احزاب پهلوی و آرزوهای رضاشاه

حزب ملیون

حزب ملیون 

ملیون نام یكی از دو حزبی است كه در دهه 1330 ش به دستور محمدرضا پهلوی تشكیل شد. بعد از كودتای 28 مرداد 1332 كه حكومت پهلوی همه احزاب سیاسی مستقل و گروههای مخالف را سركوب كرده بود، خلاء فعالیت احزاب در كشور احساس شد و لازم بود، هر چند ظاهری، فعالیتهای حزبی تحت نظارت حكومت راه‌اندازی شود. 

از سوی دیگر مقامات به شاه توصیه می‌كردند برای ادامه حكومت باید فعالیت حزبی در ایران آغاز شود. بنابراین شاه با ایجاد نظام دو حزبی به متحدان غربی خود اطمینان می‌داد كه رهبر ایران پادشاهی مترقی است و ایران از حكومت دمكراتیك برخوردار است. 

حزب ملیون در باغ بزرگی نزدیك چهارراه پهلوی گردهم آمدند. شهردار تهران كه از دوستان نزدیك دكتر اقبال بود همراه گروههایی از كارمندان و كارگرانش در آن باغ بزرگ گاهگاهی فریاد می‌زدند «جاوید شاه». ولی كارگرانی كه با فرهنگ كارهای حزبی به هیچ روی آشنایی نداشتند و از انگیزة این گردهمایی ناآگاه بودند، آرام آرام زمزمه‌های «زن و بچه‌هایمان چشم به راهمان نشسته‌اند» را بلندتر كردند. دكتر اقبال و دستیارانش كه زمزمه‌ها را شنیدند به میدان آمدند و با خواندن «قطعنامه» پایان نشست را به آگاهی كارگران خسته رساندند.

منوچهر اقبال چه کسی بود؟

منوچهر اقبال به سال 1288 ش در خانواده‌ای زمیندار در خراسان به دنیا آمد. پس از تحصیل دوره ابتدایی و متوسطه راهی فرانسه شد و در رشته پزشكی ادامه تحصیل داد. پس از بازگشت به ایران به تدریس در دانشگاه پرداخت و از سال 1321 ش وارد سیاست شد و در سال 1331 ش به عضویت لژ فراماسونری در فرانسه درآمد. او تا زمان نخست‌وزیری در سال 1336 ش مناصب زیادی از جمله وزارت بهداری، وزارت پست و تلگراف، ریاست دانشگاه تهران و وزارت فرهنگ را در كابینه‌های مختلف عهده‌دار بود. 

از جمله اقدامات اقبال در زمان نخست‌وزیری می‌توان به تأسیس سازمان اطلاعات و امنیت كشور (ساواك)، عضویت ایران در پیمان بغداد (سنتو) و مذاكره با دولت اسرائیل اشاره كرد. 

حزب ملیون به طور رسمی از زمستان 1337 ش به رهبری منوچهر اقبال كار خود را آغاز كرد. در رأس این حزب دولتی، نخست‌وزیر قرار داشت و برای اداره حزب به طور مستقیم از بودجه دولت استفاده می‌شد. عده زیادی از نمایندگان مجلس شورا، وزیران و سناتورها به عضویت آن درآمدند و عده‌ای از استادان دانشگاه نیز در این حزب نام‌نویسی كردند. با تشكیل هیئت مؤسس، دكتر نصرت‌الله كاسمی، استاد دانشكده پزشكی به عنوان دبیر كل حزب ملیون برگزیده شد. 

مرام‌نامه حزب ملیون

در مرام‌نامه حزب ملیون ضمن اعتقاد به نظام شاهنشاهی و قانون اساسی، به بسیاری از مسائل اجتماعی و اقتصادی از جمله بهداشت رایگان، تساوی حقوق زن و مرد، توجه به كشاورزی اشاره شده بود. همچنین سازمان حزب شامل كنگره، شورای مركزی، كمیته استان، شورای استان، كمیته شهرستان، شورای شهرستان و مجمع عمومی بود. 

علم رهبر حزب مردم از تقلب در انتخابات توسط حزب ملیون انتقاد كرد. در تهران نامزدهایی كه به هیچ یك از دو حزب وابسته نبودند، به رهبری علی امینی، نسبت به آزاد نبودن انتخابات اعتراض كردند. خبرنگاران خارجی در گزارشهای خود به وجود تقلب در انتخابات مجلس بیستم اشاره كردند. 

دامنه اعتراضات به حدی بود كه شاه در مصاحبه مطبوعاتی در كاخ سعد‌آباد گفت: «من از این انتخابات راضی نیستم.» و دستور باطل بودن انتخابات را صادر كرد. به دنبال اظهارات شاه، منوچهر اقبال نیز در هفتم شهریور 1339 از نخست‌وزیری استعفا كرد. 
به جای اقبال، مهندس جعفر شریف‌‌امامی نخست‌وزیر شد. در زمستان 1339 دوباره انتخابات مجلس بیستم برگزار شد و این بار اقبال و تعدادی از اعضای حزب ملیون به عنوان نماینده به مجلس شورای ملی راه یافتند. اما چندی از عمر مجلس بیستم نگذشته بود، كه علی امینی با موافقت شاه مجلس را منحل كرد. امینی در اردیبهشت 1340 به جای شریف امامی نخست‌وزیر شده بود. 
بعد از انحلال مجلس، منوچهر اقبال به اتهام تقلب در انتخابات تابستانی مجلس بیستم تحت تعقیب قرار گرفت. اقبال به خارج از كشور رفت. با خروج اقبال، از فعالیت حزب ملیون كاسته شد به طوری كه فقط نام آن باقی ماند. سرانجام با تأسیس حزب ایران نوین در 1342ش، حزب ملیون به طور رسمی منحل شد.

پی نوشت:
1- موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
2- مجله دوران