راهنمای فعالان نهضت جهانی اسلام
معرفی كتاب مراحل انقلاب اسلامی( Stages of Islamic Revolution)
خوانندگان سایت اینترنتی « مسلم مدیا» و نسخه روزنامه‌ای آن « كرسنت اینترنشنال » با آثار دكتر كلیم صدیقی آشنا هستند . مقالات وی به طور منظم طی سال‌ها در این مجلات خبری – تحلیلی به چاپ رسید. وی جزء اولین اندیشمندانی بود كه به تبیین نظری مفهوم « نهضت جهانی اسلام » پرداخت . مفهومی كه امروزه در میان فعالان اسلام گرا در سراسر جهان متداول شده است . پژوهش پیرامون نهضت اسلامی در جهان بدون ارجاع به آثار رواندیشه‌های دكتر كلیم صدیقی كامل نمی‌شود.
كتاب « مراحل انقلاب اسلامی» ارتفاعات جدیدی از اندیشه وی را نمایان ساخت . بدون تردید این كتاب ژرف‌ترین اثر اوست . در مقدمه دكتر كلیم كتابش را به عنوان « آخرین وصیت نامه» خویش معرفی كرده بود . كمتر كسی آن زمان معنای آن حرف را می‌فهمید . آن كتاب تنها دو هفته قبل از فوت وی در 18 آوریل 1996 در پرتوریا چاپ شد.
ظاهرا او از پایان اقامت موقتی خویش در دنیا آگاه شده بود . در آخرین روزهای زندگی‌اش ، مكررا به همكاران و دوستان تذكر داده بود : « كار من انجام شده است ، بیش از این نیازی به من نیست» درست قبل از پرواز به آفریقای جنوبی ، پزشك معالجش به وی هشدار داده بود كه وضعیت قلبش به حدی وخیم است كه هر لحظه امكان ایست قلبی وجود دارد .
درست در زمانی كه دیگر انسان‌ها گریزان از نوع زندگی پر خطر و ملتهب هستند ، دكتر كلیم صدیقی با آن وضعیت خطرناك قلبی برای برگزاری یكی از سلسله كنفرانس‌های « كرسنت اینترنشنال» با موضوع « پیدایش تمدن اسلامی نوین» به آفریقای جنوبی مسافرت كرد . زندگی او همواره مصداق این حدیث پیامبر (ص) بود كه دائما نقل می‌كرد : هر حركتی را كه شروع می‌كنی به اتمام برسان ، حتی اگر آگاه شوی كه جهان به پایان خود رسیده است و تو در حال كاشت یك درخت نخل باشی . زندگی كلیم صدیقی در سه كلمه اینچنین خلاصه می‌شود : روشنفكر ، آرمانگرا ، انقلابی .
تشخیص اینكه او بیشتر یك روشنفكر بود یا یك انقلابی سخت است . او چنان با مهارت خاصی وظایفش را پیش می‌برد كه كمتر كسی تا كنون توانسته است . تحصیلاتش را در غرب گذرانده بود ، اما غربزده نبود . بلكه منتقد تمدن غرب بود و آن را یك طاعون و بیماری مسری می‌دانست .
او نه فقط در نوشته‌های تهییج كننده‌اش بلكه در تمام زندگی از نیاز به نوعی انقلاب فكری در زندگی مسلمانان پیش از هر گونه تحول اجتماعی سخن می‌گفت و دفاع می‌كرد . وضعیت معاصر جهان اسلام را به خوبی درك كرده بود . معتقد بود كه قبل از پیدایش هر نوع حكومت اسلامی ضرورتا باید ساختار نظام‌های مبتنی بر ا لگوی « دولت – ملت » دگرگون شود كه به عقیده وی الگویی بیگانه از اسلام است .به همین دلیل یكی از سخت‌ترین مدافعان و حامیان انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی بود . انقلاب اسلامی را تحقق آرمان بلندی می‌دید كه وی ده سال قبل از وقوع آن و اسقاط رژیم استبدادی شاه ، طرح‌ریزی كرده بود .
اما این كتاب بر خلاف آنچه اسمش تداعی می‌كند ، فقط مخصوص انقلاب اسلامی در ایران نیست . در این كتاب نویسنده انقلاب‌های اسلامی را در سایر جوامع مسلمان مورد ارزیابی قرار می‌دهد . وی معتقد است كه تمامی جهان اسلام اكنون آماده وقوع چنین انقلابی است . در این كتاب دكتر كلیم فرایند و لوازم دستیابی به نهضتی اسلامی با ظرفیت ایجاد تحول عظیم انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار می‌دهد . از نظر وی انقلاب اسلامی « نقطه‌ای از زمان است كه تمام نیروهای تغییر جمعی در یك جامعه به سوی مقصدی مشترك همگرا شوند » او معتقد است كه « قدرت ناشی از یك انقلاب اسلامی تحت یك نوع رهبری متقی ، قابلیت آن را دارد كه نظام پسا استعماری دولت – ملت را درهم بشكند و حكومت اسلامی را جایگزین آن سازد . »
به اعتقاد دكتركلیم با وجود اینكه مسلمانان همه نقاط جهان بخشی از دارایی نهضت اسلامی محسوب می‌شوند ، اما به هر حال هنوز فرایندهای لازم برای انقلاب‌های اسلامی منتهی به حكومت‌های اسلامی ، به درستی فهم نشده است . وی در تبیین این سلسله فرایندها ، آغاز آن را انقلاب فكری و نرم‌افزای در میان مسلمانان می‌داند . از این جهت این اثر به كتاب دستی فعالان نهضت اسلامی می‌ماند . او در این كتاب یك زاویه دید روشن برای دیدن سیره و سنت نبوی ابداع كرده است . به نظر وی آثار منتشره پیرامون سیره نبوی تاكنون به شكلی وسواسی منحصر به ثبت وقایع نگاری جزئی زندگی پیامبر (ص) شده است ، اما تولید آثار تحلیلی پیرامون سیره نبوی بسیار كند پیش می‌رود .
نویسنده در توضیح چرایی آن می‌نویسد : « بكارگیری روش‌های مطالعاتی – پژوهشی نو با اهداف مشخص می‌تواند به شكلی ویژه در رمزگشایی از گنجینه عظیم سیره و سنت پیامبر اسلام (ص) مثمر ثمر باشد . » اگر چه وی اولین
اندیشمند مسلمانی نیست كه ازا ین گونه روش پژوهش حمایت می‌كند اما دكتر كلیم در میان روشنفكران مسلمان شاید تنها فردی است كه با رویكردی غیر منفعلانه به تفسیر سیره می‌پردازد و با این رویكرد روحی جدید در كالبد فهم آن می‌دمد .
یك نگاه كلی به فصول كتاب ، رویكرد باریك بینانه وی را آشكار می‌كند . نویسنده كتاب را با بررسی نقش انقلاب فكری آغاز می كند . در فصل دوم فرایندهای جهانی سازی این انقلاب فكری را بررسی نموده و درفصل سوم به شكلی عمیق به نقد و بررسی اندیشه سیاسی مسلمانان اختصاص می پردازد . در فصل چهارم وی از ضرورت یك وفاق جمعی در میان مسلمانان جهان پیرامون مسائل بنیادین سخن می‌گوید . فصل پنجم به بررسی انقلاب‌ها و نهضت‌های ناتمام اختصاص دارد . در این فصل نویسنده به بررسی نقش احزاب سیاسی مسلمان و پروسه فكری تحول آنها و نوع كاركرد این گونه احزاب می‌پردازد . فصل ششم به نوعی جوهره كتاب محسوب می‌شود . در این فصل نویسنده به بررسی مفاهیم
« نهضت ، قدرت ، پیروزی » پرداخته و معتقد است كه هیچ حقیقتی ماندگار نیست مگر آنكه دائما و مكررا قادر به توضیح و اثبات خود باشد ؛ به عبارت دیگر نتیجه بخش و مثمر ثمر باشد . نویسنده با اطمینان تأكید می كند : « حقیقت بی نیتجه ، حقیقت نیست » .
وی معتقد است كه اسلام نیز باید به عنوان یك نظام سیاسی فهم شود. او تأكید می کند « اسلام از هیچ سیستم جامع الاطرافی خلق نمی‌شود ، چرا كه او خود جامع‌ترین الهیات را دارد . » جامعیت اسلام فراتر از محتوای الهیاتش ، متضمن كارایی تاریخی سیستمی است كه خود اسلام تولید می‌كند . در پاسخ به مناقشات منتقدان كه می پرسند اگر اسلام تولید كننده سیستمی جامع الاطراف است ، پس چرا عملكردش با ادعاهایش انطباق ندارد ، می‌نویسد : « اگر نتایج مورد انتظار حاصل نمی شوند ، مشكل از اجراست و نحوه بكارگیری سیستم ، چرا كه با اجرای روش حقیقی اسلام در صدر اسلام این سیستم به خوبی نتیجه بخش بود . یك سیستم هدف مند چاره‌ای جز تحصیل و حركت به سوی اهداف ذاتی خود ندارد و گر نه به تدریج ضعیف شده تا به نقطه‌ای برسد كه دیگران آن را شكست دهند و نابود سازند . »
این همان اتفاقی است كه برای اسلام با تغییر سیستم خلافت به ملوكیت رخ داد . به اعتقاد دكتر كلیم ظهور الهیات ساخته ذهن مسلمانان نیز ضربه‌ای دیگر بر قدرت احیاگری اسلام بود . این خطاهای اولیه منجر به انحرافی شد كه تاریخ مسلمانان رااز مسیر اصیل خویش و مرسوم خداوند و پیامبرش (ص) خارج ساخت .
وی در توضیح علت العلل این انحراف به طرح یك استدلال متین می‌پردازد . به اعتقاد او در الهیات شیعه ، فرایند اصلاح و تغییر از 300 سال پیش با غلبه روش اجتهاد اصولی آغاز شد . فرایند اصلاحی كه نهایتا به انقلاب اسلامی ایران منجر شد . وی الهیات اهل سنت را نیز برای پایان بخشیدن به این انحراف مسیر به طی چنین فرایند اصلاحی دعوت می‌كند . به هر حال دكتر كلیم بدون جانبداری از هیچ یك از دو فقه شیعه و اصل سنت ، خواهان تبعیت از اسلام اصیلی است كه پیامبر خدا عرضه كرده است .
در خلال كتاب نویسنده با تأكید بر بازگشت به سیره و سنت پیامبر (ص) اعلام می كند كه مسلمانان جز با نهادینه كردن روش و حكمت پیامبر اعظم (ص) موفق نخواهند شد . چنانكه برای بقای حیات تمدن غرب و قدرت نظامی پر طمطراقش نیز شانسی باقی نمانده است .
به اعتقاد نویسنده غرب حتی راضی به جهانی ساختن ارزش‌های متداول خود از قبیل آزادی ، دموكراسی و حقوق بشر و غیر نیست ؛ آنگونه كه این ارزش‌ها در نقاطی از جهان مثل بوسنی و چچن هیچ جایگاهی نداشته ، اما اسلام راغب و مشوق جهانی كردن نظام ارزشی خود است و با قطعیت معتقد است كه « قدرت حقیقی اسلام در این است .»
نویسنده از ایجاد حكومت‌های اسلامی به وسیله انقلاب اسلامی حمایت می‌كند و خواستار جهانی سازی پدیده انقلاب است و به اعتقادی این عینا مطابق سیره و سنت نبوی است .
« مراحل انقلاب اسلامی » نه فقط آخرین اثر دكتر كلیم صدیقی بلكه ثمره یك عمر مجاهدت علمی وی هست . صفحه صفحه آن مملو از بینش و ایده‌های ساختار شكنانه است و به خواننده خود انطباق خویش بر حكم الهی و نظر پیامبر (ص) را می‌باوراند .
هیچ یك از فعالان نهضت جهانی اسلام بی نیاز از این كتاب نیستند . هر كسی كه صادقانه خود را متعهد و در خدمت اصول انقلاب می‌بیند ، آن را اثری بسیار مفید خواهد یافت . برای درك محتوای غنی كتاب باید بارها آن را مطالعه كرد . اگر دكتر كلیم صدیقی اثری جز این از خود بر جای نگذاشته بود ، همین یك اثر كافی بود تا جایگاهی والا در میان تئوریسین‌های نهضت جهانی اسلام پیدا كند .
حال آنكه او عناوین متعددی در صفحه افتخارات خود دارد كه در رأس آن یك زندگی پرفراز و نشیب از مسافرت‌ها و برگزاری كنفرانس‌های متعدد با آن وضعیت وخیم قلبی بود كه حكایت از میزان اهتمام وی به امور مسلمانان جهان داشت .
شاید بهترین تكریمی كه می‌توان نسبت به او داشت ، عمل به اندیشه‌هایی است كه با عشق زایدالوصفی آن را تبلیغ می‌كرد .
نویسنده مقاله : وسیم شهزاد ( Waseem Shehzad)
مترجم : میثم شیروانی
