ایرانِ بعد از جنگ جهانی
نقشه‌ی شوم انگلستان برای ایران
شورای عالی جامعه‌ملل از دریافت گزارشی مبنی بر این كه انگلیس یک پیمان پنهانی با ایران بسته و ایران را زیر‌نظر خود گرفته بسیار مضطرب و نگران است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : دوشنبه 1397/02/10
جنگ پایان یافته بود؛ اما هنوز كابینه جنگ در انگلیس بر سر كار بود. لرد كرزن وزیر خارجه انگلیس، ایرانِ تهی از هماوردان كشورش را آماده افتادن به آغوش این پیر چپاولگر می‌دید. باور همگانی چیره بر كمیته خاوری كابینه انگلیس آن بود كه "نیروهای انگلیس باید ایران را ترك كرده و آن كشور را به حال خود رها كنند تا به هر جهمنی می‌خواهد برود."
بر پایه تلاش او بود كه كمیته خاوری كابینه انگلیس در 30 دسامبر سال 1918 میلادی پذیرفت گفتگویی برای بسته شدن پیمانی تازه با ایران- بدانگونه كه لرد كرزن می‌خواست- آغاز گردد. آن كس كه باید گفتگو را آغاز می‌كرد و پی می‌گرفت سرپرسی كاكس وزیرمختار انگلیس در تهران بود.
دكتر كاتوزیان می‌نویسد:
دولت انگلیس برای حفظ منافع خود در ایران و در منطقه به شدت خواستار تثبیت اقتصاد سیاسی ایران بود و در پی انقلاب اكتبر در روسیه این خواست مبرم‌تر شد. دولتمردان ایران نیز به همان اندازه نگران حفظ وحدت و عادی كردن اوضاع كشور بودند. با این همه آمیزه فقر ملی و آشوب سیاسی و تفرقه اجتماعی و تضادهای قبیله‌ای و قومی و آشفتگی و از هم گسیختگی اقتصادی كه در پی انقلاب مشروطه و جنگ جهانی اول پدید آمده بود، دستیابی به این هدف را دشوار می‌كرد.احمد شاه فرمان نخست‌وزیری سیدضیاء‌الدین طباطبایی را امضا كرد و سیدضیاء‌الدین در نخستین گام لغو رسمی پیمان 9 اوت سال 1919 میلادی را اعلام كرد. چیزی بهتر از قرارداد 1919 نصیب انگلستان شده بود.
گفتگو بر سر پیمان تازه میان كاكس و گروهی سه نفره از سوی دولت ایران- وثوق‌الدوله نخست‌وزیر كه به گفته كاتوزیان سیاستمداری هوشمند و توانا اما نامحبوب بود و دو وزیر كابینه‌اش نصرت‌الدوله فیروز وزیر عدلیه و صارم‌الدوله وزیر دارایی- در نهان آغاز شد. شاید بتوان گفت همزمان با آغاز گفتگوهای تهران گفتگوهای صلح پاریس برای آشكارسازی نتایج جنگ بزرگ نیز آغاز شد.
با آغاز به كار كنفرانس صلح پاریس، ایران نیز گروهی را برای شركت در آن كنفرانس راهی پاریس نمود؛ ولی انگلیس بدان سبب كه نمی‌خواست شركت ایران به عنوان كشوری مستقل در كنفرانس صلح، جلوی برنامه‌هایش را- بر پایه پیمانی كه بر سر آن مشغول گفتگو با دولتمردان ایران بود- بگیرد، مانع از شركت گروه ایرانی در آن كنفرانس شد. بهانه انگلیس برای جلوگیری از شركت ایران در آن كنفرانس اعلام بی‌طرفی از سوی ایران در جنگ بزرگ بود. اصلی كه انگلیس خود آن را شكسته و به عنوان نخستین كشور حاضر در جنگ بی‌طرفی اعلام شده از سوی ایران را محترم نشمرده و به ایران تاخته بود.
نظر به روابط محكمه دوستی و مودت كه از سابق بین دولتین ایران و انگلیس موجود بوده است، و نظر و اعتقاد كامل به این كه مسلماً منافع مشترك و اساسی هر دو دولت در آتیه تحكیم و تثبیت این روابط را برای طرفین الزام می‌نماید و نظر به تهیه وسایل ترقی و سعادت ایران به حد اعلی، بین دولت ایران از یك طرف و وزیرمختار اعلی‌حضرت پادشاه انگلستان به نمایندگی از سوی دولت خود از طرف دیگر، مواد ذیل مقرر می‌شود:
دولت انگلستان خدمات هر عده مستشار و متخصص را كه برای لزوم استخدام آن‌ها در ادارات مختلف بین دولتین توافق حاصل گردد به خرج دولت ایران تهیه خواهد كرد. این مستشاران با كنترات اجیر و به آن‌ها اختیارات مناسب داده خواهد شد. كیفیت این اختیارات منوط به توافق بین دولت ایران و مستشارها خواهد بود.
دولت انگلستان به هزینه دولت ایران صاحب منصبان و ذخایر و مهمات سیستم جدید را كه برای حفظ نظم در داخل و سرحدات در نظر دارد تهیه خواهد كرد. تعداد و مقدار و ضرورت حضور صاحب منصبان و ذخایر و مهمات مزبور به توسط كمیسیونی كه از متخصصین ایرانی و انگلیسی تشكیل خواهد شد و احتیاجات دولت ایران را برای تشكیل نیروی نظامی مزبور تشخیص خواهد داد، تعیین خواهد گردید.
روزنامه نیویورک تایمز
بریتانیای كبیر اساس و بنیان جامعه‌ملل را سست كرد و در هم ریخت. شورای عالی جامعه‌ملل از دریافت این گزارش كه انگلیس یک پیمان پنهانی با ایران بسته است و ایران را زیر‌نظر خود گرفته بسیار مضطرب و نگران است.در نهایت احمد شاه فرمان نخست‌وزیری سیدضیاء‌الدین طباطبایی را امضا كرد و سیدضیاء‌الدین در نخستین گام لغو رسمی پیمان 9 اوت سال 1919 میلادی را اعلام كرد. چیزی بهتر از قرارداد 1919 نصیب انگلستان شده بود.
پی نوشت:
1- سوپ خرچنگ، ماهنامه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران
