4 اردیبهشت 1375
از چه تاریخی شهرستان قم به استان تبدیل شد
4 اردیبهشت 1375، شهرستان قم به دنبال مصوبهای در مجلس شورای اسلامی، تبدیل به استان شد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : سه شنبه 1397/02/04
سابقهٔ قم به دوران ساسانی بازمیگردد اما مهمترین رویداد تاریخ قم اسلام آوردن مردم آن و پذیرش تشیع بود. قم در سال ۲۳ ه.ق به دست ابوموسی اشعری فتح شد و قم به پناهگاه شیعیان و مخالفان خلفای اموی و عباسی تبدیل شد. پس از پذیرش اسلام و تشیع از سوی مردم قم، سرنوشت سازترین رخداد تاریخ قم، آمدن فاطمه معصومه به این شهر است. چرا که بعد از وفات او و دفن در شهر قم به عنوان یک مرکز دینی و مذهبی برای شیعیان تبدیل شد و در دورههای بعد به دلیل اهمیت مذهبی این شهر به بزرگترین حوزهٔ تعالیم دینی و مذهبی در ایران تبدیل شد.
در کتاب تاریخ قم، تألیف «حسن بن محمد بن حسن قمی» در بیان علت نامگذاری شهر چنین آمدهاست:
«شهر قم را، بدین علت قم نامیدند که محل جمع شدن آبها و آب انار بودهاست و آب در آن جا جمع میشده و آن را هیچ منفذ و رهگذری نبوده، در اطراف آن جا علف و گیاهان و نباتات فراوان میروییدهاست و در عرب، جمع شدن آب را قم گویند؛ که بعضی آن را با قمقمه (معرب کمکم) هممعنی دانستهاند و گلاب پاش را نیز نوعی از قمقمه وصف کردهاند و جمع آن را قماقم نامیدهاند؛ با این تفاوت که وقتی در آن نواحی علف زار و سبزه زار زیاد میشد، چوپانان برای چرانیدن گوسفندان خود، برگرد علف زارها خیمه میزدند و خانههایی را بنا میکردند و خانههای ایشان را در فارسی، کومه نامیدند و به مرور زمان کومه تبدیل به کم شد؛ پس آن را معرب گردانیده و قم نامیدند. ریشه نام این شهر به «کومه» به معنای اتاقکهای کلبهمانندی که چوپانان برای استراحت میساختند، بازمیگردد. با الهام از واژه «کومه» این شهر به نام «کم» (KOM) خوانده شد».
شواهد و مدارک و آثاری که از دوران پیش از اسلام به دست آمده؛ اثبات میکند که شهر قم در آن زمان، و بهویژه در عهد ساسانیان از شهرهای آباد و مهم بودهاست؛ زیرا در آنها به وجود آتشکدهٔ آذر، یکی از آتشکدههای مهم آن دوران، در قم اشاره شدهاست. در کتابی که به خط پهلوی به نام «خسرو کواذان و ریزکی» (یعنی خسرو پسر قباد و غلامی) که از عهد ساسانیان باقیماندهاست از زعفران قمی و نزهتگاه قم سخن به میان رفتهاست که این خود نشانهٔ وجود این شهر در آن تاریخ است: «خسرو از غلام خود موسوم به زیرک خوش آرزو پرسید: اگر بویی شراب خسروانی و سیب شامی و گل فارسی و شاه سپرم سمرقندی و ترنج طبری و نرگس مسکی و بنفشه اصفهانی و زعفران قمی و بونی (بوانی) و نیلوفر سیرانی و «ند» را فراهم آوری از بوی بهشت بویی توانی برد.»
کثرت آثار زرتشتی مثل معبد، دخمه و … که در اطراف قم بودهاند، با استناد به کتاب تاریخ قم دلیل دیگری بر شهر بودن این منطقه قبل از اسلام است.
از جمله اتفاقات مهمی که در قرون اولیهٔ اسلام در قم رخ دادهاست، باید به مهاجرت و پناه آوردن بسیاری از علویان و فرزندان علی بن ابیطالب به این شهر و رسوخ عقاید شیعهی امامیه در مردم آن اشاره کرد که سبب شد تا به تدریج به عنوان یکی از مراکز بزرگ تشیع در جهان شناخته شود و مورد بغض و کینهٔ خلفا قرار گیرد. همچنین از آن جمله باید به جدا شدن شهر قم از اصفهان و مستقل شدن آن در حدود سال ۱۸۹ ه. ق؛ که به تقاضای یکی از مشاهیر این شهر به نام حمزهبنیسع و با موافقت هارون الرشید انجام گرفت. اشاره کرد.
قیامها و شورشهای پیاپی مردم قم باعث شده تا این شهر در طول تاریخ بارها توسط حاکمان و فرمانروایان ویران شده و از نو آباد شود.
مرکزیت مذهبی قم از سبب شدهاست تا در قرون دوم و سوم تعداد بسیار زیادی از راویان اخبار و محدثان شیعی، از قم برخیزند یا در آن اقامت کنند. علت اساسی روی آوردن اهل خبر و حدیث شیعه و پیروان مکتب اهل بیت به شهر قم، سخت گیریها و فشارهای فراوانی بودهاست که در قرون نخستین در شهرهای مختلف نسبت به طرفداران خاندان محمدبنعبدالله روا داشته میشد، در حالی که این شهر یک محیط شیعه نشین صرف بود و تا حدود زیادی از دخالت مستقیم و تسلط عمال خلفا به دور بود. در این سالهاست که قم و حوزهٔ دینی آن، به تدریج جایگزین حوزهٔ دینی کوفه شد که قبلاً مرکز راویان و محدثان بود. بدین ترتیب میتوان گفت که حوزه دینی قم قدیمیترین مرکز نشر علوم اسلامی است که تاکنون باقیماندهاست.
در دوران پهلوی معاصر و جدید، قم مرکز مبارزه علیه حکومت پهلوی بود. اولین جرقه انقلاب ۱۹۷۹ ایران در بهمن سال ۱۳۴۱ خورشیدی در قم زده شد. امام خمینی که در نقش رهبر این انقلاب بود در قم به مخالفت با تصویبنامه انجمنهای ایالتی ولایتی و همینطور اصول ششگانه انقلاب شاه و ملت و لایحه کاپیتولاسیون پرداخت.
پی نوشت:
1- «تاریخچه استان»، استانداری قم
2- کتاب دوره شکلگیری تشیع دوازده امامی، نویسنده:Andrew J.Newman
در کتاب تاریخ قم، تألیف «حسن بن محمد بن حسن قمی» در بیان علت نامگذاری شهر چنین آمدهاست:
«شهر قم را، بدین علت قم نامیدند که محل جمع شدن آبها و آب انار بودهاست و آب در آن جا جمع میشده و آن را هیچ منفذ و رهگذری نبوده، در اطراف آن جا علف و گیاهان و نباتات فراوان میروییدهاست و در عرب، جمع شدن آب را قم گویند؛ که بعضی آن را با قمقمه (معرب کمکم) هممعنی دانستهاند و گلاب پاش را نیز نوعی از قمقمه وصف کردهاند و جمع آن را قماقم نامیدهاند؛ با این تفاوت که وقتی در آن نواحی علف زار و سبزه زار زیاد میشد، چوپانان برای چرانیدن گوسفندان خود، برگرد علف زارها خیمه میزدند و خانههایی را بنا میکردند و خانههای ایشان را در فارسی، کومه نامیدند و به مرور زمان کومه تبدیل به کم شد؛ پس آن را معرب گردانیده و قم نامیدند. ریشه نام این شهر به «کومه» به معنای اتاقکهای کلبهمانندی که چوپانان برای استراحت میساختند، بازمیگردد. با الهام از واژه «کومه» این شهر به نام «کم» (KOM) خوانده شد».
در باب اول کتاب «تاریخ قم» نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی که کهنترین سند تاریخی موجود دربارهٔ قم است؛ از قول مورخان قدیمتر، از اسکندر، بهرام گور، طهمورث، لهراسپ، قباد ساسانی، یزدگرد سوم و چند تن دیگر، به عنوان بانیان نخستین قم یاد شدهاست.
کثرت آثار زرتشتی مثل معبد، دخمه و … که در اطراف قم بودهاند، با استناد به کتاب تاریخ قم دلیل دیگری بر شهر بودن این منطقه قبل از اسلام است.
از جمله اتفاقات مهمی که در قرون اولیهٔ اسلام در قم رخ دادهاست، باید به مهاجرت و پناه آوردن بسیاری از علویان و فرزندان علی بن ابیطالب به این شهر و رسوخ عقاید شیعهی امامیه در مردم آن اشاره کرد که سبب شد تا به تدریج به عنوان یکی از مراکز بزرگ تشیع در جهان شناخته شود و مورد بغض و کینهٔ خلفا قرار گیرد. همچنین از آن جمله باید به جدا شدن شهر قم از اصفهان و مستقل شدن آن در حدود سال ۱۸۹ ه. ق؛ که به تقاضای یکی از مشاهیر این شهر به نام حمزهبنیسع و با موافقت هارون الرشید انجام گرفت. اشاره کرد.
قیامها و شورشهای پیاپی مردم قم باعث شده تا این شهر در طول تاریخ بارها توسط حاکمان و فرمانروایان ویران شده و از نو آباد شود.
استان قم از نظر وسعت پس از استان البرز کوچکترین استان ایران است.
در دوران پهلوی معاصر و جدید، قم مرکز مبارزه علیه حکومت پهلوی بود. اولین جرقه انقلاب ۱۹۷۹ ایران در بهمن سال ۱۳۴۱ خورشیدی در قم زده شد. امام خمینی که در نقش رهبر این انقلاب بود در قم به مخالفت با تصویبنامه انجمنهای ایالتی ولایتی و همینطور اصول ششگانه انقلاب شاه و ملت و لایحه کاپیتولاسیون پرداخت.
پی نوشت:
1- «تاریخچه استان»، استانداری قم
2- کتاب دوره شکلگیری تشیع دوازده امامی، نویسنده:Andrew J.Newman