه‌مندان مورد استفاده قرار گیرد.

مؤلفان این کتاب، دکتر علی‌رضا خسروی و دکتر علی‌اکبر اسدی از اعضای هیأت علمی دانشگاه در رشته تخصصی روابط بین‌الملل و از محققان مسائل نظم منطقه‌ای غرب آسیا و دارای چندین تألیف پیرامون منطقه کردستان عراق هستند که در این اثر علاوه بر تحلیل موضوعی بسیار مهم و نوین هم چون حرکت‌های استقلال‌طلبانه کردی در منطقه غرب آسیا، از نظر روشی هم واجد نوآوری‌های قابل توجهی را فراهم آورده‌اند و همین امر هم بر غنای محتوایی اثر افزوده است.

کتاب «آینده معمای استقلال کردی؛ بازیگران، موضوع‌ها و استراتژی‌ها» را مؤسسه افق آینده‌پژوهی راهبردی در ادامه سیاست کلان خود «کشف پیش دستانه علایم تغییر، شناسایی و تحلیل روندهای تأثیرگذار و ترسیم صحنه‌های آینده در حوزه‌های راهبردی» در 210 صفحه و به بهای 300 هزار ریال منتشر کرده است. 

---

منبع: ایبنا